Xalqımızın minillik mənəvi yaddaşının yadigarı
olan muğam qədim və zəngin tariximizin bizə gəlib çatan ən nadir incilərindəndir. İnsana qəhrəmanlıq,
vətənpərvərlik, özünüdərk hisslərini
aşılayan, ruhən
saflaşdıraraq mənəvi
zənginlik dünyasına
aparan muğam fəlsəfəsi xalqımızın
dünya mədəni
irsinə bəxş etdiyi sonsuz bir
xəzinədir.
Şübhəsiz ki,
xalqımızın ruhunda,
qan yaddaşında, mənəvi dünyasında
əbədiyaşarlıq ömrü
qazanaraq əsrlərdən-əsrlərə
yol açan muğam sənətinin bizə qədər gəlib çıxmasında
mahir muğam ifaçılarının, xanəndələrin
xidmətləri danılmazdır. Musiqi ifaçılığı sənətinin
zirvəsi hesab edilən xanəndəlik xüsusi istedad, səs, ifa tərzi
tələb edən sənət növüdür.
Özünəməxsus ifa
tərzi, səs diapazonu, səhnə mədəniyyəti ilə
seçilən, adı
mədəniyyət tariximizin
qızıl səhifəsinə
əbədi olaraq həkk olunan professional muğam ifaçısı Tükəzban
İsmayılova məhz
belə bir sənətin daşıyıcısı
olmuşdur.
1923-cü ilin dekabrında
Bakıda dünyaya gələn Tükəzban
İsmayılova erkən
yaşlarından həyatını
muğam sənətinə
bağlamışdır. Ömrünün
yeniyetmə və gənclik çağları
müharibə illərinə
düşən gənc
istedad 1939-1944-cü illərdə
Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda təhsil almaqla bərabər, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti
kimi əmək fəaliyyətinə başlamışdır.
O, əyninə
əsgər paltarı
geyərək İkinci
Dünya müharibəsi
illərində təşviqat
briqadasının tərkibində
cəbhə bölgələrində
rəngarəng mahnılar,
təsniflər, muğamlar
ifa etmişdir.
1944-cü ildə Azərbaycan
Radio Komitəsinin xor kollektivində müğənni
kimi işə başlayan Tükəzban İsmayılova sonralar uzun illər ifaçılıq sənətini
Azərbaycan Dövlət
Filarmoniyasında solist
kimi davam etdirmişdir. Xanəndə
1978-ci ildən ömrünün
sonunadək Azərbaycan
Dövlət Qastrol-Konsert
Birliyinin solisti olmuşdur.
Tükəzban İsmayılova
yalnız ifaçılıqla
məşğul olan sənətkarlardan deyildi.
Onun musiqi, muğam sənətinin gənc nəslə ötürülməsində də
bir pedaqoq-xanəndə
kimi müstəsna xidmətləri vardı. Ömrünün 60 ildən
artıq bir dövrünü muğama
həsr edən Tükəzban İsmayılova
musiqimizin inkişafı
naminə böyük
əmək sərf edən nadir sənətkarlardandır. 1994-2004-cü illərdə İncəsənət
Gimnaziyasında pedaqoji
fəaliyyət göstərən
Tükəzban xanım
istedadlı xanəndə
nəslinin yetişməsində
böyük əmək
sərf etmişdir.
Müğənni oxuduğu
klassik Azərbaycan muğamlarına və xalq mahnılarına öz möhrünü vururdu. İfa etdiyi muğam və təsniflər, mahnılar
xalq arasında Tükəzban İsmayılovanın
mahnısı kimi tanınaraq həyata vəsiqə alırdı.
Onun özünəməxsus
üslubda ifa etdiyi "Qatar", "Xaric segah", "Şahnaz" və digər muğam və mahnılar milli musiqi xəzinəmizi
daha da zənginləşdirmişdir.
Tükəzban İsmayılova
mədəniyyətimizdə öz dəstxəti ilə seçilən sənətkarlardandır. Bir
çox mahnı və təsnif məhz onun təkrarsız ifası ilə tanınaraq geniş yayılmışdır.
Xanəndə repertuarında
Azərbaycan bəstəkarlarının
mahnılarına da geniş yer verirdi. Özünəməxsus ifa
tərzi ilə seçilən müğənninin
ifa etdiyi "Kürdün gözəli",
"Yeri, dam üstə yeri", "Qarabağ şikəstəsi",
"Qaragöz" və
digər adını çəkmədiyimiz mahnılar
bu gün də yaşlı nəslin yaddaşında Tükəzban İsmayılovanın
mahnıları kimi yaşayır.
O həm də
Azərbaycanı dünyada
təbliğ edən,
bənzərsiz ifa tərzi ilə sevdirən azsaylı müğənnilərimizdən olmuşdur. Almaniya, Polşa, İraq, İran,
Türkiyə, Misir, Əlcəzair və dünyanın müxtəlif
ölkələrinə qastrol
səfərləri zamanı
Azərbaycan mədəniyyətini
layiqincə təmsil edən sənətkar yüksək səhnə mədəniyyəti ilə
seçilirdi.
1993-cü ildə Azərbaycan
Respublikasının Xalq
artisti adına layiq görülən xanəndə musiqi mədəniyyətinin inkişafındakı
xidmətlərinə görə
1998-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının "Şöhrət"
ordeni ilə təltif edilmişdir.
Tükəzban xanımın
Azərbaycan incəsənətinə
göstərdiyi bənzərsiz
xidmətlərindən bəhs
edərkən onun Azərbaycan musiqisinin bənzərsiz ifaçılarından
olan Xalq artisti İlhamə Quliyevanın anası olmasını da unutmaq olmaz. Bütün ömürlərini
incəsənətimizin, musiqimizin
inkişafına həsr
edən bu ailənin mədəniyyət
tariximizdəki yeri inkarolunmazdır.
Gözəl insan,
sədaqətli ömür-gün
yoldaşı olan Tükəzban İsmayılova
bütün mənalı
ömrünü sərf
etdiyi səhnə həyatını həmişə
onu tarda müşayiət etmiş
Xalq artisti Həbib Bayramovun ölümündən sonra
dayandırmışdır.
Tükəzban İsmayılova
2008-ci il martın 24-də
vəfat etmişdir. Məzarı İkinci Fəxri xiyabandadır.
E.SOLTANOĞLU,
Azərbaycan.-2023.-
20 dekabr (¹278).- S.11.