Hərbi Qələbənin siyasi qətiyyəti

Azərbaycanın yaratdığı reallıqlar regionda sülhün yeganə təminatçısıdır

İkinci Qarabağ müharibəsi regionda vəziyyəti kökündən dəyişərək tamamilə yeni reallıqlar yaratdı. Ən böyük reallıq isə təbii ki, Azərbaycanın öz ərazilərini işğaldan azad etməsi oldu. Regionda yeni iqtisadi əməkdaşlıq imkanlarının yaranması, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işlərinin başlanılması da bu reallığın əsas göstəriciləridir.

Zaman həmişə Azərbaycanın xeyrinə işləyəcək

Azərbaycan artıq regionda “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi”, “status”, “status-kvo”, “Madrid prinsipləri”, “mərhələli həll”, “5+2” kimi ifadələri siyasi leksikondan birdəfəlik çıxarıb. Bu terminlər artıq tarixə çevrilib. Bunun yerini leksikonda “Şərqi Zəngəzur”, “Zəngəzur dəhlizi”, “10 noyabr Bəyanatı” kimi ifadələr tutub və hər biri 44 günlük müharibənin nəticəsi olaraq yaratdığı yeni reallıqları təcəssüm etdirir.

Müharibənin bitməsindən ötən 10 ayda baş verənlər göstərir ki, Ermənistanın bu reallıqları qəbul etməsindən, 10 noyabr Bəyanatının tələblərini yerinə yetirməsindən başqa yolu yoxdur. Başqa cür desək, şərtləri qalib Azərbaycanın diktə etdiyi hazırkı geostrateji reallıqlar fonunda Ermənistanın konstruktiv mövqe sərgiləməkdən başqa şansı yoxdur. Bu ölkə üçtərəfli Bəyanatın bəndlərinin reallaşmasını sürətləndirməsi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımalı, sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası ilə əlaqədar konkret işlər görməli, sülh müqaviləsinə hazırlıq işlərinə başlamalıdır.

Amma Ermənistan bu məsələdə hələ də konkret mövqe - vahid yanaşma ortaya qoymayıb. Bu da məğlub ölkənin siyasi qeyri-müəyyənlik vəziyyətində olduğunu göstərir. Düzdür, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bir neçə gün öncə hökumətin iclasında bildirib ki, Ermənistan üçün kommunikasiyaların açılması son dərəcə vacibdir və fövqəladə əhəmiyyətə malikdir. Gürcüstana səfəri zamanı isə İrakli Qaribaşvili ilə keçirdiyi birgə brifinqdə N. Paşinyan bu gün regionda yeni imkanların yarandığını və bundan istifadə etmək üçün ciddi səylərin tələb olunduğunu bildirib. Əlbəttə, bütün bunlar söz olaraq qalmamalı, Ermənistan üçtərəfli Bəyanata real işləri ilə əməl etməlidir. Ən əsası bu ölkə keçmişdə buraxdığı səhvlərdən dərs almalıdır. Anlamalıdır ki, zaman bundan sonra Azərbaycanın xeyrinə işləyəcək.

Hər hansı statusdan söhbət gedə bilməz

Azərbaycanın 44 günlük müharibədə qazandığı böyük zəfərin ortaya qoyduğu başqa bir reallıq ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyi ilə bağlı oldu. 30 ilə yaxın bir dövrdə münaqişənin həlli üçün bir addım belə atılmasına nail ola bilməyən Minsk qrupunun perspektivsizliyi təsdiqləndi. Həmsədrlər BMT qətnamələrinin tələblərinə uyğun olaraq Azərbaycan ərazilərini işğal edən Ermənistana silahlı qüvvələrini geri çəkmək üçün təzyiq göstərmək istəmədilər, qətnamələrin icrasında israr etmədilər. Minsk qrupu tərəfindən siyasi iradə göstərilmədi, qətnamələrin icra mexanizmi müəyyən edilmədi.

Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, əgər Ermənistana qarşı vaxtında sanksiyalar tətbiq edilsəydi, əgər Minsk qrupunun həmsədrləri, dünyanın üç aparıcı ölkəsi potensialının 5 faizini Ermənistanı öz işğalçı qüvvələrini geri çəkməyə məcbur etməyə yönəltsəydi, müharibə baş verməzdi.

Bu baxımdan Azərbaycanın ortaya qoyduğu reallıqlardan biri Minsk qrupunun da fəaliyyətinin və ya perspektivsizliyinin sual altına düşməsidir. Haqlı olaraq belə bir sual yaranır ki, Azərbaycan torpaqlarını işğaldan azad etdikdən sonra Minsk qrupu hansı vasitəçilik missiyasını həyata keçirməlidir. Bunu Fransa və ABŞ siyasi dairələrində də anlayırlar. Amma Fransa və ABŞ tarixin arxivinə atılmış status məsələsini mütəmadi olaraq gündəmə gətirməklə, müxtəlif cəhdlərlə Minsk qrupunun mövcudluğunu saxlamaq istəyirlər. Son olaraq ABŞ-ın Ermənistandakı səfirinin “Dağlıq Qarabağın statusu məsələsinin həll olunduğunu hesab etmirik. Bu məsələ Minsk qrupunun gündəliyindədir” söyləməsi də buna misaldır.

Mütəmadi olaraq Ermənistanın Azərbaycanla sərhədinə gələn ABŞ səfirinin status məsələsini qaldırması əslində qərəzdən başqa bir şey deyil. 1923-cü ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması Azərbaycana qarşı tarixi haqsızlıq idi. 30 ilə yaxın bir dövrdə münaqişəni həll etmək istəməyən Minsk qrupunun həmsədrlərinin müharibədən sonra status məsələsini tez-tez gündəmə gətirmələri isə bu tarixi haqsızlığın onlar tərəfindən dəstəklənməsidir.

Məsələ ilə bağlı açıqlama verən Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Leyla Abdullayeva deyib: “Bu ərazilər Azərbaycanın tərkib hissəsidir və hər hansı statusdan söhbət gedə bilməz. 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanat ilə bölgədə yeni reallıqlar, o cümlədən beynəlxalq hüquq prinsipləri əsasında münasibətlərin normallaşdırılması imkanı yarandığı bir vaxtda ABŞ rəsmisinin belə bir açıqlama ilə çıxış etməsi vəziyyətin gərginləşdirilməsinə xidmət edir və qarşı tərəfdə əsassız gözləntilər yaradır. Hazırda ATƏT-in Minsk qrupunun gələcək fəaliyyəti müzakirə olunduğu bir vaxtda həmsədr ölkə nümayəndəsinin belə bir açıqlama ilə çıxış etməsi məhz Minsk qrupunun gələcək fəaliyyətinə xələl gətirir”.

Cənubi Qafqazda davamlı sülhün və təhlükəsizliyin təmin olunması üçün yeni imkanlar yaranıb. Münaqişənin həll edilməsindən sonra regionun gələcəyi üçün son dərəcə mühüm əhəmiyyət kəsb edən yeni təhlükəsizlik və əməkdaşlıq konfiqurasiyası formalaşır. Ermənistan və regionda maraqları olan bütün dövlətlər bu formatın möhkəmlənməsinə və inkişaf etdirilməsinə öz töhfəsini verməyə çalışmalıdır. Çünki bu, xüsusən acınacaqlı vəziyyətdə olan erməni xalqının rifahını təmin edə biləcək yeganə yoldur. Regionda sülhə xələl gətirmək istəyən xarici dairələr yeni reallığı qəbul etməli, proseslərə kölgə salmamalı, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyasının vacibliyini, sülh müqaviləsinin imzalanmasının qaçılmaz olduğunu dərk etməlidir.

Rəşad CƏFƏRLİ

Azərbaycan. - 2021.- 15 sentyabr.- S.1; 3.