Acı həyat

Hər iki valideynini Xocalıda itirən 3 uşağın yaşadığı dəhşət və ürəkdağlayan ömür gündəliyi

Yaza 20 gün qalırdı. Soyuq qış öz yerini bahara verməyə hazırlaşırdı. Hər kəs baharın gətirəcəyi isti, tumurcuqlu xoş günləri gözləyirdi. Amma nə biləydilər ki, o günləri görmək onların çoxuna nəsib olmayacaq.

Soyuq fevral gecəsinin 25-ci günü onlar üçün zülmətə, qətliama və ömür boyu ürəklərində daşıyacaqları dağa çevrildi. Həmin gün Xocalını tərk edən insanları ikiyə böldü - şəhidlər və şahidlər...

Bir gecənin dramı

Günahsız insanların, xüsusən də körpələrin amansızcasına qətlə yetirildiyi tarixdən 30 il ötür. Amma hər il fevral ayı başlayanda o faciədən sağ qurtulan şahidlərin isti ocaqları sanki buz bağlayır, qətliamın qorxunc mənzərəsini bir daha yaşamış olurlar.

O dəhşətli gecədən sağ qurtulan hər kəsin faciəvi hekayəsi var. Amma faciədə hər iki valideynini itirən uşaqların həyat hekayəsini nə yazıçı, nə də ssenarist təxəyyülünün məhsulu sayılmayan ən dəhşətli dram əsəri adlandırmaq olar.

Həmin gecədə sağ qalan Orucovlar ailəsinin 3 yadigar övladının ürəkdağlayan həyat hekayəti var.

Orucovlar ailəsi 6 nəfərdən ibarət idi. Ailənin başçısı Telman Orucov Xocalıda özünümüdafiə taborunda könüllü döyüşçülərdən olub. Aylarla postda xidmət edən vaxtda günün əksər hissəsini burada keçirir, əsasən, gecələr ailəsinə baş çəkirdi. Yurdunun, millətinin keşiyində isə öz ov tüfəngi ilə dururdu. Telmanın qardaşı Elman da onunla birgə Xocalının keşiyində idi.

Qayğıkeş, mərhəmətli ana Rayə xanım isə 4 övladının daim ehtiyacları ilə mübarizə aparır, onlara bu çətin günləri sezdirməməyə çalışırdı. Amma o zülmət gecədən övladlarını qaçıra bilməmişdi.

Həmin gecə düşmən Xocalını ağır artilleriyadan atəşə tutur. Hər tərəf alışıb yanır. Ailəsindən narahat olan Telman Orucov kəndə tərəf yollanır. Həyat yoldaşı Rayə xanım övladlarını da götürüb zirzəmidə gizlənmişdi.

Ata evə yetişən kimi vəziyyətin acınacaqlı olduğunu görüb ailəsini də götürərək əhaliyə qoşulur. 1989-cu il təvəllüdlü, ailənin sonbeşiyi 2 yaşlı Kübra alovların içi ilə anasının kürəyində gedirdi. 4 yaşlı Xəyalə isə atasının kürəyində idi. O, təkcə öz ailəsinə deyil, eləcə də bütün Xocalı sakinlərinə əlindən gələn hər dəstəyi göstərirdi. Qarqar çayını keçən zaman bir çox qadını, uşağı buzlu çaya ayaq basmamaları üçün öz kürəyində daşıyırdı. Silahlı olduğundan keşikçi kimi ən arxada irəliləyirdi.

8 yaşlı Xatirə: “Atam və anam vuruldu, mənə də 3 güllə dəydi”

Həmin vaxt 8 yaşı olan Xatirə Orucova olanları belə xatırlayır:

“Mən və qardaşım Anar böyük olduğumuzdan anamla birgə gedirdik. Biz nisbətən atamdan irəlidə idik. Onun ayaqları çayda islanıb, şaxtada donduğundan ləng yeriyirdi, həm də hər kəsi qabağa keçirib özü arxada gələrək müdafiəni gözləyirdi. Birdən arxadan kimsə qışqırdı: “Telman vuruldu, Telman vuruldu...”

Anam cəld geriyə doğru qaçmağa başladı, 5 addım gedər-getməz növbəti güllə də anama dəydi. Vurulmasına baxmayaraq, həmin anda belə bizi düşünmüşdü. Arxasından Kübra bacımı açıb özündən kənara qoymuşdu. Kübra isə ağlayır, anamın cansız bədənindən yapışıb “ana, dur gedək, dur gedək” deyərək çığırırdı. Onu sakitləşdirmək üçün həmin tərəfə getmək istəyəndə 3 xain erməni gülləsi də mənə tuş gəldi. Qabırğa və ciyərimi parçalayan amansız atəş nəticəsində huşumu itirmişdim. Gözlərimi açanda Xəyaləni gördüm. İrəliyə doğru sürətlə qaçırdı. Onu haraylamağa çalışsam da, aldığım yaralardan səsim çıxmırdı.

Növbəti güllədə isə Xəyalə yıxıldı və yenidən huşumu itirdim. Ağdam xəstəxanasına gətirilmişdim”.

Ağdam xəstəxanasında Xatirənin hər iki valideyninin şəhid olduğu müəyyənləşir.

Güllə yarası alan bacısı Xəyalə də qətliamın qurbanı olmuşdu. Amma Xatirə bundan xəbərsiz idi.

Yarası ağır olduğu üçün onu təcili olaraq vertolyotla Bakıya yola salırlar. Güllə yaralarından 1 saylı Kliniki Tibbi Mərkəzə gətirilərək əməliyyat olunur. Uzun müddət xəstəxanalarda müalicə alır. 38 yaşlı Xatirə xanım hazırda 2-ci qrup əlildir.

“Bu faciə məni 8 yaşımda 80 yaşlı qarıya çevirdi”

Müharibədən öncə xoşbəxt, firavan həyat sürdüklərini deyən Xatirə xanım vurğulayır ki, həyatının ən gözəl anlarını həmin zaman yaşayıb:

“2 mərtəbəli ev. Firavan keçən günlər. Həyətimizdəki yelləncək. Bunlar mənim xatirimdəki ən özəl anlarımdır. Xəyallarımı da elə yelləncəkdə yellənən zaman qururdum. Dərslərimi çox yaxşı oxuyurdum. 2-ci sinifdə oxumağıma baxmayaraq, qəzet, jurnallara və bədii kitablara böyük marağım var idi. Məktəbi çox sevsəm də, yanvardan sonra hücumlardan dərsə gediş-gəlişimiz kəsilmişdi. Faciə məni 8 yaşda ola-ola 80 yaşlı qoca qarıya çevirdi. Uşaqlığımı da, gəncliyimi də əlimdən aldı. Uşaqlığım deyəndə daha çox yadıma həmin dəhşətli gün düşür. Mən həmişə elə bilirdim ki, insan ancaq qocalanda ölür. Qətliam isə mənə öyrətdi ki, ölüm yaşa baxmır”.

Xatirə xanım Bakıda təhsil aldığı müddətdə də əla qiymətlərlə oxuyub və orta məktəbi fərqlənmə ilə bitirib. Universitetə qəbul olmaq üçün verdiyi imtahandan 6 balı çatmadığından arzuları yarımçıq qalıb. Daha sonra ailə qurub və 3 övladı dünyaya gəlib. Həyatdakı ən böyük peşmanlığını da məhz elə ali təhsil ala bilməməyində görür: “Özümün ala bilmədiyim ali təhsili hər zaman övladlarıma verməyə çalışmışam. Onlardan biri hazırda ibtidai sinif müəlliməsidir, digəri isə tibb sahəsində təhsil alır”.

Xatirə xanımın bundan sonrakı həyatında ən böyük arzusu Xocalıda muzey açmaqdır. O, Xocalı azad olunandan sonra orada şəhid olanların əşyalarını, xatirələrini sərgiləmək fikrindədir: “Oxuduğum məktəbi də ziyarət etmək istəyirəm. Hələ də oranın pilləkənləri, yolu, cığırı gözlərimin önündə canlanır. Evimizə isə ayaqyalın gedəcəm”.

2 yaşlı Kübranın möcüzəli əhvalatı

Kübranın sağ qalması tamamilə möcüzə olub. Rayə ananın nəşi Ağdam məscidinə gətirilən vaxt sinəsində uzanan Kübranın dodaqları anasının döşündə idi. Sən demə, bu balaca qızcığaz ölmüş anasının südünü içib sakitləşərək səssizcə düşmən nəzərindən yayına bilib. Ailənin yaxınları Kübranın da öldüyünü düşünərək onu da anası ilə birgə dəfn etmək istəyirmişlər.

Bu möcüzəni Kübra xanımın öz dilindən eşidək:

“Orada bir tibb bacısı olub. Məni anamın sinəsindən götürən zaman ağır nəfəs aldığımı duyaraq həyatımı xilas edib. Saçım isə anamın sinəsindən vurulmuş yarasının qanına boyanmışdı. Hər nə qədər yuyub qanı saçımdan təmizləməyə çalışsalar da, bu mümkün olmayıb. Anamın qanı ilə örtülmüş saçım tamamilə kəsilib”.

Bir tibb bacısı Kübranı evinə apararaq bir müddət ona qayğı göstərib. Bacısı kimi hər zaman oxumaq arzusunda olan Kübra da qeyd edir ki, oxuyub hüquqşünas olmaq istəyirdi. Səbəbi isə Xocalıya qarşı haqsızlıqlara görə mübarizə aparmaq olub. Amma tale buna imkan verməyib. 11-ci sinfi bitirdikdən sonra təhsilinə davam edə bilməyib.

2007-ci ildə ailə həyatı quran Kübra xanım 3 övlad sahibidir. İlk, gözünün ağı-qarası olan qızına da şəhid bacısının adını verib: “Qızım 4 yaşına gələnə qədər mən çox təşviş içində yaşamışam. Bacımın itkisi sanki məndə dəf edilməz qorxu yaratmışdı. Kimsə yanımda ölüm sözünü işlədəndə də onu şiddətlə qınayırdım. Ölüm məndən ailəmin 3 əzizini alıb aparmışdı. Çox şükür ki, azda olsa, o günləri geridə qoya bilmişəm”.

Bu gün Kübra xanım öz halal zəhməti ilə övladlarını böyüdür. Onlara qarşı olduqca mühafizəkardır. Heç kimə icazə vermir ki, onların əhvalını pozacaq vəziyyətə səbəb olsun: “Bəzən məni ətrafımdakılar belə davranışlarıma görə qınayırlar. Amma onlara qarşı münasibətimdə sanki öz valideynlərimdən də görmək istədiklərimi əlavə edib diqqətcil olmağa çalışıram”.

Kübra xanım bu gün atasının onlara qoyub getdiyi adla yaşadıqlarını da dilə gətirdi: “Tanımadığım insanlardan atamın - Telman kişinin qızı kimi hörmət, ehtiram görməyim məni olduqca qürurlandırır. Onlar mənə atamın qoçaqlığından danışanda fəxarət hissi ilə sinəm dolur. O cəsur döyüşçü idi. Vətəninin dar günündə torpağını canı naminə qorumuşdu. Ən böyük arzum da ona layiq olduğu imtiyazın verilməsidir”.

Uşaqlıq xatirələri hər kəsdə dərin izlər qoyur. Amma bəzən bu hadisələr çox qəmgin çalarları ilə ömrə yansıyır: “Hələ də unuda bilmədiyim və xatırlayanda özümə əsəbiləşdiyim bir xatirəm var. Uşaqlıqda bol nemətlərlə böyümək yetim qalan uşaqlara nəsib olmur. Ancaq ilin bir günü bizdə yeməklərlə dolu süfrə açılırdı. Həmin vaxt hamı bizə gəlirdi. Mən də fevral ayını səbirsizliklə gözləyib həmin günü sevinclə qarşılayırdım. Yaşım artıb, hadisələri dərk edəndən fevral qara ömür səhifəmə çevrildi. Sən demə, o süfrə, verilən ehsan, gələn qonaqlar valideynlərimin və bacımın anım gününə görə imiş...”

İşğal altına salınan əzəli torpaqlarımızın geri qaytarılması ilə 2021-ci ilin mart ayında Kübra xanım qardaşı Anarla birlikdə Ağdam Şəhidlər xiyabanına səfər ediblər. Valideynlərinin məzarlarını tapmasalar da, ora getmək, uzun illərdən sonra həmin torpaqlara ayaq basmaq qəlblərinə rahatlıq toxumunu səpib.

6 yaşlı Anarın yaşadığı vəhşət

Anar ailənin yeganə oğludur. O, faciəli gündən xəndəyə düşərək xilas olub. Lakin o da həmin gündən xəsarətsiz qurtula bilməyib:

“Xəndəkdə gizlənən zaman qaçan insanların səslərini eşidirdim. Bir qadın gəlib məni oradan çıxarmağa çalışanda demişdi ki, heç öz övladlarımı götürüb özümlə apara bilmədim, səni necə aparım? Bu söz həmin andan sanki mənim yaddaşıma yazıldı”.

Daha sonra Anarı xəndəkdən çıxaran bir əsgər olub. Ancaq həmin an düşmən gülləsi əsgəri yerə sərib: “Əsgər vurulduğu anda mən onun altında qalmışdım. Sanki hər fürsətdə Allah məni qoruyur, ölümün caynağından çəkib alırdı”.

Qətlə yetirdikləri insanlardan belə əl çəkməyən erməni canilər yenidən onların yanına qayıdıb müxtəlif xəsarətlər yetirirdilər: “Geri qayıdanda üstümdəki əsgəri itələyib kənara saldılar. Məni görən kimi silahla vurmağa çalışan erməninin mərmisi isə qalmadığından qundağı ilə başıma zərbələr endirməyə başladı. Ağrının şiddəti ilə huşumu o andaca itirdim”.

Şəhidlər daşınan zaman Anarı kənd sakinlərindən biri götürərək evinə gətirib. O, əvvəlcə ayılanda ermənilərə əsir düşdüyünü zənn edib. 1 ay boyunca aldığı travmalardan danışa bilməyib. Hətta adı soruşulanda belə cavab vermək gücündə olmayıb.

Onun ən böyük arzusu atasının bitirdiyi universitetdə ali təhsil almaq idi. İstəyinə çatıb iqtisadiyyat ixtisası üzrə təhsilini başa vursa da, o sahədə işləmək imkanı olmayıb.

Hər 3 övlad ana nənələrinin himayəsində böyüyüblər. Onların qovuşmasına isə anaları Rayə xanımın qoçaqlığı və uzaqgörənliyi yardımçı olub. O, faciə gecəsi Xocalıdakı evlərindən çıxmazdan əvvəl kağız parçalarına uşaqlarının ad, soyad, ata adlarını yazaraq üzərlərində gizlədib. Müxtəlif yerlərə gedib çıxsalar da, kimlikləri məlum olduqdan sonra bir yerdə boya-başa çatıblar.

Ermənilərin vəhşiliklərini dünyaya çatdıran Milli Qəhrəman Çingiz Mustafayevin kadrlarında dəhşətli bir görüntü də qeydə alınıb. Telman Orucovun cansız bədənini çəkən Milli Qəhrəmanımız 2 gün sonra həmin nəşi görəndə kadrda təlaşlı səslə qeyd edib: “Bunu mən srağagün çəkmişdim. Belə şey yox idi. Təzə gəliblər, başının skalpını kəsiblər”. Əks olunan görüntüdə əvvəlcə nurani üzlü Telmanın xəsarətsiz siması görünsə də, digər gündə çəkilənlərdə şəhidin dağıdılmış başı onların murdar əməllərindən xəbər verirdi.

O gecə Xocalıda cəhənnəmin alovu yandırılmışdı. Elə bil, həmin gün yaradan da, fəsil də üz döndərmişdi xocalılılardan. Lakin xalqın milli qürur hissinin sönməzliyi, əzmi haqqın yerdə qalmaması üçün daha da alovlanmış, qisasımızı onlardan almağımıza kömək olmuşdu. 44 günlük Vətən müharibəsindəki şanlı Zəfərimiz Xocalı yaramıza məlhəm oldu. Tökülən qan yerdə qalmadı. Bu gün hər kəs kimi Orucovlar ailəsinin üzvləri də Xocalıya qayıdacaqları anı səbirsizliklə gözləyirlər. O gün isə uzaqda deyil.

Aydan XƏLİLOVA

Azərbaycan. - 2022.- 26 fevral.- S.9.