ABŞ Prezidentinin ermənilərə “quyu qazan” populizmi

ABŞ Prezidenti illər sonra ilk dəfə “erməni genosidi” ifadəsini işlədib. Bununla da Ağ Evin sahibi illərdir ABŞ-dan “dəstək” dilənən, amma eyni zamanda özünün təbirincə desək, “ABŞ-ı zənginləşdirən” ermənilərə sədəqəsini əsirgəməyib. Əslində, Baydenin bu addımı atmaması təəccüb doğura bilərdi. Bəlli olduğu kimi, Bayden ABŞ-da erməni məsələsinin lobbiçilərindən olub. 1995-2007-ci illərdə senator olduğu dönəmdə Bayden ABŞ Konqresinin erməni məsələləri üzrə qrupunda təmsil olunub və ədalətsiz 907-ci düzəlişə səs verib. 1997-ci ildə Federal Cinayət Məcəlləsinə yalnız “soyqırımı” tərifini deyil, həm də bu cinayətə görə cəza təyin edən qanunvericilik düzəlişinin müəllifi olub. Vitse-prezident kimi fəaliyyətə başladıqdan sonra da Bayden erməni havadarlığından əl cəkməyib və Vaşinqtonda saxta soyqırımı qurbanları üçün təşkil edilən ibadətə qatılıb.

2020-ci il prezident seçkisi kampaniyası zamanı Bayden ermənilərə Konqresin “erməni soyqırımı”nı tanıyan qərarını dəstəkləyəcəyinə söz verib və bu yöndə simvolik addımını atıb. Ermənistan üçün ABŞ-dakı nüfuzlu erməni lobbisinin fəallığı hər zaman motivasiyaedici əhəmiyyət daşıyıb. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan aprelin 26-da keçirilən mətbuat konfransında Baydenin bəyanatını şərh edərkən həm də ABŞ-ın Cənubi Qafqazda baş verənləri spekulyasiya obyektinə çevirmək cəhdlərinə də toxunub: “30 il əvvəl işğal olunmuş Qarabağ və Azərbaycan şəhərlərində edilənlər göz önündədir. Hörmətli Bayden, Minsk qrupu deyilən bir üçlük quruldu. 30 il ərzində bu işğala son qoymadınız. Təəssüf ki, oradakı insanlar, bir milyondan çox azərbaycanlı qardaşlarımız doğma yurdlarından köç etmək məcburiyyətində qaldılar. Bütün o yerlər, o Qarabağ, bütün binalar, hər şey təəssüf ki, yandırıldı, məhv edildi. Soyqırımı deyirsinizsə, güzgüyə baxmalı və özünüzü qiymətləndirməlisiniz. Hinduları deməyimə ehtiyac yoxdur. Bütün bunlar ortada ikən ayağa qalxaraq Türkiyəyə və türk millətinə soyqırımı damğası vura bilməzsiniz”.

Məsələnin mahiyyətinə gəldikdə isə baş verənlər ABŞ rəsmilərinin növbəti ikili standartlara əsaslanan “siyasi tamaşası”ndan başqa bir şey deyil və heç də yüksək humanizm dəyərlərinə sadiqlik nümunəsi kimi dəyərləndirilməməlidir. Bir fakta diqqət çəkmək kifayətdir ki, soyqırımının istənilən təzahürlərini qadağan edən konvensiyaya ABŞ yalnız 1988-ci ildə qoşulub. Bəlli olduğu kimi, BMT Konvensiyası soyqırımı “milli, etnik, irqi və ya dini qrupu tamamilə və ya qismən məhv etmək məqsədi ilə” törədilmiş bir əməl kimi şərh edir. Bu mətn hər kəs üçün aydındır. Məsələ burasındadır ki, ermənilər 1915-1923-cü illərdə baş verən hadisələri fərqli qəbul edir və yenə öz amplualarındadırlar. Xülasə, ermənilər hər zaman olduğu kimi, “adımı sənə qoyum, səni yana-yana qoyum” fəlsəfəsindən çıxış edərək bu məsələdən də əzəli-əbədi türk düşmənçiliyində bir addım irəli düşmək şansı kimi yararlanmaq iddiasındadırlar. Bu şou, ABŞ Prezidentinin yalnız simvolik önəm daşıyan çıxışı ilə bağlı ermənilərin eyforiyası həmçinin 44 günlük Vətən müharibəsində bədnam qonşularımızın biabırçı məğlubiyyətini, Azərbaycanın tarixə düşən parlaq Zəfərini unutdurmaq, kölgədə qoymaq məqsədi güdür.

Təəccüb doğuran onların dəyirmanına su tökənin kimliyi ilə bağlıdır. Bayden kifayət qədər təcrübəli siyasətçidir. Və gözəl anlamalıdır ki, əgər vəkil Lemkinin 75 il öncə siyasi dövriyyəyə gətirdiyi soyqırımı etnik təmizləmədirsə, onda etnik təmizləməni, terroru XX əsrin əvvəllərindən milli ideologiya səviyyəsinə qaldıran Ermənistan qınananların ön sırasında olmalıdır. Yoxsa türkləri və azərbaycanlıları qətlə yetirənlər terrorçu hesab edilmir? Axı öz seçkiqabağı kampaniyası gedişində Bayden bu cür hallarda “susqunluğun ortaqlıq kimi” anlaşıla biləcəyinə eyham vurmuşdu. O zaman düşünülə bilər ki, ABŞ hökuməti və bütövlükdə Qərb dünyası XX əsrin əvvəllərində erməni daşnaklarının Türkiyə və Azərbaycan ərazisindəki vandallıqlarına, Xocalı soyqırımına laqeydlik nümayiş etdirməklə onların cinayətlərinə şərik çıxır. Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin ABŞ Prezidentinin erməni anım günü münasibətilə etdiyi çıxışına dair şərhində bu məqama xüsusi diqqət çəkilib: “100 il bundan öncə baş verən hadisələr yanlış şəkildə təqdim edilərkən 30 il bundan öncə Ermənistan tərəfindən Xocalıda azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırımına hələ də ədalətli qiymətin verilməməsi qərəzlilik və ikili standart nümunəsidir”.

Baydenin siyasi populizmi Cənubi Qafqaz regionunda yaranmaqda olan əməkdaşlıq meyillərinə ciddi zərər vurur. Amma görünür, Oval kabinetin sahibi Türkiyə və Azərbaycanın regionda güclənməsini o dərəcədə həzm edə bilmir ki, bu ayrıntıları gözardı edir. Əslində ABŞ Administrasiyası düzgün hesablayıb ki, türk dünyasının əzəmətini qaytarmaq üçün həm beynəlxalq müstəvidə söz sahibi olan Türkiyənin Prezidenti Ərdoğan, həm də hazırda tarixinin ən qüdrətli dönəmini yaşayan Azərbaycanın Prezidenti İlham Əliyevdə yetərincə xarizma, nüfuz və böyük siyasətçilərə xas baxış bucağı var. Hər iki dövlətin başçısı müstəqil və praqmatik siyasət reallaşdıran, elektoratının həlledici çoxluğunun dəstəyinə sahib uzaqgörən və cəsarətli liderlərdir və istənilən məsələdə bir-birinin yanındadırlar.

Bu reallıqların fonunda ABŞ hazırda keçmiş müttəfiqinin “inad”ını qırmaq üçün siyasi müstəvidə nəhəng oyunçu olduğunu zaman-zaman Suriyada, Liviyada, Qafqazda təsdiqləyən Türkiyənin müstəqil siyasət yürütdüyü bölgələrdə münaqişələrin qızışdırılmasında da olmasa, “yavaş tüstüləməsində” birbaşa maraqlıdır. Çünki ABŞ-da II Dünya savaşından sonra qurulan dünya düzəninin çökməkdə olduğunu, şərtlərin dəyişdiyini və üç önəmli Avroatlantika, Asiya və Avrasiya güc mərkəzləri arasında mücadilənin alovlandığını yaxşı dərk edirlər. Həmçinin Türkiyənin bu arada önəmli mövqeyini də düzgün dəyərləndirirlər ki, çıxış yolunu ona təzyiq etməkdə görürlər. Bəli, Baydenin bəyanatı geosiyasi gediş, “erməni genosidi” isə Ankaraya hesablanmış təsir vasitəsidir. Yoxsa Bayden də, ABŞ siyasi elitası da 1915-ci ildə Şərqi Anadoluda baş verənlərin soyqırımı olmadığını, “Köç və Məskunlaşma Qanunu”nun da Osmanlı dövlətinin daxili təhlükəsizliyini qorumaq zərurətindən qaynaqlandığını yaxşı bilirlər.

Birinci Dünya savaşı gedişində ayrı-ayrı ölkələr zaman-zaman belə tədbirlərə əl atmışdılar və bu, hərbi siyasətin bir parçası idi. Maraqlı bir məqam da qeyd olunmalıdır ki, 1985-ci ildə məhz ABŞ-ın dünyada məşhur 69 tarixçisi və elm adamı 5 illik araşdırmaların nəticəsi olaraq “erməni soyqırımı” mifini yalanlayan deklarasiya imzalayıblar. Bu gün bu mifi tirajlayanların bu deklarasiyadan xəbərsiz olmadıqları faktdır. Əslində ermənilər özləri belə bu təbliğat terminini doğrulamağın mümkünsüzlüyünü anlayırlar.

Artıq qeyd etdiyimiz kimi, soyqırımı 1948-ci ildə BMT çərçivəsində yəhudi soyqırımı ilə bağlı hazırlanan konvensiyayla dövriyyəyə gətirilib. Bu sənədin ən önəmli məqamı - “bir olayın soyqırımı olaraq tanınması üçün qəsdən törədilməsi” şərtidir. Bu baxımdan yanaşdıqda qızıldərililərlə bağlı ABŞ-da yaşananlar soyqırımıdır.

Konvensiyada sənədin gündəmə gəldiyi andan etibarən baş verən olayları soyqırımı kimi dəyərləndirə bilmək üçün hazırlandığı və geri oxunmadığı mesajı verilir. Bu səbəbdən keçmişdə tanınan və bilinən yeganə soyqırımı yəhudi qətliamıdır. Bu həqiqətlər Baydenin bəyanatının tarixi səhv olduğunu bir daha təsdiqləyir. Görünən odur ki, 78 yaşlı siyasətçi bilərəkdən yeganə qurtuluşu Qarabağ probleminin həllinin ardınca bölgədə sülhün bərqərar olması, kommunikasiya xətlərinin bərpası olan Ermənistanı yenidən fəlakət girdabına sürükləyir.

Ziyafət HƏBİBOVA,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının professoru, siyasi elmlər doktoru

Azərbaycan.-2021.- 5 may.- S.10.