Ecazkar və füsunkar: TƏBİİ SƏRVƏTLƏRİMİZ

Azərbaycan çox zəngin yeraltı və yerüstü təbii sərvətlərə malikdir. Təbiətin yaratdığı və yaxud insan əməyinin məhsulu olan bu incilər dövlət tərəfindən xüsusi mühafizə olunur və davamlı tədbirlər həyata keçirilir. Park və qoruq yerlərinin əksəriyyəti təbii iqlim şəraitinə görə əlverişlidir. Təbiət yasaqlıqları da daxil olmaqla park və qoruqlar turist cəlbi baxımından da əhəmiyyətlidir.

Hazırda ölkəmizdə ümumi sahəsi 892546,49 hektar xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri, o cümlədən 10 milli park, 11 dövlət təbiət qoruğu və 24 dövlət təbiət yasaqlığı fəaliyyət göstərir.

Dövlət təbiət qoruğu mövcud təbiət kompleksləri qorumaq, təbiət proseslərinin təbii hərəkətlərini öyrənmək üçün xüsusi qorunan təbiət ərazisidir.

Dövlət təbiət yasaqlığı təbiət komplekslərinin və onların komponentlərinin qorunması və ya bərpası, habelə ekoloji tarazlığın saxlanılması üçün əhəmiyyət daşıyan sahəsidir.

Milli Parkın yaradılmasında məqsəd ərazidə müxtəlif növ heyvanların qorunub saxlanması ilə yanaşı, ekoloji monitorinqin həyata keçirilməsi, əhalinin ekoloji cəhətdən maarifləndirilməsi və turizm üçün əlverişli şərait yaradılmasından ibarətdir.

Milli parklarımız Abşeron yarımadasında, ölkənin şimal, cənub və qərb hissəsində yerləşməklə rəngarəng biomüxtəliflik və landşaft komplekslərini əhatə edir. Milli parklar ekoloji, tarixi, estetik və digər əhəmiyyət daşıyan təbii komplekslərin yerləşdiyi və təbiəti mühafizə, istifadə olunan təbiəti mühafizə və elmi-tədqiqat idarələri statusuna malik olan ərazilərdir. Respublikamızın ərazisində yerləşən milli parkların hər biri landşaftına, flora və faunasına görə fərqlənir və maraq doğurur.

Qəzetimizin bu sayında Milli parklar seriyasından Abşeron Milli Parkı haqqında yazını dərc edirik.

"Respublika".

Abşeron Milli Parkı

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2005-ci il 8 fevral tarixli Sərəncamı ilə Bakı şəhərinin inzibati ərazisində, Abşeron Dövlət Təbiət Yasaqlığının bazasında ərazisi 783 hektar olan Abşeron Milli Parkı yaradılmışdır. 2015-ci ildən isə sanitariya-mühafizə zonası da əlavə olunmuş və ərazinin ətrafı bütün perimetri boyunca quruda 375 hektar, dənizdə 408 hektar müəyyənləşdirilmişdir.

Milli Park yarımadanın cənub-şərq qurtaracağında - Şah Dili ərazisində yerləşir. Rəvayətə görə, əvvəllər bura yüksək mənsəbli əyanlar, o cümlədən şahlar ova gəlirmiş. Ona görə də buranı yerli əhali Şah Dili adlandırırdı. Xəritədə isə bu ərazini qartalın dimdiyinə bənzədirlər.

Abşeron Milli Parkının yaradılmasında məqsəd ətraf mühitin mühafizəsi, ondan səmərəli istifadə nəsli kəsilməkdə olan nadir flora və fauna növlərinin qorunub saxlanılması, ekoturizmin inkişafı, turizm və istirahət zonalarının yaradılmasıdır. Burada torpaq örtüyü yaxşı inkişaf etmiş, ərazi əsasən qumluqlarla örtülmüşdür. Ərazidə yarımsəhra və quru bozqırların mülayim isti iqlim tipi hakimdir.

Milli Parkın heyvanat aləmi də çox zəngindir. Burada 50-dən artıq quş və heyvan növlərinə rast gəlinir. Ərazidə quşlardan gümüşü qağayı, fısıldayan qu quşu, qırmızıbaş qaz, buzquyruq, yaşılbaş ördək, ağgöz qaraördək, kəkilli dalğıc, böyük ağ vağ, qumluq cüllütü, qaşqaldaq, bataqlıq belibağlısı, dəniz bozcası, məməli heyvan növlərindən isə ceyran, canavar, çaqqal, çölpişiyi, yenot, oxlu kirpi, tülkü, porsuq, dovşana rast gəlinir. Sürünənlərdən isə Aralıq dənizi tısbağası, Xəzər tısbağası, Qafqaz kələzi, koramal, gürzə, suilanı, Xəzərin sularında suiti və həmçinin müxtəlif növ balıqlar məskunlaşmışdır.

Fısıldayan qulələk respublikanın böyük göllərində, su anbarlarında Xəzər dənizi sahillərində qışlayan köçəri quş növüdür. Müxtəlif su həşəratları və onların sürfələri, lildə yaşayan xırda heyvanlar və həmçinin sualtı bitkilərlə qidalanır. Rəngi qar kimi ağ olan bu quş boynunu əyəndə sual işarəsinə oxşayır. Səsi yoxdur, yalnız fısıldayır. Azərbaycanda Xəzər sahilində və aran rayonlarında olan iri göllərdə qışlayır, ovlanması yasaq edilib. Fısıldayan qulələk, adi soltanquş, ağgöz qaraördək, adi flaminqo, kürən vağ, qıvrımlələk qutan və s. nadir və nəsli kəsilməkdə olan quşlar sırasında olduğu üçün Azərbaycanın "Qırmızı Kitab"ına daxil edilmişdir.

Ərazidə 25-ə qədər bitki növü mövcuddur. Dəniz sahili qum bitkiləri, birillik şoran otları və s. yayılmışdır. Yovşan cinsindən Azərbaycanda 17 növə, o cümlədən becərilən 1 növə rast gəlinir. Yovşan növləri quraqlığadavamlı, az şoran torpaqlarda yayılan bitki növüdür. Qış aylarında qışlaqlarda yem ehtiyatı kimi yovşanlar böyük əhəmiyyətə malikdir. Bəzi yovşan növlərdən qurda qarşı dərman kimi istifadə olunan santonin hazırlanır.

Milli Parkın ərazisində xeyli miqdarda xəzər suitisi var. Bu heyvanlar Xəzər dənizində məskunlaşan yeganə dəniz məməlisidir. Onlar pərayaqlıların yeganə nümayəndəsidir ki, Dünya okeanının ən kiçik suitisi kimi "Gennesin Rekordlar Kitabı"na daxil edilmişdir. Bu, Xəzər dənizində yayılmış endem növdür.

Bakıya ən yaxın ərazidə yerləşən Abşeron Milli Parkı təmiz suyu və havası ilə yarımadanın ekoturizm üçün ən əlverişli məkanıdır.

Kamil İSMAYIL

Respublika.- 2022.- 6 avqust.- S.7.