Dünyanın əksər dövlətləri Azərbaycan həqiqətlərinə inanır

Çoxillik Qarabağ münaqişəsi zamanı Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə yalnız mülki evləri, infrastrukturu məhv etməklə kifayətlənməyib. Azərbaycanlılara aid tarixi-mədəni irsi məhv etmək də işğalçıların əsas hədəfi olub.

Erməni vandalizminin qurbanları siyahısında Xocalıdakı dolmenlər, Xankəndidəki kromlexlər, qədim albanlara məxsus abidələr - Qanzasar, Amaras məbədləri, islama aid abidələr - Ağdam Cümə məscidi, Hacı Ələsgər məscidi və digər ölkə, dünya əhəmiyyətli, tarixin müvafiq dövrlərinin ideologiyasını, mənəvi düşüncəsini əks etdirən abidələrin, maddi-mədəniyyət nişanələrinın adlarını çəkmək olar.

Azərbaycanın mədəni sərvətlərinin dağıdılması və mənimsənilməsi haqqında Milli Məclisin bəyanatında işğal edilmiş ərazilərdə 500 tarixi və 100-dən çox arxeoloji abidənin, 100 mindən çox eksponatın toplandığı 22 muzey və muzey filialının dağıdılması haqqında fakt var. Ərazilərimiz işğalda olduğu müddətdə 4,6 milyon kitab fondu olan 927 kitabxana, 808 mədəniyyət sarayı, klub və mədəniyyət evi, 85 musiqi və rəssamlıq məktəbi, 4 rəsm qalereyası, 4 teatr, 2 konsert müəssisəsi, 8 mədəniyyət və istirahət parkı erməni vandalizminin qurbanı olub.

2020-ci ilin payızında baş verən, Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad olunması ilə nəticələnən Vətən müharibəsi bitdikdən dərhal sonra Azərbaycan dünyada Mədəni və Təbii İrsin Qorunması vəzifəsini üzərinə götürən UNESCO-ya müraciət edərək işğaldan azad olunmuş ərazilərdə erməni vandalizminin qurbanı olmuş tarixi-mədəni irs abidələrinin monitorinqinin aparılmasını dəfələrlə və israrla xahiş etmişdir. Ölkəmizin çoxsaylı müraciətlərinə hər dəfə bu beynəlxalq təşkilat tərəfindən müxtəlif bəhanələrlə "yox" cavabı verilmişdir.

Ermənistan işğal etdiyi Qarabağ ərazisindəki Azərbaycana məxsus mədəni irs obyektlərinə qarşı qeyri-hüquqi hərəkətləri ilə müharibə aparılmasının adət və qaydalarını müəyyən edən Haaqa Konvensiyası (xüsusilə 1907-ci il Konvensiyası və Əlavə Protokol), silahlı münaqişə qurbanlarının hüquqi müdafiəsinə aid 1949-cu il Cenevrə Konvensiyaları və ona edilən 1977-ci il I və II Əlavə Protokolları, Silahlı münaqişə zamanı mədəni irsin qorunmasına aid 1954-cü il Haaqa Konvensiyası və ona edilən I və II Əlavə Protokolları və sairə ilə müəyyən edilən öhdəliklərini pozub. Quru müharibəsinin qanun və adətləri haqqında 1907-ci il Haaqa Konvensiyasına Əlavənin 27-ci maddəsinə əsasən, mümkün olduğu həddə dini məbədlərin, elm, incəsənət məqsədlərinə xidmət edən binaların, tarixi abidələrin zərər görməməsi üçün bütün zəruri tədbirlər həyata keçirilməlidir. 1949-cu il Cenevrə Konvensiyalarına əlavə olunan Beynəlxalq silahlı münaqişə qurbanlarının himayəsinə həsr edilən 1977-ci il Protokolunun (I Protokol) 53-cü maddəsinə [3, s. 300] əsasən, aşağıdakılar birmənalı olaraq qadağan edilir: a) xalqların mədəni və ya dini irsini təşkil edən tarixi abidələrə, incəsənət əsərlərinə və ya ibadətgahlara qarşı hər hansı düşmənçilik hərəkəti; b) belə obyektlərdən hərbi səyləri dəstəkləmək məqsədilə istifadə olunması; c) belə obyektlərin qisas obyektinə çevrilməsi. Eyni müddəa Beynəlxalq xarakter daşımayan silahlı münaqişə qurbanlarının himayəsinə həsr edilən 1977-ci il Protokolunun (II Protokol) 16-cı maddəsində də təsbit edilir. Silahlı münaqişə zamanı mədəni irsin beynəlxalq hüquqi qorunması sisteminin mərkəzində 1954-cü il Haaqa Konvensiyası və ona əlavə edilən I və II saylı Protokollar durur. Xatırladaq ki, Azərbaycan və Ermənistan 1954-cü il Konvensiyasında və protokollarda iştirak edən dövlətlərdir.

Silahlı münaqişə dövründə Ermənstan işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərinə bir milyona yaxın mina basdırıb.

Azərbaycan Respublikasının torpaqlarımız işğaldan azad edildikdən dərhal sonra gördüyü təxirəsalınmaz tədbirlər nəticəsində 90 min hektara yaxın ərazi minalardan təmizlənib. Bu illərdə 88260 mina və partlama təhlükəsi olan digər qalıqlar, o cümlədən 28259 piyada əleyhinə mina, 15303 tank əleyhinə mina və 44698 partlamamış hərbi sursat aşkar edilib və zərərsizləşdirilib. Əldə edilmiş irəliləyişlərə baxmayaraq, mina təhlükəsi hələ də qalır. Son üç ildə mina partlamasının qurbanı olan 340 Azərbaycan vətandaşının 65 nəfəri ölüb, 275 nəfəri isə yaralanıb.

Dekabrın 11-də UNESCO-nun mənzil-qərargahında silahlı münaqişə zamanı mədəni mülkiyyətin qorunması üzrə 1954-cü il Haaqa Konvensiyasına Tərəf Ölkələrin 15-ci görüşü keçirilib. Görüşün gündəliyinə Azərbaycan tərəfindən daxil edilmiş "Minaların mədəni irsə təsiri" mövzusunda qətnamə layihəsi Konvensiyaya 135 Tərəf Ölkənin yekdil qərarı ilə qəbul edilib.

Qətnamədə silahlı münaqişələr və postmünaqişə dövrlərində mədəni mülkiyyətin (mədəni irsin) qorunması və mühafizəsi məqsədilə üzv dövlətlərin göstərdiyi səylər təqdir edilir, minaların və digər partlayıcı qurğuların beynəlxalq humanitar hüquqa zidd olaraq istifadəsinin mədəni mülkiyyətə əhəmiyyətli dərəcədə ziyan vura biləcəyi qeyd olunur.

Eyni zamanda qətnamədə minalar və digər partlayıcı qurğuların istifadəsinin mədəni mülkiyyətə qarşı ciddi təhlükə yaratması ilə bağlı narahatlıq ifadə olunur.

Son günlər siyasi mühitdə baş verən hadisələrin nəticələri deməyə əsas verir ki, Azərbaycan haqlı və qətiyyətli mövqeyi ilə bütün qapıları aça bilir. Hərb meydanında qazanılan zəfərimiz diplomatik masalarda da uğurla təsdiq olunur.

Elşən QƏNİYEV,

Azərbaycan.-2023.- 14 dekabr, № 273.- S.7.