Eyniadlı, eynitaleli iki abidə

Füzuli şəhərində, eləcə də bu rayonun digər kəndlərində qədim abidələr, məscidlər çoxdur. Onlardan ikisi rayonun Qarğabazar kəndində yerləşir. Biri məsciddir. El arasında Şah Abbas məscidi kimi tanınır. Qarabağın ən qədim məscidlərindəndir. Elmi ədəbiyyatlarda isə adı fərqli - Hacı Qiyasəddin məscidi kimi qeyd olunur. Səbəbi məscidin qapı çatı üzərindəki kitabədə “Bu məscidi Böyük Allahın mərhəmətli bəndəsi Hacı Qiyasəddin tikdirib h. t. 1095” yazılmasıdır. Bu da miladi tarixi ilə 1683-1684-cü ilə uyğundur.

Məscid eyvansızdır. Yerli daş materiallarından inşa olunmuş bir zaldan ibarət olub. Dam örtüyü tağtavan şəklindədir. Tikilinin giriş qapısı nəzərə alınmasa, ağac materialından istifadə edilməyib. Məscid kəndin mərkəzindəki sal qayalı təpənin üstündə inşa edilib. Onunla eyni dövrdə - XVII əsrdə inşa olunan karvansara isə həmin təpənin cənubunda yerləşir. Tədqiqatçıların məlumatına görə, karvansara və məscid konstruksiyasının memarlıq təhlili hər iki abidənin eyni memar tərəfindən inşa edildiyini deməyə əsas verir.

Qarğabazar kəndində tikildiyi üçün Qarğabazar karvansarası adı ilə tanınan karvansara 1681-ci ildə inşa olunub. Karvansara həmin kəndin mərkəzində, çox da hündür olmayan bir təpənin döşündə tikilib. Tikilinin eni 23,7 metr, uzunluğu isə 34,7 metrdir. Bu tarixi abidəyə bəzən Şah Abbas karvansarası da deyirlər. Karvansaranın memarının adı məlum deyil.

Qarğabazar karvansarası memarlıq üslubuna görə Alban dövrü memarlıq ənənələrinin bənzəridir. Girişin sağ və sol tərəflərində gözətçi otaqları qarşısında iki böyük sal daş var. Araşdırıcıların fikrincə, gözətçilər həmin daşların üstündə dayanıb, karvansaraya daxil olan karvanların yüklərinə baxırmışlar.

Qeyd edək ki, Azərbaycanın erməni işğalı altında qalmış digər yerlərində olduğu kimi, Füzuli rayonunun ərazisindəki qədim, tarixi abidələrimiz də dağıntıya məruz qalıb. Hacı Qiyasəddin məscidi də erməni vandalları tərəfindən dağıdılıb. Qəddar düşmənin xain əlləri məscidin yaxınlığında yerləşən karvansaraya da uzanıb.

Azərbaycanın daşınmaz tarixi abidələrindən hesab edilən bu karvansara da erməni vandallığının qurbanı olub. XX əsrin sonuncu onilliyində Qarğabazar kəndinin işğalından sonra ermənilər bu tarixi-memarlıq abidəsini mal tövləsinə çevirmişdilər...

Azərbaycan.-2021.- 24 yanvar.- S.7.