Azərbaycanı qaz ixracatçısı kimi tanıdan kəmər

Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti 16 ildir fəaliyyət göstərir

Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) kəmərinin istifadəyə verilməsindən 16 il keçir. Bu boru xətti Bakı yaxınlığındakı Səngəçal terminalından başlayaraq ölkəmizin və Gürcüstanın ərazisindən keçməklə Azərbaycan qazını Türkiyəyə çatdırır.

"Azərbaycanın təbii qazının Türkiyə Respublikasına tədarük edilməsinə dair Azərbaycan və Türkiyə Respublikaları arasında təbii qazın satışı və alışı haqqında müqavilə" hələ 2001-ci il martın 12-də Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Türkiyəyə rəsmi səfəri çərçivəsində imzalanmışdı. Həmin il sentyabrın 29-da isə Gürcüstan Prezidentinin Bakıya səfəri zamanı "Təbii qazın Gürcüstan Respublikası ərazisindən tranziti, nəql edilməsi və satışına dair Azərbaycan və Gürcüstan Respublikaları arasında saziş"in imzalanması baş vermişdi. 6 il sonra "Şahdəniz" yatağının işlənməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində çıxarılan mavi yanacağın Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti ilə Türkiyənin qaz kəmərləri sisteminə daxil olması bu sənədlərdə nəzərdə tutulanların həqiqətə çevrilməsi idi.

Azərbaycan qazı Türkiyədən bir qədər əvvəl Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) ilə Gürcüstana çatdırılmışdı. Belə ki, CQBK Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinin ön hissəsini təşkil edir. Ümumi uzunluğu 691 kilometr olan CQBK-nin Azərbaycan hissəsi 443, Gürcüstan hissəsi 248 kilometrdir. Gürcüstan-Türkiyə sərhədində CQBK-yə 280 kilometrlik boru kəməri birləşir. Səngəçal-Ərzurum marşrutu ilə uzanan bu xətt bütövlükdə Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri adlanır. 2007-ci il iyulun 3-də tam istifadəyə verilərək BTƏ Azərbaycanı həm də qaz ixrac edən ölkə kimi tanıtdı.

Əslində, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri "Cənub qaz dəhlizi"nin bünövrəsi, başlanğıcı rolunu oynamışdır. Prezident İlham Əliyev çıxışlarında bunu dəfələrlə qeyd etmişdir. 2018-ci il mayın 29-da "Cənub qaz dəhlizi"nin açılış mərasimində dövlət başçısı demişdir: "2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri istifadəyə verildi. Bu da çox önəmli layihədir. Bu layihə olmadan "Şahdəniz" yatağının işlənməsi mümkün deyildi. Beləliklə, ilk dəfə olaraq 2007-ci ildə Azərbaycan qazı Gürcüstana və Türkiyəyə nəql edilməyə başlamışdır... Doğrudan da, bunlar tarixi nailiyyətlərdir. "Şahdəniz" yatağının gələcək işlənilməsi ilə bağlı addımlar atılmağa başlanıldı. Əlbəttə, biz hamımız yaxşı bilirdik ki, böyük həcmdə Azərbaycan qazını dünya bazarlarına çıxarmaq üçün qaz kəməri lazımdır. Beləliklə, "Cənub qaz dəhlizi"nin yaradılması ilə bağlı praktiki işlərə start verildi. Çox ciddi işlər, danışıqlar aparıldı".

BTƏ-ni haqlı olaraq "Cənub qaz dəhlizi"nin təməli adlandırırlar. Məlum olduğu kimi, "Şahdəniz" yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində hasilatı qəbul etmək, həmin mavi yanacağı Türkiyəyə və Avropaya nəql etmək məqsədilə CQBK sisteminin genişləndirilməsi həyata keçirilib. Hacıqabul rayonunun Muğan qəsəbəsi yaxınlığından başlayaraq mövcud kəmərlə yanaşı yeni xətt tikilib. Buradan Gürcüstan sərhədinədək çatan yeni kəmərin uzunluğu 387 kilometrdir. Onun başlanğıcında 1 ərsinləmə, marşrutu boyunca isə 5 siyirtmə stansiyası mövcuddur. CQBK-nin Gürcüstandakı genişləndirmə işlərinə isə bu ölkə ilə Türkiyənin sərhədində yeni kəmərin qısa hissəsi, həmçinin 1 ərsinləmə, 2 kompressor stansiyası, təzyiqi azaldan və ölçən stansiyaların tikintisi daxil idi. Nəticədə BTƏ-nin mühüm hissəsi olan CQBK genişləndirilərək "Cənub qaz dəhlizi"nin güclü bir qoluna çevrildi.

Beləliklə, CQBK "Cənub qaz dəhlizi"ni təşkil edən üç kəmərin birincisidir. Boru kəmərinin genişləndirilmiş hissəsi 2018-ci ilin iyun ayından Türkiyəyə kommersiya qaz həcmlərinin nəqlinə başlayıb. "Şahdəniz-2" çərçivəsində çıxarılan qaz TANAP-la (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) ixrac edilir. Türkiyə-Yunanıstan sərhədində TANAP-a birləşən TAP (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) isə 2020-ci ilin son günündən Azərbaycan qazını Avropaya çatdırır.

Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinə gəldikdə isə, Türkiyənin ölkəmizdən idxal etdiyi qazın böyük bir hissəsi bu xətlə daşınır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin yanvar-may aylarında Azərbaycandakı magistral təbii qaz kəmərləri ilə 17 milyard 896,7 milyon kubmetr mavi yanacaq nəql edilib və əvvəlki ilin eyni vaxtına nisbətən 5,2 faiz artım müşahidə olunub. Beş ayda qaz nəqlinin 51,6 faizi Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri vasitəsilə həyata keçirilib. Bu xətlə 9 milyard 229,3 milyon kubmetr təbii qaz ixrac edilib.

Xatırladaq ki, hazırda 6 ölkə - Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan, İtaliya, Bolqarıstan və Rumıniya Azərbaycandan mavi yanacaq alır. Yaxın gələcəkdə ixracın coğrafiyası xeyli genişlənəcək. BTƏ Azərbaycan qazını dünyaya aparan bu uğurlu yolların başlanğıcında dayanır.

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.-2023.- 4 iyul.- S.7.