Mehmandarovların partizan
qızı
Babası ermənilərə,
özü isə almanlara qan udduran Aliyə Rüstəmbəyovanın
qəhrəmanlıq salnaməsi
Ölümün amansız hökmünü pozan,
Mən cərrah bıçaqlı döyüşçü qızam.
Sülhəm, azadlığam, nur, işığam mən,
Günəşlə, şəfəqlə qarışığam mən...
...Ağcaqayın ağaclarının enli yarpaqları arasından süzülən günəş şüaları meşənin vahiməli qaranlığına işıq salır, iyunun ilıq mehi bu nur zərrələrindən cəsarətlənərək torpaqdan boy atmış yaşıl çəmənliyə sığal çəkirdi.
Yaxınlıqdan həzin-həzin axan çayın şırıltısı gəlir, küləyin aram-aram oynatdığı yarpaqlar ahəngdar bir xışıltı ilə budaqlarda sağa-sola süzülür, bu coşqudan vəcdə gələn quşların şən avazı meşəni bürüyürdü...
Sanki təbiət də az sonra yaşanacaq dəhşətdən duyuq düşərək son dəfə bütün qəmzəsi, gözəlliyi ilə onun gözlərinə, qəlbinə köçmək istəyirdi...
Və elə bu an yer də, göy də birdən qəzəbləndi, dəhşətli uğultu qopdu, üzərlərinə bomba yağışı yağmağa başladı. Qəfil açılan mərmilər ölüm nəriltisi ilə üzərlərinə gəlməyə, lap yaxınlarında partlayaraq torpağın, cəmi bir neçə dəqiqə əvvəl kölgəsində oturduqları ağcaqayın ağaclarının külünü göyə sovurmağa başladı...
Bombalar, mərmilər, pulemyotlardan açılan atəşlər səngimək bilmirdi. Səs-küydən az qalırdı qulaq kar olsun. Yaralıların iniltisi isə ərşə dirənmişdi...
Havaya yüksələn qatı toz-dumanından göz-gözü görmürdü, amma Aliyə həkim düşmənin dolu kimi yağan güllələri altında heç nəyə fikir vermədən yaralı döyüş yoldaşlarının hayına yetməyə tələsirdi... Beləcə, neçə dəqiqə, saat keçdiyini bilmədən var gücü ilə daha çox insan həyatını xilas etmək üçün ölümlə mübarizə aparırdı...
***
Səngərdən-səngərə sürünürdü qız,
Tüstüyə, dumana bürünürdü qız,
Çovutma güllədən onun bədəni,
Qara qəlpələrdən çiçək-çiçəkdi.
Bu anlarda ona tamaşa edən
Görərdi, o indi necə göyçəkdir.
O necə qoçaqdır, necə qəhrəman!..
***
Cəsur həkim heç ağlına da gətirmirdi ki, indi elə özü də ölümlə burun-burunadır. Lakin ölüm haqqında düşünmək üçün zamanı yox idi, yaxınlıqda toz-dumanın içində daha bir yaralı əsgərin zarıdığını duymuşdu... Tez sürünərək özünü onun yanına yetirdi, qan itirməkdən taqəti getdikcə kəsilən və qurtuluş ümidini ona bağlayan bu yaralıya da kömək etmək, onu da ölümün zalım əllərindən almaq istədi, amma...
Elə bu vaxt sanki köksünə iynə sancıldı, dünya başına fırlandı və səntirləyərək kürəyini yanındakı ağcaqayın ağacına söykədi...
Bundan sonra isə hər şey lal sükuta büründü...
Yaman üşüyürdü, alışıb-yanan ürəyi isə dəlicəsinə su istəyirdi, bir damcı su...
Amma getdikcə susuzluq hissi də keçirdi və daha heç nə istəmirdi, sadəcə qanad açıb uçmaq, özünün Vətəni olan odlar yurduna, Şuşaya, doğmalarına yetirmək, yenə o anlara, aylara, ən bəxtəvər illərinə qayıtmaq istəyirdi...
Beləcə, ömrünün bu son anlarında ağcaqayın yarpaqları arasından süzülərək meşənin zülmətinə işıq tutan ayın nurlu çöhrəsini seyr edə-edə bir qərinəlik ömür yolu pərdə-pərdə gözlərinin önündən axıb keçməyə başladı İkinci dünya müharibəsi qəhrəmanı, partizan, həkim Aliyə Fətulla qızı Rüstəmbəyovanın...
Zaman sürətlə onu geriyə, uşaqlığına qaytardı, Şuşaya baş çəkdi, baba mülklərindən qalxan uşaq hay-küyü arasında öz səsini axtardı...
Babası Əbdülkərim bəyin həlim səsi gəldi qulaqlarına...
Qızının yolunu gözləyən bir ağsaçlı ana keçdi gözləri önündən...
Bir ağxalatlı qız gülümsədi...
Bir əsgər çəkməli partizan qız uzaqdan əl yellədi ona...
Qəhərləndi, keçənlərə heyhat, ötənlərə heyif dedi... Amma al-qanı ilə suvardığı müqəddəs torpaqdan, ürəyindəki Vətən eşqindən güc alaraq son dəfə qürurla pıçıldadı: “hər şey Vətən üçün”...
***
- Aliyə, dilləri yaxşı bilirsən,
Təmiz danışırsan, hardandır əslin?
Yəqin ki, ziyalı olubdur nəslin.
- Atam mühəndisdir, babam həkimmiş...
***
Şanlı və qürurverici nəsil şəcərəsi olan Aliyə Rüstəmbəyova 1907-ci ildə Şuşada anadan olmuşdu. Atası Fətulla Rüstəmbəyov ilk azərbaycanlı mühəndis-texnoloq, Azərbaycanda neft sənayesinin bərpasının və texniki cəhətdən yenidən qurulmasının təşkilatçılarından biri olmuşdur. O, Azərneftin Dəniz Komitəsinə başçılıq edərək sualtı neft sahələrinin işlənilməsində, dəniz neft mədənlərinin inkişafında böyük əmək sərf etmişdir. Onu “Allahdan vergili neftçi” adlandırmaları da bu nailiyyətlərinə görə idi.
Aliyənin anası Turan xanım isə Azərbaycanın ən qədim, köklü, tanınmış soylarından olan Mehmandarovlardan idi, Leninqrad Tibb Cərrahlıq Akademiyasının məzunu, tanınmış həkim, “Difai” təşkilatının rəhbərlərindən olan Əbdülkərim bəy Mirzə Müstafa bəy oğlu Mehmandarovun qızı idi.
Və elə Aliyə Rüstəmbəyovanın cəsarətli, qürurverici həyat hekayəsi ilə tanış olduqda görürsən ki, həkimliklə yanaşı, o, bütün digər xarakterik xüsusiyyətləri ilə babasına çəkib, onun şərəfli yolunu izləyib...
Uzun illər həkimlik etmiş ictimai xadim, xeyriyyəçi insan, torpağı uğrunda silaha sarılıb döyüşən vətənpərvər oğul kimi Azərbaycan xalqının qəlbində özünə şərəfli və əbədiyaşar taxt ucaltmış Əbdülkərim bəy Mehmandarov ömrü boyu xalqının tərəqqisi və rifahı üçün çalışıb vuruşmuşdur. Əbdülkərim bəyin 1905-1906-cı ildə ermənilərin Qarabağda müsəlmanlara qarşı başladıqları qırğınların qarşısını almaqda müstəsna xidmətləri olub. Belə ki, o, bu qırğınların qarşısını almaq üçün yaradılan “Difai” təşkilatının liderlərindən olmuş, Şuşa şöbəsini yaratmışdı. Məhz Əbdülkərim bəyin cəsur səyləri nəticəsində erməni daşnaklarının dəfələrlə Şuşa əhalisinə qarşı planlaşdırdıqları qırğınların qarşısı alınır, onların burnu ovularaq yerlərinə otuzdurulur...
Əbdülkərim bəy həm də böyük xeyriyyəçi idi. O, 1905-ci il hadisələrindən sonra Şuşada evində xəstəxana və yetim qalmış uşaqlar üçün məktəb, qiraətxana açır. 1911-ci ildə onun təşəbbüsü ilə Şuşada ilk dəfə qız məktəbi açılır...
Aliyə Rüstəmbəyovanın mənsub olduğu Mehmandarovlar soyu Əbdülkərim bəylə yanaşı, xalqımızın həyatında müstəsna rol oynayan onlarca tanınmış nümayəndələr yetişdirib: Teymur bəy Mehmandarov, Sadıq bəy Mehmandarov, Mirzə Mustafa bəy Mehmandarov, Nağı bəy Mehmandarov, Səməd bəy Mehmandarov, Mixail Tuşinski, Məhbubə xanım Mehmandarova - Mahmudbəyova...
Və adlarını çəkmədiyimiz neçə-neçə görkəmli şəxsiyyətlər...
Aliyənin qardaşı Əsəd bəy Rüstəmbəyov da görkəmli alim, Azərbaycan SSR Əməkdar mühəndisi, SSRİ-nin fəxri neftçisi olmuşdur. 1911-ci ildə Şuşada anadan olan Əsəd bəy Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunu bitirmiş, dərin və çox dərin qazımanın texnologiya məsələlərinə dair tədqiqat işləri aparmışdır. Azərbaycanda, Başqırdıstanda yüksək məhsuldar yeni yataqların kəşfində və işə salınmasında fəal iştirak etmişdir.
***
Kim deyir
ki, dünyada
Həkim adi insandır?
O
ölümlə çarpışan
yenilməz qəhrəmandır.
***
Belə
bir möhtəşəm şəcərədən kök
ataraq pöhrələnən balaca Aliyə də
Bakıdakı 3 saylı orta məktəbi müvəffəqiyyətlə
bitirdikdən sonra həkim olmaq arzusunu reallaşdırmaq
üçün Azərbaycan Tibb İnstitutuna daxil olur və
az sonra təhsilini 1-ci Leninqrad Tibb İnstitutunda davam etdirir. Həmin
institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirən Aliyə
Rüstəmbəyova öz istəyi ilə 3 il
Özbəkistanda Çirçiktikinti idarəsinin xəstəxanasında
həkim işləyir. 1938-ci ildə isə onu
təcrübəli həkim-terapevt kimi Moskvaya göndərirlər.
Lakin
1939-cu il noyabrın 30-da SSRİ-nin
Finlandiyaya qarşı başladığı müharibə
zamanı Aliyə də həkim kimi cəbhəyə
yollanmalı olur. Ən şiddətli
döyüşlərin getdiyi Kareliya bərzəxində
öz həyatını ağır təhlükələrə
atmaqdan çəkinməyərək, yaralı
döyüşçüləri ölümün pəncəsindən
xilas edir. Müharibə 1940-cı il
martın 12-də Sovet İttifaqının qələbəsi
ilə başa çatdıqdan sonra o, Moskvaya qayıdıb,
öz işini S.P.Botkin adına daxili xəstəliklər
klinikasında davam etdirir. Lakin bu da uzun çəkmir
və Aliyəni qarşıda yenidən qanlı-qadalı
müharibə günləri gözləyir. Belə ki,
1941-ci il iyunun 22-də alman faşistlərinin
Sovet İttifaqı üzərinə xaincəsinə
hücumu Aliyənin elmi işinə, dinc həkimlik fəaliyyətinə
də son qoyur...
Həmin
vaxt hər kəs kimi tibb işçiləri də cəbhəyə
yola düşürlər və Aliyə Rüstəmbəyova
da müharibənin ikinci günü, iyunun 23-də səfərbərliyə
alınaraq, Vətən uğrunda vuruşan igid
döyüşçülərimizə tibbi yardım etmək
üçün hərbi həkim kimi müharibə
meydanına atılır.
Aylarla Moskva uğrunda şiddətli döyüşlərdə
iştirak edir.
1941-ci ilin noyabrında faşist diviziyaları
Moskvaya ikinci əsas hücuma başlayır. Belə şiddətli hücim şəraitində
tibb işçilərinin də işi qat-qat çətinləşmişdi.
Elə olurdu ki, bəzən Aliyə həkim bir
gecədə 20-30 kilometr yolu piyada qət edərək
yaralıların imdadına yetişməyə
çalışırdı. Bu cür
çətin şəraitdə yaralılara qulluq etmək də
çətin idi, amma bütün bunlara baxmayaraq, Azərbaycan
xalqının cəsur qızı gecə-gündüz
yorulmadan çalışır, ən ağır dəqiqələrdə
belə yaralı komandir və döyüşçülərə
hər cür kömək edirdi.
Beləliklə,
Aliyə Rüstəmbəyova düşmənin güllə
yağışı altında sərasər 6 ay yorulmadan əvvəlcə
Moskva altında, sonra Smolensk - Bryansk meşələrində
tibb sanitar batalyonunda xidmət edərək mübarizə
aparır...
***
Əynində
yıpranmış kətandan köynək,
Köhnəlmiş yubkası dizindən gödək.
Əlində
patronu qurtarmış tüfəng
Aliyə
qoşuldu partizanlara,
O cəsur,
yenilməz mərd insanlara...
***
1941-ci ilin dekabrında düşmən atəşi
altında döyüşçülərə tibbi kömək
göstərən Aliyə yaralı halda əsir
düşür. Alman komandanlığı Aliyənin həkim
olduğunu bilib, ondan istifadə etməyi qərara alır.
Aliyə fürsət düşən kimi
qaçıb partizanlara qoşulmaq niyyətilə bir müddət
işləyir. 1942-ci il fevralın əvvəllərində
isə bir qrup əsir döyüşçü ilə birlikdə
“Deduşka” partizan dəstəsinin köməyilə əsirlikdən
qaçır.
“Deduşka”nı yaşı altmışı
haqlamış inşaatçı-mühəndis Vasili
İsayeviç Voronçenko hitlerçilərin Sovet
İttifaqı üzərinə xaincəsinə hücumunun
elə ilk aylarında xalq qisasçılarından təşkil
etmiş, ehtiyat qoşun diviziyasına daxil olmuşdu. O,
düşmənlə cəsarətlə
döyüşür, lakin Kaluqa vilayətinin Spas - Demensk
şəhəri yaxınlığında mühasirəyə
alınaraq əsir düşür. Sonra əsirlikdən
qaçaraq, alayın komissarı Pyotr Fyodoroviç Silantyevlə
birlikdə özü kimi vətənpərvərlərdən
ibarət partizan dəstəsi yaradır. Dəstənin
komandirini V.İ. Voronçenko kimi çox az
adam tanıyırdı və hamı onu Deduşka
çağırırdı. Gündən-günə
artan dəstə də komandiri kimi “Deduşka” adını
almışdı.
“Deduşka” Smolensk vilayətinin Droqobujsk rayonunda fəaliyyət
göstərirdi. Partizanlar kiçik dəstələrlə
hərəkət edir, düşmənin gözləmədiyi
yerlərdən qəfil hücuma keçir, körpüləri
partladır, dəmir yolu qatarlarını aşırır,
bir sözlə, onlara sarsıdıcı zərbələr
vururdular. Fevral-mart aylarında isə
partizanlar yerli əhalinin də fəal köməyi nəticəsində
bütün Droqobujsk rayonunu faşist
işğalçılarından azad etmişdilər. Cəsurlar
düşməni kənd və qəsəbələrdən
sürətlə qovur, onları böyük tələfata
uğradırdılar...
Amma Droqobujskin azad edilməsi partizanlara da böyük
itkilər hesabına başa gəlmişdi. Xəstəxanaya
hər gün saysız yaralı gətirilirdi. Aliyə həkim var gücü ilə gecə-gündüz
çalışır, yaralı partizanların həyatını
xilas edirdi.
Eyni
zamanda Aliyə Rüstəmbəyova tibbi xidməti ilə
yanaşı, lazım gəldikdə partizanlıq da edir, risk
tələb edən kəşfiyyatlara gedir, “Deduşka”
üçün zəruri məlumatlar toplayırdı...
Partizanların
faşistlər üçün yaratdıqları təhlükə
reyxin yüksək dairələrinin onlara qarşı daha
mütəşəkkil qüvvələr göndərməsinə
səbəb olmuşdu...
Belə ki, 1942-ci ilin martın 22-də düşmən
müxtəlif istiqamətlərdən tanklarla Droqobujsk üzərinə
hücuma keçmiş, Smolensk meşələrinə təyyarələrdən
saysız bombalar yağdırmış, partizan birləşməsinin
qərargahı yerləşən Fyodorovka kəndi uzaqvuran
toplardan atəşə tutulmuşdu. Döyüşlərin
mərkəzində fəaliyyət göstərməyə məcbur
qalan Aliyə tibb bacıları və sanitar təlimatçıları
ilə birlikdə cəsarətlə özlərini yaralı
döyüşçülərə çatdırır,
onlara elə buradaca ilk tibbi yardım göstərir,
yaralarını təmizləyir, sarıyır, tikir,
döyüş meydanından çıxartmağa kömək
göstərirdi. Bu döyüşlər zamanı
martın 23-də “Deduşka” - Vasiliy Voronçenko
ağır yaralanır və Aliyə başda olmaqla həkimlər,
tibb bacıları çox çətinliklə onun həyatını
xilas edə bilirlər. Bir neçə gün
sonra isə V.Voronçenkonu və digər yaralıları
“Duqlas” təyyarəsi ilə Moskvaya göndərirlər.
Və həmin təyyarə Aliyənin son məktubunu, rəfiqəsi
Tereza Merqulovaya yazdığı məktubunu da götürərək
havaya qalxır...
Partizan qızın bu son məktubunun
bir hissəsində ürək ağrısı ilə
yazılmışdı: “Əgər soruşsan ki, mən bu beş ayda harada olmuşam, cəsarətlə
deyərəm ki, cəhənnəmdəydim və indi də cəhənnəmdəyəm.
Başıma gələnləri saymaqla qurtarmaz! Bu müddətdə mən işğal edilmiş
vilayətdə idim. İndi isə
özümüzünkilərin- partizanların arasındayam.
Bilirəm ki, buradan sağ-salamat
qurtarmayacağam. Buna görə də
imkan olsa da, anamgilə məktub yazmıram. Onlar artıq elə bilirlər ki, mən həyatda
yoxam. İstəmirəm mənim sağ
olduğumdan xəbər tutub, yenidən həyəcan
keçirməyə başlasınlar. Çünki
buradan sağ-salamat qurtula bilməyəcəyimə yüz
faiz əminəm. Əgər bir ay, ay yarım məndən
xəbər çıxmasa, daha məni gözləmə...”
***
Cavan Aliyənin
arzulu döşü,
Qızılgüllər
açdı, yarpağı qanlı...
Durdu ayaq
üstə, köksü nişanlı,
Qızıl
şeh damladı barmaqlarından,
Qara
saçlarından, yanaqlarından,
Dizləri
titrədi, o yıxılmadı,
Ölümün hökmünə təslim olmadı.
***
Partizanlar
“Deduşka”nın yoxluğunda da ruh
yüksəkliyi ilə düşmənə qarşı
mübarizə aparırdılar. Tibb-sanitar
batalyonunun rəisi təyin edilmiş Aliyə Rüstəmbəyova
vəzifəsinin öhdəsindən layiqincə gəlir,
yaralı döyüşçüləri ölümün pəncəsindən
xilas etmək üçün çox zaman öz həyatını
təhlükəyə atmaqdan belə çəkinmirdi.
1942-ci ilin yayında isə faşist ordusu “Deduşka”
partizan dəstəsi üzərinə yeni qüvvələr
yönəltdi. Düşmən toplarla, tanklarla və təyyarələrlə
hücuma keçdi. İyunun 9-da isə vəziyyət
daha da ağırlaşdı, hətta həmin gün
“Deduşka” qərargahının başqa partizan hissələri
ilə əlaqəsi tamamilə kəsildi. Partizanlar pərakəndə halda, bir-birindən xəbərsiz
Fyodorovka və Kuzimsk meşələrində düşmənə
qarşı vuruşları davam etdirdilər, qərargahın
tibb-sanitar batalyonu isə Kuçerovsk meşəsində idi.
Onun yerindən xəbər tutan düşmən
meşəni gecə-gündüz fasiləsiz olaraq gülləbaran
edirdi. Çətin mühasirə şəraitində
döyüşlər gedirdi, tibb-sanitar batalyonunun
işçiləri Aliyənin rəhbərliyi ilə
düşmənin dolu kimi yağan pulemyot güllələri
altında rahatlıq, dinclik bilmədən yaralı igidlərə
tibbi yardım göstərirdilər.
1942-ci il iyunun axırlarında həmin qanlı
döyüşlərin birində saysız yaralıya
yardım edərək onlara həyat verən Aliyə Rüstəmbəyova
özü qəhrəmancasına həlak olur...
“Deduşka”
partizan hərəkatında “partizan həkimi” kimi tanınan bu
şuşalı cəsur qız haqqında 1943-cü il martın 7-də “Bakinskiy raboçi” qəzetində
yazılmışdı: “Düşmənin işğal
etdiyi, ancaq ona tabe olmaq istəməyən meşədə
faşist işğalçıları ilə Azərbaycan
xalqının şanlı qızı partizan Aliyə də
döyüşüb. O, döyüş dostları ilə
partizan həyatının sərt məhrumiyyətləri və
təhlükələrini bölüşürdü. Hitlerçilərdən dinc əhaliyə törətdikləri
qanlı vəhşiliklərə görə intiqam
alırdı”.
***
- Aliyə,
hardasan, qəhrəman bacım?
-
Sağam, ölməmişəm, mənim qan bacım!
Mən əsgər
paltarlı partizan qızam,
Sizin
sevinciniz, şadlığınızam!
***
İyun ayından etibarən Aliyədən heç bir xəbər,
məktub ala bilməyən yaxınları ondan çox nigaran
qalmışdılar. Onların bu narahatlığının
yazılı təzahürü, 5 qiymətli məktub
AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Sənədli Mənbələr
fondunda saxlanılır. Belə ki, Pavlov adına Leninqrad
Tibb İnstitutunun Pronedevtika-Terapevtika Klinikasının
direktoru, SSRİ Tibb Elmlər Akademiyasının həqiqi
üzvü, həmin dövrdə Leninqrad şəhərinin
baş terapevti işləmiş Aliyənin dayısı Mixail
Tuşinskinin (Mixail bəy Kərim bəy oğlu
Mehmandarov-Tuşinski) Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan
Tibb Universitetinin dosenti, tibb elmləri namizədi Məhbubə
xanım Mehmandarova-Mahmudbəyovaya (Aliyənin xalası)
göndərdiyi beş məktubu var. Yeri gəlmişkən
qeyd edək ki, Əbdülkərim bəyin qızı Məhbubə
xanım 1933-70-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Tibb
İnstitutunun (ATU) Mama-ginekologiya kafedrasının dosenti, sonra
professoru, sonra isə müdirəsi olmuşdur. Məhbubə
xanım 1968-74-cü illərdə respublikanın
Mama-Ginekoloqları Elmi Cəmiyyətinin sədri olmuşdur.
14 iyun
1942-ci ildə Məhbubə xanıma göndərilmiş ilk
məktubda yazılıb: “Aliyədən xəbər yoxdur. Ecazkar, mehriban Aliyə fikrimdən
çıxmır”.
İkinci
məktub da nigarançılıqla yazılıb: “Aliyədən
heç bir xəbər yoxdur. Məlumat
bürosunun xəbərlərində oxudum ki, almanlar Smolensk
vilayətində bir neçə kəndi büsbütün
dağıtmışlar, dəhşətə gəldim”.
Üçüncü
məktubda belə bir qeyd var:
“”Pravda” qəzetində Azərbaycan haqqında məqalə
vardı. Orada Smolenskdə işləyən “R”
soyadlı azərbaycanlı barədə yazı
yazılmışdı. Ola bilsin ki, bu
bizim Aliyədir”.
Dördüncü məktubda “Bizə, Leninqrada Moskvanın baş terapevti gəlmişdi. Onun sözlərinə görə, gəlişindən iki həftə qabaq Aliyədən məktub alıb. Aliyə Smolensk - Bryansk meşələrində partizan dəstəsinin tibb-sanitar batalyonunun rəisi işləyir. Sağ-salamatdır. Mümkün olsaydı, onu Moskvaya çağırardım. Biz mütəmadi olaraq belə şəraitdə yerləşən həkimlərimizi dəyişirik” deyilirdi.
1943-cü ilin mayında Aliyənin xalası Məhbubə xanıma yazılan məktub dayı Mixail Tuşinskinin tam ümidsizliyə qapıldığını göstərir: “Aliyədən heç bir xəbər yoxdur. Onun salamat qalmasına, demək olar ki, ümidim qalmayıb. Mən moskvalı dostlarımdan Aliyə barədə öyrənməyi xahiş etmişəm. Hələ ki, heç bir xəbər yoxdur”.
Aliyənin taleyi ilə bağlı doğmalarının bilmədiyi, fikirlərindən qovduğu dəhşətli həqiqət isə Smolensk partiya arxivindəki sənəddə gizli idi: “Aliyə Rüstəmbəyova - ehtiyatda olan həkim, bitərəf, 1941-ci il iyulun 23-də səfərbərliyə alınıb. 1942-ci il fevralın əvvəllərində “Deduşka”nın partizan birləşməsində olub. Droqobujskda Yoluxucu xəstəliklər şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyib. 1942-ci ilin iyununda həlak olub”.
Şərəfli Azərbaycan qızının qəhrəmanlığı Ulu Öndər Heydər Əliyevin də diqqətindən yayınmamış və o, 1972-ci il “Oktyabr” jurnalının 6-cı sayında Aliyə Rüstəmbəyova haqqında yüksək fikirlər söyləmişdir: “Mən Smolensk vilayətində partizan dəstələrindən birində döyüşən şərəfli azərbaycanlı qızı, hərbi həkim Aliyə Rüstəmbəyovanın igidliyini yüksək dərəcədə səciyyəvi hesab edirəm”.
Azərbaycanın vətənpərvər qızının igidliyi və hünəri ədəbiyyat və incəsənətdə də təzahürünü tapıb. Şairə Mirvarid Dilbazi onun haqqında “Partizan Aliyə” poemasını yazıb. Elə yazı boyu istifadə etdiyimiz şeirlər də dəyərli şairəmizin həmin poemasındandır.
Heykəltəraş Aslan Rüstəmov Aliyənin büst-portretini hazırlayaraq onu əbədiyaşar edib. Aliyə Rüstəmbəyovanın həyatı yolu barədə tədqiqat işini böyük elmi işçi Rəna Səfərova aparıb.
Bu gün Aliyə Rüstəmbəyova ilə bağlı fotoşəkillər, sənədlər, məktublar, onun mürəkkəbqabısı və gümüş qələmi Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində Azərbaycanın cəsur həkim qızından əziz xatirə kimi böyük qayğı ilə mühafizə olunur.
Bu, Azərbaycanın peşəkar həkim, cəsur partizan qızı şuşalı Aliyənin başdan-başa qəhrəmanlıqlarla zəngin taleyindən qısa hekayət idi.
Necə ki illər əvvəl babası Əbdülkərim bəy Mehmandarov erməni faşizminə qan uddurmuşdu, həkim-partizan Aliyə Rüstəmbəyova da bu izlə gedərək hitlerçilərə qarşı vuruşmuş, alman faşizminin kökünün kəsilməsi üçün canını belə fəda etməkdən çəkinməmişdi.
Əminik
ki, bu gün fədakar həkim, cəsur partizan Aliyə
Rüstəmbəyovanın ruhu ikiqat qürurlu və
şaddır, çünki artıq doğma Şuşası
da faşist xislətlilərin əlindən qurtularaq
azadlığına qovuşubdur...
Yasəmən MUSAYEVA
Azərbaycan.-2021.- 8 may.- S.13.