Çoxsaylı böhranlar erasının başlanğıcı

Emmanuel Makron Fransaya tarixinin ən acınacaqlı günlərini yaşadır

Fransa parlamentinin aşağı palatası olan Milli Assambleya bu günlərdə hökumətin immiqrasiya ilə bağlı qanun layihəsinin müzakirə olunmazdən əvvəl müvəqqəti rədd edilməsinə səs verib. 270 deputat bu təklifi dəstəkləyib, 265 parlamentari əleyhinə çıxıb. Parlament təcrübəsində ilkin imtina kimi nadir vasitədən istifadə olunması hökuməti çətin vəziyyətə salıb və onu üç variantdan birini seçməyə məcbur edib: qanun layihəsini geri götürmək, başqa sözlə, onun məğlubiyyətinə imza atmaq; mətni parlamentin yuxarı palatasına - Senata göndərmək; məqbul qanun layihəsi hazırlamaq üçün senator və deputatlardan ibarət qarışıq komissiya yaratmaq. Hökumət sonuncu variantı seçib.

Hakimiyyət 2015-ci ildəki Avropa miqrasiya böhranından sonra yenə də fransızları narahat edən immiqrasiya kimi həssas mövzu ilə bağlı qanunun təsdiqinin onlar üçün çətin sınaq olacağını qabaqcadan görürdü.

Fransanın əhalisi qocalır: 2020-2030-cu illər ərzində 75-84 yaşlı vətəndaşların sayı 1,5 dəfə artacaq. Bu şərtlər altında immiqrasiyadan qaçmaq mümkün olmadığı üçün solçular ənənəvi olaraq səyləri qəbul şəraitinin yaxşılaşdırılmasına və yeni gələnlərin peşəkar həyata inteqrasiyasına yönəltməyi təklif edirlər. Əksinə, sağçıların fikrincə, ölkə daxilində bir çox problem məhz miqrantların kütləvi axını ilə bağlıdır.

Bəzi müşahidəçilərin əhəmiyyətsiz tədbirlər yığnağı kimi qiymətləndirdiyi gələcək qanunun taleyindən asılı olmayaraq, qanunvericilərin miqrasiya siyasətini ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keçirmədikləri göz qabağındadır. Əsas isə odur ki, qanunun məzmunu və onun parlamentdən keçməsi prosesi ölkədə mövcud vəziyyətin xüsusiyyətlərini əks etdirir.

Siyasi ekspertlərin fikrincə, Fransa Emmanuel Makronun ikinci prezidentlik beşilliyinə bir sıra struktur problemləri ilə yaxınlaşıb. Onlardan yalnız bir neçəsinin adını çəkək. Hər şeydən əvvəl, genişmiqyaslı sənayesizləşdirmə xroniki xarici ticarət kəsiri və yüksək işsizliklə nəticələnib. Ölkənin dünyadakı mövqeyini qorumaq və milli təsərrüfat kompleksinin dayanıqlılığını artırmaq üçün elmi tədqiqatlar və innovativ məhsulların istehsalı əsasında "yenidən sənayeləşməyə" ehtiyac yaranıb. İqlim istiləşməsinə qarşı elan edilmiş mübarizə enerji istehsalının əsaslı şəkildə yenidən qurulmasını və qənaətcil enerji istehlakına keçidi nəzərdə tutur. Dövlət xidmətlərinə tələb və təklif arasındakı uçurumu, ilk növbədə təhsil və səhiyyə sahəsindəki problemləri aradan qaldırmaq həm onların fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılmasını, həm də maliyyələşdirilməsinin genişləndirilməsini tələb edir. Ölkə rəhbərliyi onu da bilir ki, Qərb dövlətlərinin və Qərbi Avropa güc mərkəzinin dünyada təsirinin azalması fonunda gündəlikdə duran əsas məsələ xarici və müdafiə siyasətini beynəlxalq münasibətlər sisteminə uyğunlaşdırmaqdır. Məhz bu səbəbdən Makron hazırkı vəziyyəti çoxsaylı böhranlar erasının başlanğıcı kimi səciyyələndirir.

Bir sıra amillər dövrümüzün çağırışlarına səmərəli cavab vermək baxımından icra hakimiyyətinin manevr imkanlarını xeyli azaldır. Birincisi, pandemiya böhranından sonra genişmiqyaslı dövlət dəstəyi planına arxalanan milli iqtisadiyyatın yüksələn inkişaf trayektoriyasına daxil olacağına dair ümidlər özünü doğrultmayıb. İnflyasiyanın sürətləndirilməsi, sonra isə sərt pul-kredit siyasətinə keçid iqtisadi artımı ləngidib. Bundan əlavə, dövlət maliyyəsinin acınacaqlı vəziyyəti (borc, demək olar ki, 112 faiz, büdcə kəsiri isə ÜDM-in təxminən 5 faizini təşkil edir) hakimiyyəti iki fərqli vəzifə arasında sıxışdırır: kəsiri və dövlət borcunu azaltmaq üçün hökumətin xərclərinin artımının qarşısını almaq və struktur problemlərin həlli məqsədilə xeyli həcmdə resursları səfərbər etmək. İkincisi, parlamentdə mütləq çoxluq olmadığı halda hökumət müxalifət partiyalarından dəstək almağa və hər bir qanun layihəsi ilə bağlı kompromislərə getməyə məcbur olur. Qarşılıqlı məqbul həllər əldə etmək mümkün olmadıqda, hökumət konstitusiyanın 49-3-cü maddəsinə müraciət edir ki, bu da qanun layihəsinin səsvermə olmadan qəbul edilməsinə imkan verir. Ancaq bu halda parlamentin buraxılması təhlükəsi meydana çıxır. Beləliklə, siyasi qərarların qəbulunun səmərəliliyini artırmaq üçün belə bir təcili vasitədən istifadənin mənfi tərəfi də var. İctimai rəy onun qanuniliyini tanısa da, tədricən daha çox antidemokratik hesab edir və bu vasitənin legitimliyini, yəni universal dəstəyi inkar edir. Nəticədə, kütlə ilə siyasi elita arasındakı uçurum getdikcə artır.

Bugünkü Fransa cəmiyyəti yüksək sosial gərginliklə xarakterizə olunur. Onun təzahürləri arasında pensiya islahatına qarşı kütləvi etirazlar var (2023-cü il martın 7-də 1,2 milyondan 3,5 milyona qədər insan küçələrə çıxıb). Çıxışların arxasında təkcə pensiya yaşının artırılmasının rədd edilməsi deyil, həm də əhalinin maddi vəziyyətinin qeyri-sabitliyi və sosial diskomfortunun artması ilə bağlı narazılıq dayanırdı. Yol hərəkəti qaydalarını pozan 17 yaşlı ərəbəsilli fransızın polis tərəfindən öldürülməsindən sonra ölkəni bürüyən gənclərin aqressiv etirazları isteblişment üçün soyuq duş oldu. Xatırladaq ki, iyunun 27-dən iyulun 5-dək olan həftə ərzində mindən çox binaya ziyan dəyib, 7 minə yaxın avtomobil yandırılıb, asayişi qorumaq üçün 45 min polis və jandarm səfərbər edilib, 3,5 min nəfər saxlanılıb. 700-dən çox polis əməkdaşı yaralanıb.

Fransanın bütün istiqamətlərdə çağırışlarla üzləşdiyi xarici siyasət Makronun işini daha da çətinləşdirib. Bu da Fransa prezidentinin 2017-ci ildəki iddialı planları ilə 2023-cü ilin reallığı arasındakı məsafəni yalnız artırır. Qoca qitədə görünməmiş təhlükəsizlik böhranı və Qərbi Avropanın "atlantikləşməsi", Afrikada fransız varlığının dağılması və Hind-Sakit Okean regionunda siyasi resursların birləşdirilməsində çətinliklər - bütün bunlar Aİ-nin dünyadakı rolunun azalmasına gətirib çıxara biləcək hazırkı beynəlxalq dəyişikliklər kontekstində Fransanın öz mövqeyini qorumaq kursunu müəyyən edir.

Əgər 2022-ci il Avropada arzu olunan təhlükəsizlik arxitekturasına dair fransız ideyalarını məhv etdisə, 2020-2022-ci illərdə Mali və Burkina Fasodakı məlum hadisələrdən sonra Niger və Qabondakı çevrilişlər Parisin Afrika siyasəti üçün əsl çağırış oldu və Fransanın Qara qitədəki hərbi və siyasi mövcudluğunun miqyasını və xarakterini şübhə altına aldı.

2017-ci ildə hakimiyyətə gələn və seçilməsi ərəfəsində "İnqilab" kitabını nəşr etdirən prezident Makron milli sosial-iqtisadi modeli kökündən təkmilləşdirmək arzusunda idi. Ölkədə "yenidənqurma" küləkləri əsməyə başlamışdı. Lakin ikinci prezident mandatının əvvəlində yuxarıda bəhs etdiyimiz ciddi məhdudlaşdırıcı amillərə görə indiki dövlət başçısının vaxtından əvvəl axsamasını üzə çıxırır. Əgər prezident komandası siyasi bəyannamələrdən kənara çıxa və islahatların gedişatına ikinci nəfəs verə bilməsə, o zaman ölkə ağır duruma doğru sürüşmək riski ilə üzləşəcək.

Rizvan CƏFƏROV,

Azərbaycan.-2023.- 19 dekabr, № 277.- S.8.