Ədalət rəmzi

Heydər Əliyev İli - 2023

Dövlətin və xalqın taleyində, xüsusən müstəqillik və dövlətçilik mücadilələrinin aparıldığı situasiyalarda lider amilinin böyük rol oynaması tarixin sübuta ehtiyacı olmayan reallığıdır. Mürəkkəb mərhələlərdən, milli mübarizələrdən keçmiş istənilən dövlətin tarixinə nəzər yetirsək, istisnasız olaraq lider faktoru ilə rastlaşmaq mümkündür. Ədalətə tapınan və öz xalqından güc alan liderlər uğrunda mübarizə apardıqları dövlətçilik və müstəqillik ideallarının reallaşmasına nail ola bilmişlər, adlarını öz milli salnamələrinə əbədi həkk etdirmişlər.

Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev məhz belə tarixi missiyanı qətiyyətlə həyata keçirmiş fenomenal lider kimi bəşəriyyətin əbədiyaşarlıq hüququ qazanmış şəxsiyyətləri ilə bir cərgədə dayanır. Anadan olmasının 100 illiyində bir daha Heydər Əliyevin dövlətimiz və xalqımız qarşısındakı xidmətlərindən söz açmaqla Ulu Öndərin əziz xatirəsini ehtiramla yad edirik. Bütün bunlar həm də Ümummilli Liderin əbədiyaşar ideyalarının təbliği və böyüməkdə olan nəsillərə çatdırılması baxımından mühüm aktuallıq kəsb edir. Xüsusilə qeyd etmək istərdim ki, möhtərəm Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2023-cü ilin "Heydər Əliyev İli" elan edilməsi bu baxımdan mükəmməl imkanlar yaradır.

Ölkəmizə rəhbərlik etdiyi hər bir tarixi mərhələdə - həm sovet hakimiyyəti illərində, həm müstəqillik dövründə Ulu Öndər Heydər Əliyevin bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinin yüksəlişi ilə bağlı xidmətlərinin əhatə dairəsi olduqca geniş və qürurvericidir. Bunların sırasında Heydər Əliyevin xüsusi diqqətlə yanaşdığı məsələlərdən biri cəmiyyətdə hüquqi dəyərlərin bərqərarı, ədalətin, qanunçuluğun və qanunun aliliyinin təmin edilməsi olmuşdur. Məsələyə bu kontekstdən yanaşdıqda "Qoy ədalət zəfər çalsın!" tezisini irəli sürən Heydər Əliyevin hələ sovet hakimiyyəti illərində ağır sosial bəla olan korrupsiya və rüşvətxorluqla mübarizəsi, hüquqi islahatlardan xalqımızın maraqları naminə uğurla bəhrələnməsi, qanunçuluğun, hüquq qaydalarının möhkəmləndirilməsi istiqamətində prinsipial addımlar atması, məhkəmə və hüquq-mühafizə orqanlarında sağlam mühitin təmin olunmasına diqqətlə yanaşması xüsusi qeyd edilməlidir. Bu baxımdan Heydər Əliyev hələ sovet hakimiyyəti dövründə respublikamızda vətəndaş-dövlət münasibətlərinin mükəmməl hüquqi müstəvidə tənzimlənməsi, insan hüquqlarının maksimum qorunması, qətiyyətli ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi, humanizm ideyalarının möhkəm təmələ çevrilməsi yolunda böyük nailiyyətlərə imza atmış, bu istiqamətdə gözəl ənənələr formalaşdırmışdı.

Heydər Əliyevin sovet dövründə xalqımız qarşısında hüquqi müstəvidə tarixi xidmətlərindən biri də ittifaq səviyyəsində həyata keçirilən hüquqi islahatlardan xalqımızın milli maraqları naminə yararlanması olmuşdur. Xalqımızın milli düşüncəsinə yeni nəfəs verən Heydər Əliyev hüquqi islahatların yaratdığı imkanlardan bu məqsədlə layiqincə bəhrələnmişdir. Bu mənada bir tarixi faktı xatırlayaq. 1978-ci ildə yeni qəbul edilən Azərbaycan Konstitusiyasında Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi Heydər Əliyevin xalqımızın milli düşüncəsi naminə hüquqi sferada da cəsarətli mübarizəsinin təcəssümü olmuşdur.

Heydər Əliyevin ilk dəfə respublikamıza rəhbərliyi dövründə xüsusi diqqət yetirdiyi məsələlərdən biri bacarıqlı, intellektual və yüksək bilik səviyyəsi ilə fərqlənən kadrların, əsasən də bu keyfiyyətlərə malik yerli vətəndaşların məsul vəzifələrdə önə çəkilməsi idi. Heydər Əliyev hüquqşünas kadrların seçilməsində də millilik amilinə diqqət yetirməklə yanaşı, peşəkarlıq, ədalətlilik, vicdanlılıq kimi vacib insani keyfiyyətləri əsas götürmüşdür. Bu çərçivədə görülən tədbirlər sırasında ozamankı Azərbaycan Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinə qəbul prosesində şəffaf mühitin formalaşdırılması Ulu Öndərin sayəsində mümkün olmuşdu. O zaman Hüquq fakültəsinin məzunu olan azərbaycanlı gənclər Heydər Əliyevin kadr siyasətinin uğurlu təcəssümü kimi məsul vəzifələrdə önə çəkildilər. İllər ötsə də, respublikamızın hüquqşünasları Ulu Öndərimizin bu addımını böyük rəğbət və ehtiramla xatırlayırlar.

Heydər Əliyev böyük siyasi düha, görkəmli dövlət xadimi idi. Ən əsası, vətənini sevən, xalqına bağlı böyük vətənpərvər idi. Məhz buna görə Heydər Əliyev Sov.İKP Siyasi Bürosunun üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsindən istefa verdikdən sonra bütün təzyiqlərə, maneələrə rəğmən Azərbaycana qayıtmış və ictimaiyyətin çağırışı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə və Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçilmişdi. Naxçıvandakı siyasi fəaliyyəti ilə Heydər Əliyev ilk növbədə böyük uzaqgörənliklə xalqımızın milli-azadlıq mücadiləsinin yeni mərhələyə yüksəldilməsinə böyük təkan verdi. Təsadüfi deyil ki, həmin illərdə Azərbaycanı dövlət müstəqilliyinin bərpasına aparan yolda əsas nailiyyətlər öz mənbəyini Ulu Öndərin Naxçıvanda həyata keçirdiyi tədbirlərdən götürdü. Üçrəngli bayrağımızın Naxçıvanda muxtar respublikanın bayrağı kimi təsbit olunması, muxtar respublikanın adından "sovet" və "sosialist" sözlərinin çıxarılması, 20 Yanvar faciəsinə ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi kimi cəsarətli addımlar göstərirdi ki, Heydər Əliyev milli mücadiləni həm də hüquqi sferada qətiyyətlə həyata keçirir.

1993-cü ilin ağır iyun günlərində xalqımızın Heydər Əliyevi böyük təkidlə siyasi hakimiyyətə dəvət etməsinin də səbəbi Ulu Öndərin Naxçıvanda həyata keçirdiyi tarixi fəaliyyət, muxtar respublikanı işğaldan qoruması, milli məsələlərdə qətiyyətliliyi, prinsipiallığı və cəmiyyətin bütün sosial zümrələrinin böyük şəxsiyyətə olan inam və sevgisi idi. Bütün bunları dəyərləndirən xalqımız əmin idi ki, respublikamızı üzləşdiyi böhranlı vəziyyətdən yalnız Heydər Əliyevin siyasi dühası xilas edə bilər.

Xalqın istək və arzusu ilə hakimiyyət sükanının arxasına keçdikdən sonra dövlətçiliyimizi və müstəqilliyimizi bütün təhlükələrdən xilas edən Heydər Əliyev respublikada qanunun aliliyinin təmin olunmasını, vətəndaş hüquq və azadlıqlarının yüksək səviyyədə qorunmasını özünün başlıca fəaliyyət prinsiplərindən biri elan etmiş, bu ali məqsədlərin gerçəkləşdirilməsinə yönəlmiş çoxşaxəli tədbirlərin həyata keçirilməsini daim diqqətdə saxlamışdır.

Ulu Öndərin ən böyük tarixi xidmətlərindən biri Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğunu həyata keçirməsidir. Heydər Əliyevin hüquqi dövlət quruculuğu yolunda ilk addımlarından biri dövlətimizin hüquqi əsaslarını müəyyən edən Konstitusiyanın qəbulu idi. Heydər Əliyevin baş müəllifliyi ilə hazırlanaraq 1995-ci ildə qəbul edilən müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası respublikamızda hüquqi dövlət quruculuğunun və bütövlükdə bütün islahatların mükəmməl hüquqi istinad mənbəyi olmuşdur. Ana Qanun respublikamızın inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirən prinsipləri özündə əks etdirən fundamental sənəd olaraq Azərbaycanın yüksəlişinə, o cümlədən hüquqi islahatların həyata keçirilməsinə, dövlətin hüquqi idarəetmə mexanizminin formalaşdırılmasına yol açan təkmil bazaya çevrilmişdir.

Müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası zamanın tələb və çağırışlarından irəli gələrək məhkəmə-hüquq islahatlarının da həyata keçirilməsi üçün əlverişli zəmin və şərait formalaşdırmışdır. Qanunçuluğun güclü olması nə qədər mühümdürsə, bundan irəli gələrək hüquqi mübahisələrin ədalətli həlli də bir o qədər vacibdir. Bu kimi məsələlər nəzərə alınaraq, Konstitusiyada hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında məhkəmə hakimiyyətinin dövlət idarəçiliyi sistemində yeri müəyyənləşdirilmiş, müstəqil məhkəmə hakimiyyəti ilə bağlı əsas müddəalar təsbit olunmuşdur. Bu müddəalarla hər bir sahədə yaranan münasibətlərin həlli məsələsi ədalət mühakiməsini həyata keçirən məhkəmə hakimiyyətinin səlahiyyətinə aid edilmişdir.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin yaratdığı Hüquq-İslahat Komissiyası tərəfindən hazırlanan və 1997-ci ildə qəbul edilən "Məhkəmələr və hakimlər haqqında", "Konstitusiya Məhkəməsi haqqında" qanunlar respublikamızda məhkəmə-hüquq islahatları çərçivəsində ilk addımlar idi. Bu qanunların hər biri dövrün çağırışlarına cavab verən müstəqil məhkəmə sisteminin formalaşdırılmasına və fəaliyyətinə hüquqi təminat olmuşdur.

Məhkəmə islahatları çərçivəsində mənəvi cəhətdən təmiz, yüksək biliyə malik, peşəkar hakim korpusunun formalaşdırılması da diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Bunun üçün 1 dekabr 1998-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında məhkəmələrin təşkil edilməsi, hakim vəzifəsinə namizədlərin seçilməsi, habelə məhkəmələr və hakimlərlə bağlı digər məsələləri öz səlahiyyətləri dairəsində həyata keçirmək vəzifələrini yerinə yetirən Məhkəmə-Hüquq Şurası təsis olunmuşdur. Bununla da hazırda məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil özünüidarə orqanı olan Məhkəmə-Hüquq Şurasının möhkəm bünövrəsi yaradılmışdır.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin "Azərbaycan Respublikası məhkəmələrinin təşkili və fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında" 17 iyun 1999-cu il tarixli fərmanına əsasən, qanunun aliliyi və məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin təmin edilməsi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin genişləndirilməsi məqsədilə 2000-ci ilin sentyabr ayında Azərbaycanda yeni - üçpilləli məhkəmə sistemi yaradılaraq fəaliyyətə başlamış və şəffaf prosedur əsasında hakim korpusu formalaşmışdır. Həyata keçirilən bütün bu tədbirlərin nəticəsi kimi məhkəmə-hüquq sistemində köklü dəyişikliklər praktik şəkildə özünü göstərməyə başlamışdır.

Hüquq sistemi canlı mexanizm kimi daim inkişafdadır və mütərəqqi təcrübə göstərir ki, əgər bu sistem müasir çağırışlarla uyğunlaşmasa, qarşısında duran vəzifələrin yerinə yetirilməsində ciddi axsamalar baş verər. Həm də dövrün tələbindən irəli gələn hüquqi islahatlar hüquqi cəmiyyətin inkişafının fundamental şərtlərindəndir. Bununla yanaşı, bütün istiqamətlərdə aparılan çevik və səmərəli novator dəyişikliklər, yeni trendlərin, informasiya kommunikasiyalarının həyatımıza daxil olması məhkəmə-hüquq sferasında da davamlı islahatları zəruri etmişdir. Ötən 20 ilə yaxın müddət ərzində Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə dövlət həyatının bütün sahələrində baş verən keyfiyyət dəyişiklikləri məhkəmələrdən də yan ötməmişdir.

Xatırladım ki, hələ 2004-cü ildən Avropa Şurası ekspertlərinin yaxından iştirakı ilə məhkəmə orqanlarının fəaliyyətini tənzimləyən mühüm normativ-hüquqi sənədlərin hazırlanması - "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" qanuna əlavə və dəyişikliklərin edilməsi, "Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında" qanunun qəbulu, "Hakimlərin Seçki Komitəsi haqqında Əsasnamə"nin, "Vakant hakim vəzifələrinə hakim olmayan namizədlərin seçilməsi qaydaları"nın təsdiqi, Hakimlərin Seçki Komitəsinin yaradılması bütövlükdə ölkədə məhkəmə-hüquq sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi baxımından prinsipial siyasi iradə nümayişi kimi dəyərləndirilməlidir.

Cənab İlham Əliyevin respublikamıza növbəti prezidentlik müddətinin ötən 5 ili bütün sahələrdə olduğu kimi, məhkəmə-hüquq sistemində də yeni islahatlarla əlamətdardır. Dövlət başçısının "Məhkəmə-hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında" 3 aprel 2019-cu il tarixli fərmanı ilə islahatlar bu sferanı da əhatə etmiş, mühüm uğurların əldə olunması ilə nəticələnmişdir. İslahatlara əsasən, 2020-ci il yanvarın 1-dən inzibati-iqtisadi məhkəmələr ləğv edilərək, onların yerində müvafiq inzibati məhkəmələr təşkil olunmuş, həmçinin kommersiya məhkəmələri yaradılmışdır.

Özəl ekspertizanın təsbit olunması, mediasiya institutunun fəaliyyətə başlaması, hakimlərin sayının üçdəbir qədər - 200 vahid artırılması, hakimlərin fəaliyyətinin müasir tələblərə cavab verən yeni, şəffaf qiymətləndirmə qaydalarının müəyyən edilməsi islahatların uğurlu nəticələridir. Həmçinin məhkəmə icraatı zamanı çevikliyin təmin edilməsi, işlərə daha səmərəli baxılması, bütövlükdə ədalət mühakiməsinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə bağlı qanunvericiliyə çoxsaylı dəyişikliklər edilmiş, sadələşdirilmiş və yazılı icraat genişləndirilmiş, proseslərdə videokonfrans, habelə məhkəmə rüsumlarının diferensiasiyası tətbiq olunmuşdur. "Elektron məhkəmə" informasiya sisteminin bütün ölkəni əhatə etməsi üçün tədbirlər görülmüş, cəza siyasəti humanistləşdirilmiş, pandemiya zamanı karantin şəraitində İKT-lər tətbiq olunmaqla, məhkəmə proseslərində video formatdan geniş istifadə olunmuş, vahid məhkəmə təcrübəsinin formalaşdırılması üçün işlək mexanizmlər yaradılmış, məhkəmələrin və hakimlərin təminatı gücləndirilmişdir.

Bu gün möhtərəm Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan dövlətçilik tarixinin şərəfli dövrünü yaşayır. İşğaldan azad edilmiş torpaqlarımız sürətlə yenidən qurulur, keçmiş məcburi köçkünlər tədricən öz evlərinə geri dönür. Tariximizin bu qürurverici mərhələsində məhkəmə-hüquq sistemini də məsul işlər gözləyir. Çünki infrastrukturların yaradılması ilə tezliklə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda məhkəmə və ədliyyə qurumlarımızın da fəaliyyəti təmin olunacaq, azad edilmiş hər bir şəhər və rayonumuzda ədalət mühakiməsi sistemi formalaşdırılacaq.

Azərbaycanda son dövrdə həyata keçirilən islahatların ən təkmil nümunələrindən biri məhkəmə-hüquq sferasındakı keyfiyyət dəyişiklikləridir. Bütün bunlar məhkəmələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə, nəticə etibarilə vətəndaş məmnuniyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Əldə olunmuş nailiyyətlər həm də ondan xəbər verir ki, Ulu Öndər Heydər Əliyevin əsaslarını yaratdığı mükəmməl hüquq sistemi Prezident İlham Əliyev tərəfindən daha da gücləndirilir, inkişaf etdirilir və dövrün nəbzini tutmaqla, müasir hüquqi meyarlara uyğunlaşdırılır.

Mirzə TAĞIZADƏ,

Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi