BTC-nin uğur salnaməsi davam edir

23 il əvvəl kəmərin marşrutunu müəyyənləşdirən sənədin imzalanması ilə bu salnamənin mühüm səhifəsi yazıldı

Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft boru kəməri 2006-cı ilin ortalarında istismara veriləndən bu ilin üçüncü rübünün sonunadək ümumilikdə təqribən 524 milyon tondan çox (3,93 milyard barel) xam neft nəql edib. Bu neft həcmləri Ceyhanda 5163 tankerə yüklənərək dünya bazarlarına göndərilib.

Səngəçal terminalından Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyədən keçməklə ixrac olunan neftin yüklənildiyi 5000-ci tanker isə Ceyhan terminalından cari il martın 23-də yola salınıb. Bu, BTC-nin növbəti uğuru idi və kəmərin salnaməsi belə mühüm hadisələrlə zəngindir.

Həmin şanlı salnamənin ilk səhifələri 1990-cı illərin sonlarında yazılırdı. "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində neft hasilatı artdıqca, mövcud olan kəmərlərdən əlavə daha böyük bir ixrac marşrutuna ehtiyac yaranırdı. Belə bir şəraitdə müəllifi Ümummilli Lider Heydər Əliyev olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəmərinin çəkilişi ideyası irəli sürüldü.

1998-ci il oktyabrın 19-da Ankarada kəmərin inşa edilməsi haqqında bəyannamə imzalandı. 1999-cu il noyabrın 18-də İstanbulda, ATƏT-in Zirvə toplantısında xəttin çəkilişi ilə bağlı növbəti sazişə imza atıldı. Bu, xam neftin BTC vasitəsilə Azərbaycanın, Gürcüstanın və Türkiyənin əraziləri ilə nəql edilməsinə dair saziş idi. Kəmərin tikintisi üçün həlledici rol oynayan həmin mühüm sənədi Azərbaycanın, Gürcüstanın, Türkiyənin, Qazaxıstanın və ABŞ-nin ovaxtkı prezidentləri imzaladılar. BTC qarşısında "yaşıl işıq" yandıran həmin sazişin imzalanması "Əsrin müqaviləsi"ndən sonra Azərbaycan üçün tarixi əhəmiyyət kəsb edən daha bir böyük hadisə idi. Bu, Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi uzaqgörənliyi və dünyadakı nüfuzu sayəsində mümkün oldu.

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan açıq dənizlərə çıxışı olmayan ölkədir. Ona görə də "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) layihəsi çərçivəsində çıxarılan nefti dünya bazarlarına nəql etmək üçün boru kəmərləri çəkilməli idi. 1999-cu ildə Azərbaycan neftini Bakı-Supsa marşrutu ilə daşıyan Qərb İxrac Boru Kəməri istifadəyə verildi. Bu, texniki cəhətdən çox mürəkkəb layihə idi və böyük maliyyə vəsaiti hesabına reallaşdı. Tikintinin müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması bir daha göstərdi ki, Azərbaycan böyük işlər görməyə, həm də onları qısa müddətdə həyata keçirməyə qadirdir.

Zaman özü də məhz belə layihələrin gerçəkləşməsini tələb edirdi. Yəni BTC-nin tikilməsi zərurəti "Əsrin müqaviləsi"nin real nəticələr verməsindən irəli gəlirdi. 1997-ci ilin noyabrında "Çıraq" platformasından ilkin neft alınmışdı. Qarşıda "Azəri", "Dərinsulu Günəşli" yataqlarının işlənməsi dayanırdı və hasilatın ildən-ilə artacağı yəqin idi. Fəaliyyətdə olan Bakı-Novorossiysk və Bakı-Supsa ixrac sistemlərinin gücü isə getdikcə artan neft həcmlərini nəql etmək üçün kifayət deyildi.

2018-ci il mayın 29-da Səngəçal terminalında "Cənub qaz dəhlizi"nin rəsmi açılış mərasimindəki nitqində Prezident İlham Əliyev BTC barədə demişdir: "2002-ci ildə biz artıq "Azəri-Çıraq" yatağından böyük neft gözləyərkən məhz burada - Səngəçal terminalının ərazisində Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin təməlini qoyduq. Bu kəmər 2006-cı ildə istifadəyə verildi və bu gün Azərbaycan xalqına, bütün dost ölkələrə xidmət edir. Bu gün Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri vasitəsilə nəinki Azərbaycan nefti, eyni zamanda digər ölkələrin nefti də nəql edilir. Xəzərin şərq sahilində digər ölkələr tərəfindən hasil edilən neft artıq bu kəmər vasitəsilə dünya bazarlarına çıxarılır. Azərbaycan bu gün eyni zamanda etibarlı tranzit ölkə kimi qonşu ölkələrə öz imkanlarını təqdim edir".

Hazırda BTC əsasən AÇG-nin neftini və "Şahdəniz"in kondensatını daşıyır. Bundan əlavə, kəmər vasitəsilə Xəzərin digər regional xam neft və kondensat həcmləri də nəql olunur.

Yeri gəlmişkən bir yeniliyi də qeyd edək. Qazaxıstan mediasının bildirdiyinə görə, bu ölkə gələn ildən başlayaraq BTC vasitəsilə ildə 1,5 milyon ton neft nəql etməyi planlaşdırır. Bu barədə respublikanın Baş naziri Əlixan Smailov məlumat verib: "Bizim gələn il yanvarın 1-dən Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri vasitəsilə 1,5 milyon ton neft nəqli ilə bağlı razılaşmamız var və bunun 6-6,5 milyon tona çatdırılması üzərində işlər gedir".

Smailovun sözlərinə görə, Qazaxıstanda neft ixracının şaxələndirilməsi istiqamətində yol xəritəsi hazırlanıb. Bu, əsasən, neftin Aktau limanından Bakı limanına daşınmasını, oradan isə Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri ilə nəqlini nəzərdə tutur. Qazaxıstan həmçinin Bakı-Supsa və Bakı-Batumi kəmərləri vasitəsilə də neft nəqlini planlaşdırır. Belə ki, Batumi limanında Qazaxıstanın terminalı mövcuddur.

Göründüyü kimi, BTC getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Təsadüfi deyil ki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu boru kəmərinin ən uğurlu qlobal enerji layihələrindən olduğunu bildirib. Ərdoğan bunu cari il noyabrın 11-də Türk Dövlətləri Təşkilatının Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən

IX Zirvə Görüşündə çıxışı zamanı deyib və qeyd edib ki, türk dövlətlərinin ortaq coğrafiyası strateji enerji dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşir: "BTC boru kəməri ən uğurlu qlobal enerji layihələrindən biridir. Buna görə də təşkilatımız çərçivəsində enerji sahəsində birgə layihələrə böyük əhəmiyyət veririk".

BTC haqlı olaraq regionda enerji ixracının başlıca arteriyası sayılır. Kəmər istifadəyə verilərkən layihənin tərəfdaşları ona Ulu Öndər Heydər Əliyevin adının verilməsi təklifini irəli sürmüşdülər və bu təşəbbüs yekdilliklə bəyənilmişdir. BTC bu uca adı şərəflə daşıyır.

Xatırladaq ki, hazırda BTC Ko.-nun səhmdarları bp (30,10 faiz), SOCAR (25 faiz), MOL (8,90 faiz), "Ekvinor" (8,71 faiz), TPAO (6,53 faiz), "Eni" (5 faiz), "TotalEnergies" (5 faiz), İTOÇU (3,40 faiz), İNPEKS (2,50 faiz), "EksonMobil" (2,50 faiz) və ONGCVideş (2,36 faiz) şirkətləridir.

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.-2022.- 18 noyabr.- S.13.