Prezident
İlham Əliyev Ağdamdan bütün dünyayaya səsləndi:
"Biz
güc yolu ilə geri qayıtdıq, biz beynəlxalq hüquq
normalarından istifadə edərək geri qayıtdıq və
biz burada əbədi yaşamağa geri qayıtdıq"
Oktyabrın
5-də BMT-nin Məskunlaşma Proqramı (UN-HABITAT) və
Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin
birgə əməkdaşlığı, ADA Universitetinin təşkilati
dəstəyi ilə Ağdamda “Dayanıqlı İnkişaf
Məqsədləri” və “Yeni Şəhər Gündəliyi”
– postmünaqişə dövründə bərpa və yenidənqurmanın
aparıcı qüvvəsi kimi” mövzusunda Azərbaycan Milli
Şəhərsalma Forumu işə başlayıb.
AZƏRTAC xəbər verir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Forumun açılış mərasimində iştirak ediblər.
Dövlətimizin başçısı tədbirdə çıxış edib.
Prezident İlham Əliyevin çıxışı
-Hörmətli BMT-nin Məskunlaşma Proqramının icraçı direktoru Maimuna Mohd Şərif.
Hörmətli qonaqlar.
Xanımlar və cənablar.
Ağdama xoş gəlmisiniz. Mən çox şadam ki, biz Azərbaycan Milli Şəhərsalma Forumunu burada - Ağdam şəhərinin bir zamanlar yerləşdiyi məkanda təşkil edirik. İndi görə bilərsiniz ki, bir zamanlar həyat dolu olan şəhərdən heç nə qalmayıb. O, dağıdılıb, işğal dövründə dağıdılıb. Mən, həmçinin bizimlə birgə olduqlarına, Qarabağ regionunun bir zamanlar ən böyük şəhəri olan Ağdama nə olduğunu görmək və keçmiş məcburi köçkünləri öz evlərinə qaytarmaq üçün bizim həyata keçirdiyimiz və qarşıdakı illərdə planlaşdırdığımız işləri görmək üçün buraya gəldiklərinə görə müxtəlif ölkələrdən olan qonaqlarımıza, - Forumumuzda 40-dan çox ölkənin nümayəndələri iştirak edirlər, - minnətdarlığımı ifadə etmək istərdim. Artıq qeyd etdiyim kimi, Ağdam işğal illərində dağıdılıb. O, Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə dağılmamışdı. O, sonradan, demək olar ki, 30 il ərzində daşları bir-bir sökülməklə dağıdılıb, bütün binalar viran qoyulub və sökülüb, daşlar oğurlanıb və satılıb. Görə bilərsiniz ki, yarıdağılmış yeganə tikili Cümə məscidinin binası olub. Lakin onun keçmiş işğal altında olan ərazilərdə Ermənistanın dağıtdığı digər məscidlərlə birlikdə dağıdılmamasının səbəbi odur ki, onlar minarələrdən müşahidə üçün, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin potensial hərəkətini görmək üçün istifadə edirdilər. Lakin bizdə Ağdam məscidinin təhqir olunmasına dair foto və video sübutlar var. Ermənilər məsciddə donuz və inək saxlayıblar. Azad etdiyimiz ərazilərdə yerləşən ümumilikdə 67 məsciddən 65-i tamamilə dağılıb. Onlardan 2-si – biri burada, digəri Şuşada yarımçıq sökülüb və təhqir olunub.
Burada - Ağdamda gördüklərinizi Qarabağ ərazisində hər bir kənddə görə bilərsiniz. Bilirəm ki, qonaqlarımız buraya təyyarə ilə yeni tikilmiş Füzuli Hava Limanına gəliblər. Füzuli şəhəri tamamilə dağıdılıb. Bir tikili belə qalmayıb. Eynilə Cəbrayıl, eynilə Qubadlı, Zəngilan da. Bütün binaların dağıdılmadığı yeganə yerlər Şuşa, Laçın və qismən Kəlbəcər olub. Lakin bunun səbəbi odur ki, Ermənistan dövləti müxtəlif ölkələrdən olan erməniləri işğal edilmiş ərazilərdə yerləşdirmək üçün qanunsuz məskunlaşma siyasəti yürüdürdü. Bu, beynəlxalq hüququn və Cenevrə Konvensiyasının kobud şəkildə pozulması hesab olunur.
Hazırda biz keçmiş məcburi köçkün və qaçqınları öz doğma yurdlarına mümkün qədər tez bir zamanda geri qaytarmaq üçün nəhəng bir çağırışla üz-üzəyik. Lakin genişmiqyaslı bərpa proqramı ilə yanaşı, ən böyük çətinliklərdən biri minalardır. Müharibə demək olar ki, iki il bundan əvvəl başa çatandan bəri təxminən 250 azərbaycanlı minaların partlaması nəticəsində həlak olub və ya ağır yaralanıb. Əfsuslar olsun ki, bu rəqəm hər həftə artır. Təkcə keçən həftə 2 nəfər həlak olub, 3 nəfər ağır yaralanıb. Ermənilər işğal dövründə 1 milyondan çox mina basdırıblar. Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı olan bu terror siyasəti davam edir. Lap bu yaxınlarda biz İkinci Qarabağ müharibəsi bitəndən sonrakı dövrdə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Laçın rayonunda basdırılmış 1400-dən çox mina aşkar edərək zərərsizləşdirmişik. Beləliklə, Azərbaycana qarşı təcavüz, Azərbaycana qarşı terror davam edir.
Millətimiz ciddi humanitar böhrandan əziyyət çəkib. Çünki Ermənistanın təcavüzü və işğalı nəticəsində Qarabağ, Zəngəzur, həmçinin bugünkü Ermənistanda 1 milyondan çox azərbaycanlı öz doğma torpaqlarından tamamilə etnik təmizləməyə məruz qalıb. Bu, baş verəndə Azərbaycan əhalisi 8 milyondan az idi. Bir milyonun qaçqın və məcburi köçkünə çevrildiyini təsəvvürünüzə gətirə bilərsinizmi? Biz xüsusilə müstəqilliyin ilk illərində, bu dəstəyə ciddi şəkildə ehtiyacımız olan zaman qaçqın və məcburi köçkünlərimizə göstərdiyi dəstəyə görə beynəlxalq təşkilatlara, xüsusilə BMT təsisatlarına çox minnətdarıq. İşğaldan azad edilmiş ərazilərə gələn hər kəs Ermənistanın işğalı və təcavüzünün nəticələrini görür. İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatandan bəri minlərlə əcnəbi qonaq, jurnalist, siyasətçi, vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri buraya gələrək bunu öz gözləri ilə görüblər. Erməni barbarlığı və vandalizminin miqyası faktiki olaraq o qədər böyükdür ki, Azərbaycanın bu hissəsinə gələn bir çox insanlar özlərini mənəvi cəhətdən tamamilə tükənmiş hiss edirlər. Siz bizim, azərbaycanlıların, xüsusilə Ağdam, Füzuli, Azərbaycanın işğal altında olmuş digər ərazilərində yaşamış insanların buraya gələndə nə hiss etdiklərini təsəvvürünüzə gətirə bilərsiniz. Onlar hətta evlərinin yerləşdiyi yeri belə tapa bilmirlər, çünki hər şey tamamilə dağıdılıb.
İşğalçılıq siyasəti yürütməklə Ermənistanın əsas hədəfi de-fakto vəziyyəti yerində dəyişmək və bununla Azərbaycanla danışıqlar prosesini sonsuz etmək idi. Məhz buna görə danışıqlar heç bir nəticə olmadan 28 il davam etdi. Nəticə faktiki olaraq sıfır idi. BMT, ATƏT kimi aparıcı beynəlxalq təşkilatların və digərlərinin Ermənistan qoşunlarının Azərbaycan ərazilərindən dərhal və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edən qətnamə və qərarlar qəbul etməsinə, xüsusilə BMT Təhlükəsizlik Şurasının demək olar ki, 30 il ərzində kağız üzərində qalan 4 qətnaməsinə, bizim Ermənistana sanksiyalar tətbiq etməklə bağlı bütün müraciətlərimizə baxmayaraq, biz buna nail ola bilmədik. Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycan xalqının humanitar fəlakətinə müəyyən mənada göz yummağa qərar verdi. Ən çox təəssüf doğuran odur ki, ATƏT-dən mandatı olan Minsk qrupu adlandırılan struktur və onun həmsədrləri işğal olunmuş ərazilərə dəfələrlə səfərlər edib, bütün şəhər və kəndlərin qəddarcasına dağıdılmasının, ermənilərin bizim torpaqlarımızda qanunsuz məskunlaşdırılmasının şahidi olublar, lakin Ermənistanı qınamayıblar. İyirmi səkkiz illik belə dırnaqarası fəaliyyətləri dövründə onlar tərəfindən Ermənistanı qınamaq üçün bir söz belə deyilməyib. İndi biz bu Minsk qrupunu yenidən canlandırmaq istiqamətində bəzi səyləri görəndə, əlbəttə ki, bunu dəstəkləyə bilmərik, çünki onlar öz mandatlarını həyata keçirmək üçün heç nə etmədilər, onların gördüyü yeganə iş faktiki surətdə ondan ibarət olub ki, müəyyən mənada erməni təcavüzünü legitimləşdirməyə çalışıblar. Onlar təcavüzkar və təcavüz qurbanı arasında balans yaratmağa çalışıblar. Ona görə də bu gün Azərbaycan özü beynəlxalq hüququ bərpa edib, BMT qətnamələrini icra edib, BMT-nin Nizamnaməsini, xüsusilə də onun özünümüdafiə ilə bağlı müddəasından istifadə edərək bizim milli ləyaqətimizi bərpa edib.
Bizim hər hansı vasitəçiliyə ehtiyacımız yoxdur. Biz İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra təklif irəli sürdük. Ağdamda gördüklərinizə, 10 min kvadratkilometrdən çox ərazinin Ermənistan tərəfindən dağıdılmasına baxmayaraq, insanlarımızın çəkdiyi zülmlərə baxmayaraq, biz Ermənistana sülh təklif etdik. Sülh müqaviləsi üçün əsas olan beynəlxalq hüququn beş əsas prinsipini, - xüsusən də ölkələrin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması, gələcəkdə ərazi iddialarından çəkinmək, güc tətbiq etməmək və ya güc tətbiq etmək hədəsindən çəkinmək, dövlət sərhədlərinin müəyyən edilməsi və kommunikasiyaların açılması, - irəli sürdük. Bütün bunlar, əslində, beynəlxalq hüququn əsas prinsipləridir və hesab edirəm ki, münasibətlərini normallaşdırmağa çalışan ölkələr arasında sülh sazişləri və ya hər hansı sazişlər buna əsaslanmalıdır. Hələ də Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşayan erməni əhalisinə gəlincə, onlar bizim vətəndaşlarımızdır və biz indi onların öz ərazimizdə həyatını necə təşkil edəcəyimizi heç bir beynəlxalq oyunçu ilə müzakirə etməyəcəyik. Qarabağ Azərbaycandır! İkinci Qarabağ müharibəsi bunu meydanda sübut etdi. İşğal dövründə dünyanın heç bir ölkəsi, o cümlədən Ermənistan bu qondarma qurumu tanımadı. Ona görə də daxili işlərimizlə bağlı məsələləri heç vaxt beynəlxalq qurumlarla və ya böyüklüyündən və potensialından asılı olmayaraq, heç bir ölkə ilə müzakirə etmirik.
Sülh prosesi ilə bağlı bizdə müəyyən nikbinlik var. Çünki bu yaxınlarda Azərbaycanın və Ermənistanın xarici işlər nazirlərinin görüşü, xüsusilə də sülh sazişi layihəsinin hazırlanması gündəliyi ilə bağlı ilk belə görüş keçirilib. Ümid edirik ki, bu, çox vaxt aparmayacaq. Biz bilirik ki, ermənilər 28 ildir Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı danışıqlar aparmaq kimi razılığa gəlmək istəmədikdə adətən hansı taktikalardan istifadə edirlər. Belə davam edərsə, biz də sülh əldə edə bilməyəcəyik. Əgər bu, Ermənistanın seçimidirsə, bu, o deməkdir ki, onlar növbəti ciddi səhvə yol verəcəklər. Onlar bizi düzgün qiymətləndirmədilər, onlar bizim iradəmizi, Azərbaycan xalqının iradəsini, Azərbaycanın potensialını düzgün qiymətləndirmədilər və bunun əvəzini ödəməli oldular. İki il bundan əvvəl baş verən müharibə Azərbaycan ərazisində aparılıb. Bu, bir daha bizim mövqeyimizi sübut edir və göstərir ki, bütün bunlara, bir milyondan çox vətəndaşımızın çəkdiyi zülmlərə baxmayaraq, biz düşmənçiliyə, qarşılıqlı nifrətə son qoymaq və yeni sülh səhifəsi açmaq istəyirik. Müvəffəq olub-olmayacağıq, görəcəyik. Əmin deyiləm, amma ən azından biz bu istiqamətdə irəliləyirik.
Eyni zamanda, ümid edirik ki, sərhədlərin delimitasiyası üzrə iki müvafiq komissiya - Azərbaycan və Ermənistan komissiyaları da vaxt itirməyəcək və iki ölkə arasında faktiki mövcud olmayan sərhədin müəyyənləşdirilməsi üzərində fəal işləyəcəklər. Demək olar ki, 30 ilə yaxın davam edən işğal illəri ərzində bu sərhəd tamamilə Ermənistanın nəzarəti altında olub. İşğal bitdikdən sonra biz sərhəd hesab etdiyimiz bu sərhədə gəldik və burada qərarlaşdıq. Ona görə də 400 kilometrdən çox olan bu sərhədi müəyyənləşdirmək üçün tarixi sənədlərə, tarixi xəritələrə, beynəlxalq təcrübə və metodologiyaya əsaslanaraq fəal şəkildə işləməliyik. Beləliklə, bu proses artıq gedir. Ancaq yenə də deyirəm, bunun nə qədər uğurlu olacağını demək çətindir.
Beləliklə, bu, ötən müddət ərzində baş verən hadisələr idi. Bu gün biz yeni çağırışlarla üzləşirik. Ancaq bunlar xoş çağırışlardır - Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulması, insanların geri qayıtması və Azərbaycanın hər hansı bölgəsində yaşayan keçmiş məcburi köçkünlər üçün daha yaxşı şəraitin yaradılması. Əminəm ki, bu insanlar buna layiqdirlər. Onlar uzun illər boyu çətin şəraitdə yaşayıblar. Baxmayaraq ki, biz 300 mindən çox məcburi köçkünü yeni ev və mənzillərlə təmin etmişik, bu mənzillərin açılışı zamanı onlar bizə minnətdarlıqlarını bildirirdilər və hər dəfə qeyd edirdilər ki, bizi öz torpaqlarımıza qaytarın. Mən onlara hər dəfə söz verirdim ki, bunu reallaşdıracağam və mən fəxr edirəm ki, biz bunu reallaşdıra bildik və artıq Böyük Qayıdış proqramı başlayıb.
Bu ilin mayında Zəngilanda ilk kənd qurulub və ilk məcburi köçkünlər artıq qayıdıblar. Mən həqiqətən fəxr edirəm və inanıram ki, bütün Azərbaycan xalqı da fəxr edir ki, təkcə orada yaşayanlar deyil, onların uşaqları və nəvələri də buraya qayıdırlar. Bu ilin sentyabrında Zəngilanda məktəb açıldı və gənc zəngilanlılar artıq bu məktəbdə təhsil alırlar. Onlar bu torpaqları görməyiblər, çünki onlar işğaldan sonra dünyaya göz açıblar. Ancaq bu, onu göstərir ki, Azərbaycan xalqı öz köklərinə və doğma torpaqlarına bağlıdır. Keçmiş məcburi köçkünlərin öz torpaqlarına qayıtması ilə bağlı keçirdiyimiz sorğu əsasında deyə bilərik ki, əksəriyyət insanların həmin torpaqları belə görmədiklərinə baxmayaraq, bu torpaqlara geri qayıtmaq istəyini bildirməsi həqiqətən qürurvericidir. Bu, əlbəttə ki, cəmiyyətimizdə xüsusi mühit, qürur hissi, qələbə hissi, ədalətin bərpa olunması hissi, xalqın ləyaqət hissinin bərpası hisslərini formalaşdırır ki, bunlar ölçüyəgəlməz hisslərdir, bunları siz hiss etməlisiniz. Biz bunu hiss edirik və xoşbəxtik.
İndi biz burada - işğaldan azad olunmuş Ağdamda keçmiş məcburi köçkünlərin öz yurdlarına tezliklə qayıtması üçün bütün potensialımızı səfərbər edirik. İrimiqyaslı infrastruktur layihələr icra olunur. Siz Füzuli Beynəlxalq Hava Limanını gördünüz, o, səkkiz ay ərzində tikilib. Bu ay biz Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanını açmağı və 2025-ci ildə isə Laçında Beynəlxalq Hava Limanını istifadəyə verməyi planlaşdırırıq. Bərdə-Ağdam dəmir yolu gələn il istifadəyə veriləcək. Dünən mən yeni dəmir yolunun təməl daşını qoydum. Hazırda magistral yollar və kənd yolları tikilməkdədir. Təsdiq olunmuş investisiya planına əsasən, işğaldan azad edilmiş Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazisində ümumi uzunluğu 50 kilometrdən çox olan 33 tunel olacaq, uzunluğu 12 kilometr olan 84 yeni körpü salınacaq. Bu, bizim gördüyümüz işlərin yalnız bir hissəsidir. Biz bütün azad olunmuş ərazilərdə elektrik təchizatını tamamilə bərpa etmişik və ümidvaram ki, tezliklə Cəbrayılda 230 meqavat gücündə olan günəş elektrik stansiyasının tikintisinə başlayacağıq.
Ümumiyyətlə, biz işğaldan azad olunmuş ərazilərdə bərpaolunan enerjinin potensialını qiymətləndirmişik və ilkin təhlillərə görə, bu, demək olar ki, on min meqavat təşkil edir. Biz artıq bir neçə su elektrik stansiyasının açılışını etmişik və su elektrik enerjisinin ümumi gücü beş yüz meqavatdan çox olacaq. Yerdə qalan güc isə günəş və külək elektrik enerjisindən qaynaqlanacaq. Bu ərazi nəinki təkcə işğal illərində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində yaşamaq məcburiyyətində qalan insanları bir araya gətirəcək, eyni zamanda, gələcəkdə Azərbaycanın iqtisadiyyatı üçün aparıcı qüvvə olacaqdır. Bizim burada işğal dövründə məhrum olduğumuz geniş su ehtiyatlarımız var. Çünki ermənilər təkcə bizim şəhərlərimizi işğal etməmişdilər, onlar bizim ehtiyatlarımızı da işğal etmişdilər. Qanunsuz olaraq dağ-mədən işləri aparılırdı, bizim suya çıxışımızı kəsən qanunsuz işlər görülürdü və biz yüz minlərlə hektar torpağı suvara bilmirdik. İndi biz çaylarımıza, torpağımıza qayıtmışıq. Bütün şəhərlərin Baş planları aparıcı beynəlxalq şirkətlər tərəfindən artıq hazırlanmışdır və təsdiqlənmişdir.
Beləliklə, biz artıq burada - Ağdamda bir neçə evin tikintisinə başlamışıq. Mən dünən burada idim və 3 kəndin - Xıdırlı, Kəngərli və Sarıcalının təməlqoyma mərasimlərində iştirak etmişdim. Maksimum iki ildən sonra bu kəndlərdə bir neçə min insan yaşayacaqdır. Ağdam şəhərində biz demək olar ki, min yerlik məktəb tikirik. Bu məktəb də ola bilsin bu il, ya da gələn il hazır olacaq. Xəstəxana və bir neçə yaşayış binası tikilir. Bu, sadəcə, Ağdamdır. Eyni işlər Füzulidə, Qubadlıda, Zəngilanda da görülür. İki ay bundan əvvəl qayıtdığımız Laçın şəhərini növbəti ilin sonuna kimi bərpa etməyi planlaşdırırıq. Çünki dediyim kimi, orada qeyri-qanuni məskunlaşma var idi. Heç də bütün binalar sökülməmişdir. Biz artıq bir qrup mütəxəssisi oraya göndərmişik. Beləliklə, biz Qarabağı və Zəngəzuru yenidən quracağıq. Buna heç bir şübhəmiz yoxdur. Necə bahalı olursa-olsun, bunu edəcəyik. Bu, bizim milli ideyamızdır. Əvvəllər bizim milli ideya torpaqlarımıza qayıtmaqdan, ədaləti və ərazi bütövlüyümüzü bərpa etməkdən ibarət idi və bütün Azərbaycan xalqı bu ideya ətrafında birləşmişdi, özünü buna hazırlamışdı. Canlarını qurban vermiş gənc nəsil, - müharibə zamanı demək olar ki, üç min nəfəri qurban verdik, - və Qələbəmizi qeyd edən minlərlə insan, bu, həqiqətən də müasir Azərbaycandır, bu, yeni Azərbaycandır. İndi artıq işğal damğasından azad olunmuş Azərbaycan yüksəlməkdədir və mən əminəm ki, Azərbaycan ən uğurlu ölkələrdən biri olacaq və söhbət təkcə bizim regiondan getmir.
Əziz
dostlar, xanımlar və cənablar, bizimlə burada
olduğunuz üçün bir daha sizə təşəkkür
edirəm. Bu Forum həqiqətən də bizim
üçün çox vacibdir. Mən BMT-nin Məskunlaşma
Proqramının icraçı direktoruna minnətdaram. O,
altı ay bundan əvvəl bizi ziyarət etmişdi. Onunla
çox yaxşı görüşümüz olmuşdu və
ondan sonra bizi Polşada keçirilən Dünya Şəhərsalma
Forumuna dəvət etdilər. Bizim nümayəndələr
orada iştirak etmişdir. İndi biz Milli Şəhərsalma
Forumunu təşkil edirik və mən bizimlə bir yerdə
olduğu üçün BMT-nin nümayəndəsinə,
merlərə və mer müavinlərinə, bütün
ölkələrdən olan nümayəndələrə minnətdaram.
Bu, deyərdim ki, Ağdamın beynəlxalq əlaqələrinin
başlanğıcıdır. Mən ümid edirəm ki,
Ağdam və dünyanın bir çox şəhərləri
qardaş şəhərlər olacaqdır. Bilirsiniz,
Sovet İttifaqının vaxtında Ağdam Qarabağda ən
böyük şəhər idi, həyatla coşub-daşan
şəhər idi və Azərbaycanda hər kəs bunu
bilir. Əraziləri işğaldan azad etdikdən sonra xarici
ekspertlər, jurnalistlər buraya gəldilər və
Ağdama bir neçə ad verdilər. Bu adlardan biri “urbisid
qurbanı” idi, bu da tamamilə doğru idi. Digər ad
“ruhlar şəhəri” idi, bu da tamamilə doğrudur. Biri də “Qafqazın Xirosiması” idi. Lakin Xirosimadan fərqli olaraq, dağıntılar
atom bombasının partlaması nəticəsində baş
verməmişdir, bu, qonşularımızın vandalizmi və
barbarlığı nəticəsində olmuşdur. Lakin indi biz qayıtmışıq, biz güc yolu ilə
geri qayıtdıq, biz beynəlxalq hüquq normalarından
istifadə edərək geri qayıtdıq və biz burada
yaşamağa, əbədi yaşamağa geri qayıtdıq.
Təşəkkür edirəm.
X X X
Sonra BMT-nin Məskunlaşma Proqramının
icraçı direktoru xanım Maimuna Mohd Şərif
çıxış edib.
Xanım Maimuna Mohd Şərifin çıxışı
-Təşəkkür
edirəm, cənab moderator.
Zati-aliləri, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
cənab İlham Əliyev.
Möhtərəm nazirlər.
BMT-nin Azərbaycandakı rezident əlaqələndiricisi
xanım Vladanka Andreyeva.
Hörmətli nümayəndələr, xanımlar və
cənablar.
Hamınızın sabahı xeyir olsun. Sabahınız
xeyir (Azərbaycan dilində deyir). Ümidvaram
ki, düzgün tələffüz etdim, əlimdən gələni
etdim, cənab Prezident.
Zati-aliləri Prezident İlham Əliyevin himayəsi
altında Azərbaycan hökumətinin təşkil etdiyi ilk
Milli Şəhərsalma Forumunda iştirak etmək mənim
üçün böyük şərəfdir. Bu, xüsusilə ona görə
əhəmiyyətlidir ki, biz “Urban October” ayındayıq, ilk
dəfə olaraq Dünya Məskunlaşma Günü Avrasiya
qitəsində, iki gün əvvəl Türkiyə
Respublikasının Balıkesir şəhərində qeyd
olundu. “Fərqi aradan qaldır” mövzusu
heç kimin, heç bir yerin geridə qalmaması deməkdir.
Cənab
Prezident, Ağdamda keçirilən birinci Azərbaycan Milli
Şəhərsalma Forumuna dəvətiniz məni çox məmnun
etdi. Bu konfrans zalı, Füzuli Hava Limanı və tikinti layihələri
Sizin hökumətinizin postmünaqişə
ərazisində şəhərlərin bərpası istiqamətində
səylər göstərmək əzmini və fədakarlığını
nümayiş etdirir. Siz vətəndaşlarınız
üçün daha yaxşı gələcək qurursunuz.
Təbrik edirəm. BMT-nin
Baş katibi cənab Antonio Quterreşin dediyi kimi, müharibə
və münaqişələrdə qaliblər olmur, yalnız
məğlublar olur. 2022-ci il BMT Məskunlaşma
Proqramının Dünya Şəhərləri hesabatına əsasən,
münaqişələr səbəbindən 70 milyondan
çox insan yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə
yaşayır. Təkcə 2021-ci ildə 84
milyon insan zorakılıq, təhlükə və iqlim dəyişikliyinin
təsiri səbəbindən evlərindən didərgin
düşüb. Məsələn, ərəb
regionunda 26 milyon qaçqının əksəriyyəti
şəhərlərdə cəmləşib. Pakistanda son vaxtlar güclü daşqınlar 33
milyon insanı evlərindən didərgin salıb. BMT-nin Məskunlaşma Proqramında bizim
üçün inkişafın əsas amili sülh və
sabitlikdir. Məhz bu səbəbdən,
bizim İcraiyyə Komitəsi 2022-ci ilin martında
keçirilən iclasında məndən postmünaqişə
və fəlakətdən sonrakı urban
dayanıqlılıq üzrə fəaliyyətimizi genişləndirməyi
xahiş edib. BMT-nin Məskunlaşma
Proqramı lazımi yaşayış və vacib infrastruktur təmin
etməklə Suriya, İraq, Livan, İordaniya, Fələstin,
Sudan və Yəməndə məcburi köçkün və
qaçqınları dəstəkləyir. Biz, həmçinin ictimai məkanları reabilitasiya
edirik, torpaq mülkiyyətçiliyinə və mülkiyyət
hüquqlarına şərait yaradaraq onları bərpa edirik.
BMT-nin Məskunlaşma
Proqramı, həmçinin Ukraynada şəhərlərə
dəstək vermək üçün şəhərlərin
böhranı proqramını hazırlayır. Biz, eyni zamanda,
qonşuluğun təşviqi inteqrasiya proqramı vasitəsilə
venesuelalı miqrantların Kolumbiya, Ekvador, Peru, Trinidad və
Tobaqo, Panama və Dominikan Respublikasında ev sahibi olan icmalara
inteqrasiyasını dəstəkləyirik. COVID,
iqlim və münaqişə
çağırışları yaşayış məntəqələri
və şəhərlərə qeyri-mütənasib şəkildə
təsir edir. Bir çox hallarda COVID
pandemiyasının şəhərlərə mənfi təsiri
davam edir. Müharibə və
münaqişələr qaçqınların şəhərlərə
üz tutmasına gətirib çıxarır. Bu səbəbdən,
BMT-nin Məskunlaşma Proqramı 36 ölkədə fəaliyyət
göstərir, normativ təlimatlar və texniki dəstəklə
ön cəbhədə olanlara bərpa işlərində
kömək etmək üçün 1000-dən çox
şəhərin “City İQ şəbəkəsi”ni qurub.
Möhtərəm nümayəndələr, biz bərpa
işlərini yalnız o zaman daha yaxşı həyata
keçirə, sığınacaq və yaşayışla
bağlı əsas xidmətlərdəki boşluğu o
zaman aradan qaldıra bilərik ki, resursların strateji qaydada
ayrılmasına dair məlumatlarımız olsun. BMT-nin bu
cür milli şəhərsalma forumunu təşkil etməsi
sayəsində üzv dövlətlər və şəhər
merləri qərarların qəbul olunmasında onları
maarifləndirən məlumatları daha yaxşı toplaya və
təhlil edə bilirlər. On birinci
Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi bütün digər
dayanıqlı inkişaf məqsədləri
üçün dayaq yeridir. Bu məqsəd
bir neçə sahəyə təsir edir, mərkəzi və
yerli hökumətlərə yerlərdə müsbət təsirə
gətirib çıxaran milli inkişaf siyasətlərinin həyata
keçirilməsini təmin etmək üçün daha
yaxşı mövqe tutmağa imkan verir.
Bu günədək BMT-nin Məskunlaşma Proqramı
milli şəhərsalma proqramlarını təşkil etmək
üçün 49 ölkəyə kömək göstərib. Biz dünyanın
bütün regionlarında fəaliyyət göstəririk və
Afrikanın 17, Avropanın 13, Latın Amerikası və Karib
hövzəsinin 7, Asiya-Sakit okean regionunun 7 ölkəsinin və
5 ərəb dövlətinin milli şəhərsalma forumunu
təşkil etmişik. Asiya-Sakit okean regionu,
Karib hövzəsi ölkələri və Mərmərə
subregionu daxil olmaqla, üç bölgədə regional şəhərsalma
forumu keçirilib. Bu milli şəhərsalma
forumlarının yeni tsiklinin əsas istiqaməti bu forumu milli
şəhərsalma siyasətlərinə çevirən
paradiqma dəyişikliyini təbliğ etməkdir. 2016-cı ildən bəri könüllü xarakter
daşıyan 167 yerli rəy dərc edilib. Otuz yeddi ölkə ən azından bir
könüllü milli rəyi hazırlayıb, 133 ölkə
bunu yerli və regional hökumətlər səviyyəsində
edib.
Cənab Prezident,
mən Azərbaycanı könüllü yerli rəylərini
hazırlamağa və yeni şəhərsalma gündəliyinin
icrası üzrə yeni milli hesabatını bizə təqdim
etməyə çağırıram. Həmin hesabat üzrə
biz sübut əsaslı qərarlar qəbul edə və yerlərdə
müsbət təsirə nail olmaq üçün siyasətlərin
praktikada tətbiqinə kömək məqsədilə
insanların dəstəyini qazana bilərik.
Cənab Prezident,
icazə verin, bu ilin aprel ayında Nyu-Yorkda keçirilmiş və
yeni şəhərsalma gündəliyinin icrasına həsr
olunmuş yüksək səviyyəli toplantıda
dayanıqlı şəhərsalmanı dəstəklədiyi
üçün Azərbaycan hökumətinə təşəkkürümü
bildirim. Həmçinin Polşanın Katovitse
şəhərində keçirilən Dünya Şəhərsalma
Forumunun 11-ci sessiyasında iştirak etmiş Azərbaycan
nümayəndə heyəti çox yaxşı təsir
bağışlayıb. Eyni zamanda, ümidvaram ki, Azərbaycan
noyabrın 17-də COP 27 çərçivəsində
Misirin Şarm-əl-Şeyx şəhərində
keçiriləcək Şəhərlər və İqlim Dəyişikliyi,
Mənzil Təsərrüfatı və Şəhərsalmanın
İnkişafı üzrə nazirlərin toplantısında
iştirak edəcək.
Prezident, söz verdiyimiz kimi, biz BMT-nin Məskunlaşma
Proqramının Azərbaycan üçün ölkə
proqramı sənədini hazırlamışıq və mən
bu sənədi bu gün Sizə təqdim edəcəyəm. İcazə
verin, bu sənədin hazırlanmasına töhfəsini
vermiş Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura
Komitəsinin sədrinə və müxtəlif nazirliklərə
təşəkkürümü bildirim. BMT-nin
Azərbaycanda rezident əlaqələndiricisi, mənim
bacım Vladanka Andreyevaya da böyük minnətdarlığımı
bildirirəm. O, BMT-nin ölkə üzrə heyətindən
gələn dəstəyin əlaqələndirilməsini təmin
edib.
BMT-nin Məskunlaşma Proqramı şəhərsalma nöqteyi-nəzərindən daha yaxşı gələcək qurmaq, şəhər və icmaları yenidən yaratmaq üçün milli səylərə qoşulmağı səbirsizliklə gözləyir. BMT-nin Məskunlaşma Proqramının Katovitsedə keçirilən Dünya Şəhərsalma Forumunda təqdim edilmiş 2022-ci il üzrə Dünya Şəhərləri hesabatında göstərilir ki, bəşəriyyət yol ayrıcındadır. Şəhərsalmanın qarşısının alınması mümkün olmayan meqa trend olmasına baxmayaraq, inteqrasiya edilmiş planlaşdırma, mərkəzi, yerli və regional hökumətlər səviyyəsində çoxşaxəli əməkdaşlıq olmadan bizim şəhərsalma nöqteyi-nəzərindən gələcəyimiz qaranlıq görünür. Buna görə mən Zati-aliləri Prezident Əliyevə bu ilk Azərbaycan Milli Şəhərsalma Forumuna himayədarlıq etdiyinə görə çox minnətdaram. Sizin bu gün burada iştirakınız yeni şəhərsalma gündəliyinin bütün tərəfdaşlarına dayanıqlı şəhərsalmaya aid siyasət tövsiyələrini müzakirə və tərtib etməyə imkan verən bu platformanı daha yüksək səviyyəyə qaldırıb. Buraya ziyalılar, özəl sektor, vətəndaş cəmiyyəti, gənclər, qadınlar və yerli icmalar daxildir. Mən onları bizim BMT-də ümumi gündəliyimiz çərçivəsində yeni şəhərsalma gündəliyinin icrasına dəstək məqsədilə tərəfdaşlıqlar yaratmağa və hərəkətlərini bəyan etməyə çağırıram. Ağdamı yenidən bərpa etmək üçün sadiqliyə və ayrılmış ehtiyatlara həqiqətən də heyranam. Əminəm ki, özümüzü bu məqsədə həsr etsək, biz Zati-aliləri cənab Prezidentin heç kimin, heç bir yerin urbanizasiyaya məruz qalmış dünyada geridə qalmamasına dair baxışının reallaşdırılmasını təmin edə bilərik. Təşəkkür edirəm.
X X X
Forum işini sessiyalarla davam etdirib.
Qeyd edək
ki, 44 ölkədən 130-dan çox nümayəndənin,
ümumilikdə isə 400 nəfərdən çox
insanın qatıldığı Azərbaycan Milli Şəhərsalma
Forumu şəhərlərin bərpası ilə
bağlı beynəlxalq və çoxtərəfli əməkdaşlıq
üçün yeni imkan yaradacaq və şəhər ərazilərində
böhranların aradan qaldırılmasına dair çətinliklərin
müəyyən edilməsi, həllərin müzakirəsi
ilə bağlı bilik və təcrübə mübadiləsi
aparmaq üçün platforma rolunu oynayacaq. Ölkəmizdə
ilk dəfə məhz Ağdam şəhərində
keçirilən Azərbaycan Milli Şəhərsalma Forumu
şəhərsalma sahəsində dünyanın müxtəlif
ölkələrindən olan sahə mütəxəssislərinin
təcrübələrinin bölüşülməsi və
dayanıqlı inkişafın təmin edilməsi
üçün əməkdaşlıq əlaqələrinin
genişləndirilməsi baxımından da nadir və
uğurlu platformadır.
Xatırladaq
ki, bu il iyunun 27-də Polşanın Katovitse şəhərində
keçirilmiş Ümumdünya Şəhər Forumunun “Daha
yaxşı gələcək naminə şəhərlərimizi
dəyişdirək” mövzusunda 11-ci sessiyasında
videoformatda çıxış edən Prezident İlham
Əliyev bəyan etmişdi ki, Azərbaycan Ümumdünya
Şəhər Forumunun növbəti sessiyalarının birinə
ev sahibliyi etmək arzusundadır və buna hazırdır.
Ümumdünya
Şəhər Forumu BMT-nin Məskunlaşma Proqramı
(UN-HABITAT) tərəfindən hər iki ildən bir
keçirilir.
Azərbaycan.-2022.- 6 oktyabr.- S.1-3.