Zori Balayanın tələbini təmin etməyənləri dəhşətli aqibət gözləyirdi

30 gün əsirlikdə qalan Yaqub Məmmədov 30 illik sirri açarkən daşnakların necə zalım və zülmkar olduqlarını söylədi

30 gün erməni quldurlarının əsirliyində olmuş, ağır işgəncələrə məruz qalmış, II qrup əlil və müharibə veteranı, Xocalı sakini Məmmədov Yaqub Qədir oğlunu dinləmək çox çətindir. O, Goranboy rayonu ərazisində məcburi köçkünlər üçün salınmış yeni yaşayış massivində müvəqqəti məskunlaşıb. 1940-cı il martın 19-da Xocalıda anadan olub. 10 il Xocalıda təsərrüfat rəhbəri kimi çalışıb. Başına gətirilən müsibətləri danışarkən ürək ağrısı, çəkdiyi işgəncələrin mənəvi əzabı yaşaran gözlərində bir daha canlanırdı. Ancaq ümid dolu sözləri onun əzmkarlığını və Vətənə bağlılığını da göstərirdi.

Deyir ki, 1990-cı ilə qədər ermənilər öz mənfur xislətini gizlətməyə çalışsalar da, imkan olanda pisliklərini etməyə hazır idilər: “...Ermənilər briqadanın məhsullarını almırdılar. Məhsullar məhv olurdu. Yəni bizimlə ədavət aparırdılar...

Xocalı soyqırımından 13 gün öncə ailə üzvlərimi sonuncu vertolyotla şəhərdən çıxardım. Faciə gecəsi özünümüdafiə batalyonunda xidmət edirdim. Erməni silahlı dəstələri keçmiş SSRİ-nin Xankəndidə yerləşən 366-cı motoatıcı alayının şəxsi heyətinin və texnikasının köməyi ilə Xocalı şəhərini hər tərəfdən mühasirəyə aldılar. Dinc sakinlər canlarını qurtarmaq üçün soyuq qış gecəsində çöllərə düşdülar. Şəhəri ən axırıncı tərk edənlərdən biri də mən oldum. Xocalıdan Qarqarçaya tərəf gedən camaatın bir hissəsinə çatdım. İnsanlar Ağdam istiqamətinə qaçırdılar. Həmin gecə güclü qar yağırdı. Dəhraz meşəsində ermənilər xocalıların gedəcəyi bütün yerlərə pusqu qurub yolu bağlamışdılar. Gördüklərinin hamısını güllələyirdilər. Təslim olanları əsir götürürdülər. Yer qar olduğundan qaçanları ayaq izlərindən asanlıqla tapırdılar. Müxtəlif istiqamətlərə yönəldim, üç gün meşədə tək qaldım. Yediyim-içdiyim ancaq qar oldu. 3 gündən sonra 5 erməni məni tutdu. Məni bir neçə nəfər həmyerlimlə Naxçıvanik kəndindəki fermaya gətirdilər. Onların içərisində tanışlarım Elbrus Abbasov, Elbrusun anası, əmisi arvadı, Nadir və başqaları da var idi. Həmin gün demək olar ki, ermənilər arvadlı-kişili əllərinə keçən daşı, ağacı mənim başıma yağdırdılar. Sonra bizi hərbi “UAZ”-a yığıb Dəhraz kəndinə gətirdilər. Orada ən azı 500 nəfər Xocalı sakini var idi. Biz ora çatanda dedilər ki, sizdən qabaq 13 nəfər boylu-buxunlu oğlanı seçib güllələyiblər. Bir gecə orada qaldıqdan sonra bir “KamAZ” maşını dolana qədər bizi yığıb Xankəndiyə apardılar. Naxçıvanik-Aranzamin yolu arasında təxminən 500 nəfər öldürmüşdülər. Öldürülənlər arasında uşaqlar, qocalar və qadınlar daha çox idi...”

Yaqub əminin fikri qırılır. Yaddaşını təzələməyə çalışır. Bu an o müdhiş günlərin əzabını yenidən sanki canında hiss edir. Amma danışır, əzab çəksə də: “...Bir ay bizi Xankəndidə polis şöbəsinin təcridxanasında saxladılar. Orada saxlanılan əsirləri gündə 3 dəfə amansızcasına döyür və ağır işgəncələr verirdilər. Hər adama 50 qram çörək, 9 nəfərə bir stəkan su verirdilər. Nə su içiləsi, nə də çörək yeyiləsi idi. Bir gün içimizdə kimlərin erməni və rus dilində bildiklərini soruşdular. Suala cavab olaraq “mən bilirəm” dedim. Elə həmin vaxt məni çölə çıxarıb bərk döydülər. Onlar üçün maraqlı o idi ki, erməni dilini mən haradan bilirəm. Bildirdim ki, 10 il kolxoz sədri işləmişəm və erməni dilini bilmədən işləmək çətin idi. Sonra mənə dedilər ki, ingilis jurnalistləri gəlib, səni aparacağıq ora, müsahibə götürəcəklər, ancaq onlara biz deyənləri danışmalısan. Elə bu vaxt qabağıma iki vərəq qoydular. Baxanda gördüm ki, siyahıda 70 Xocalı, 35 nəfər də Qaradağlı sakini var. Mənə dedilər ki, xocalılıların siyahısına imzanı çək. Orada yazılmışdı ki, guya səhər yeməyinə bizə yağ-pendir, şirinçay, naharımıza və axşamımıza da yaxşı yeməklər verilir. O siyahıların hamısına mənə məcburi imza çəkdirdilər. Daha sonra 50 nəfər əliavtomatlı məni həmin jurnalistlərin yanına apardı. Mən içəridə jurnalistlərlə görüşdüyüm zaman arxa tərəfimdə yekəpər biri oturmuşdu. Danışıq sual-cavab əsasında getməli idi. Jurnalistlərdən biri qadın, ikisi kişi idi. Mən oturduğum yerdə istiqamətimi dəyişdim ki, arxa tərəfim o adama tərəf düşməsin. Jurnalistlər həmin adamın otaqdan çıxmasını əmr etdilər. Ancaq o, çıxmaq istəmirdi. Rusca “mən də iştirak etməliyəm” dedi. Jurnalistlərdən biri əsəbləşərək, “Zori Balayan, tələb edirəm, dur çıx kabinetdən” dedi: O zaman anladım ki, o, daşnak qaniçəni Zori Balayandır. Onu otaqdan çıxardılar. Məni sorğu-sual etdilər. Ermənilər qabaqcadan mənə tapşırıq vermişdilər: deməliydim ki, bizi döymürlər, yatdığımız yer istidi, yaxşı yeməklər verirlər. Verilən suallara ermənilərin tapşırdıqları kimi cavab verməli oldum. Lakin ingilis jurnalistləri sualların üzərindən səthi keçmədilər, öz peşəkarlıqları ilə müsahibə götürdülər. Mənim paltarımı soyundurub ermənilərə göstərdilər ki, bədənində ət rəngi yoxdur, hər tərəfi qapqaradır. Paltarımı geyindikdən sonra mənə sual etdilər ki, bizdən tələbin nədir? Dedim ki, biz Qarabağda doğulub, Qarabağda böyümüşük. Ermənilər çığırışdılar ki, “Qarabağı Qorbaçov bizə verib”. Mən onlardan bir xahiş etdim. Azərbaycan xalqının qarşıdan əziz bayramı - Novruz gəlir. Bizə köməyiniz o olar ki, bu bayram ərəfəsində əsirləri azad edəsiniz. Jurnalistlər ermənilərə dedilər ki, danışıq qurtardı, əsiri apara bilərsiniz. Nəticəsi isə bu oldu: qılçamın birini avtomatın qundağı ilə qırdılar, arxadan vurdular burnumu dəmir raşotka kəsdi, aldığım zədədən sinirim zədələndi. Bu gün də qulaqlarım çox ağır eşidir. Eşitmə qabiliyyətimi itirmişəm. Məni əsirlikdən qardaşım oğlanları xilas etdilər. Bir ay əsirlikdə qaldım. Hər gün dözülməz işgəncələr gördüm...”

Yaqub əminin də qeyd etdiyi kimi, Xocalı camaatının hamısı şəhid verib. Elə bir ailə yoxdur ki, şəhidi olmasın. O vaxt gələn adamlardan çoxu dünyasını dəyişib. Əsirlikdən, yəni “cəhənnəmdən” buraxılanların isə hamısı I və II qrup əlildirlər.

Əsirlikdə çox ağır və dözülməz günlər keçiriblər. Ancaq buna baxmayaraq, əqidəsindən dönməyən, simasından məğrurluq yağan və düşməndən qisas almaq hissi səngiməyən Yaqub Məmmədov dövlətimizin başçısı, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevə 44 günlük Vətən müharibəsi ilə Qarabağı erməni vandallarından azad etdiyinə, bu yolda göstərdiyi şücaətə, cəsurluğa və qətiyyətə görə minnətdarlığını bildirməyi özünə borc bildi. O da digər xocalılılar kimi inanır ki, daşnaklar tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaşadıqlarını, zori balayanların fitvasından yaxalarını qurtarıb, Azərbaycan vətəndaşı olduqlarını nəhayət ki, anlayacaqlar. Onda Xocalı və Xankəndi, eləcə də digər ərazilərimizə də dinclik gələcək, əmin-amanlıq yaranacaq. O günün heç də uzaq olmadığını düşünən xocalılıların da doğma yurdlarına qayıdışı başlayacaq.

Bəyməmməd QULİYEV,

Xocalı rayon Kosalar kənd sakini

Azərbaycan.- 2022.-27 fevral.- S.6.