Azərbaycan Orta dəhlizin imkanlarını genişləndirir

Zəngəzur dəhlizi regionun iqtisadi inkişafında lokomotiv rolunu oynaya bilər

İkinci Qarabağ müharibəsində əldə edilmiş böyük zəfərdən sonra yaranmış yeni reallıqlardan biri də Zəngəzur dəhlizinin açılması istiqamətində görülən işlərdir. Əlbəttə ki, son dövrlər sülh danışıqlarında müəyyən irəliləyişin əldə olunması da dəhlizin reallaşmasını yaxınlaşdırır. Bu dəhlizin açılması ilə Azərbaycanın Orta dəhlizin (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) fəaliyyətinə mühüm töhfə vermiş olacaq.

Bu gün Avrasiya məkanında həm də mühüm nəqliyyat-tranzit, logistika mərkəzinə çevrilməkdə olan Azərbaycan Zəngəzur dəhlizini reallaşdırmaqla bu istiqamətdəki fəaliyyətini daha da genişləndirmiş olacaq. Naxçıvanla əlaqələrin bərpası, Türkiyəyə gedən yolumuzun açılması ölkəmizə əlverişli imkanlar yaradacaq.

Bu, bir həqiqətdir ki, Azərbaycan son illərdə beynəlxalq miqyaslı transmilli layihələrin reallaşmasında aktiv rol oynayır. Prezident İlham Əliyevin qlobal təşəbbüsləri ilə Azərbaycan Avrasiyada iqtisadi-ticarət əlaqələrinin daha da genişləndirilməsi istiqamətindəki fəaliyyətini gücləndirir. "Şərq-Qərb", "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizlərinin fəal aktorlarından biri kimi Azərbaycan üzərinə düşən bütün öhdəlikləri yerinə yetirir və bu proseslərə mühüm töhfəsini verir.

Bütün bunlarla yanaşı, Cənubi Qafqazın lider dövləti Orta dəhlizin daha səmərəli və etibarlı marşrut olması üçün çox mütərəqqi təkliflər irəli sürür. Onlardan biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Əgər Zəngəzur dəhlizi açılarsa, Orta dəhlizin dəmir və avtomobil yolları ilə yükdaşıma qabiliyyəti artacaq. Bu da Şərq-Qərb ticarətinin artmasına müsbət töhfə verəcək.

Orta dəhlizin səmərəliliyinin artması ilə Xəzər dənizində Azərbaycanla həyata keçirilə biləcək layihələr, o cümlədən Naxçıvan və Rusiya ilə nəqliyyat, enerji əməkdaşlığı sahəsində ölkəmizin və qardaş Türkiyənin regiondakı strateji mövqeyinin əhəmiyyəti artacaq.

Hazırda Zəngəzur dəhlizinin Ermənistan sərhədinə qədər olan hissəsinin tikintisi davam edir. Artıq xeyli müddətdir ki, İlham Əliyevin nəzarəti altında bu istiqamətdə böyük işlər həyata keçirilməkdədir. İndi əsas diqqət dəhlizin quru yollarının açılışına istiqamətlənib. Bu istiqamətdə də 2 layihə reallaşdırılır: Horadiz-Zəngilan-Ağbənd dəmir yolu xətti və Horadiz-Cəbrayıl-Zəngilan-Ağbənd avtomobil yolu.

Horadiz-Zəngilan-Ağbənd dəmir yolu xəttinin bu il, Horadiz-Cəbrayıl-Zəngilan-Ağbənd avtomobil yolunun isə 2024-cü ildə istifadəyə verilməsi gözlənilir.

2021-ci il fevralın 14-də İlham Əliyev Horadiz-Zəngilan-Ağbənd dəmir yolu xəttinin təməlini qoyaraq Azərbaycanın 10 noyabr Bəyanatının müddəalarına sadiqliyini bir daha göstərmiş oldu. Horadiz-Zəngilan-Ağbənd dəmir yolu xətti Zəngəzur dəhlizinin bir parçasıdır. Dəmir yolu xəttinin ox üzrə uzunluğu 110,4 km təşkil edir. Tikinti işləri 3 mərhələdə həyata keçirilir. Layihə çərçivəsində 8 stansiya, 3 tunel, 41 körpü, 3 qalereya, 4 yolötürücü və ümumilikdə 300-ə yaxın süni mühəndislik qurğusunun tikintisi planlaşdırılır. Artıq onların böyük əksəriyyəti reallaşıb.

Ümumiyyətlə, bu dəmir yolunun strateji əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Çünki bu nəqliyyat infrastrukturu Azərbaycan vətəndaşlarının azad olunmuş torpaqlara gediş-gəlişinin təminatında əhəmiyyətli rol oynayacaq və ən mühüm məsələ Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında birbaşa dəmir yolu nəqliyyat əlaqəsinin yaranmasına böyük töhfə verəcək.

Zəngəzur dəhlizi ilə həm də Avropaya enerji ixrac edilməsi nəzərdə tutulur

Bu dəhlizin açılması ilə eyni zamanda Rusiya-Türkiyə, Rusiya-İran, Rusiya-Ermənistan arasında birbaşa dəmir yolu əlaqəsi qurulacaq ki, bu da bölgədə strateji, iqtisadi və siyasi əlaqələrin yaranmasına böyük töhfə verə bilər.

Zəngəzur dəhlizi ilə həm də Avropaya enerji ixrac edilməsi nəzərdə tutulur. Ağcabədidə 330 kV-luq yarımstansiyasının tikilməsi və bu xəttin Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Naxçıvana çəkilməsi və həmin xətt vasitəsi ilə elektrik enerjisinin Türkiyəyə, oradan da Avropa bazarına ixrac edilməsi məsələsi gündəmdədir.

Ən önəmlisi isə, bu dəmir yol xətti gələcəkdə Azərbaycandan keçməklə Avropa ilə Asiyanı birləşdirən bir layihəyə çevriləcək. Bu da öz növbəsində Qarabağın gələcəkdə iqtisadi potensialına böyük töhfə verəcək.

Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi ölkəmizin ərazisindən keçməklə Asiya ilə Avropanı birləşdirən "Şərq-Qərb" nəqliyyat dəhlizinin bir hissəsinə çevriləcək Azərbaycan Avropa iqtisadi halqasını Asiya ilə birləşdirən yeni bir nöqtədir.

Bu dəhliz həmçinin qardaş Türkiyə Respublikası üçün önəmli iqtisadi imkanlar tanıyacaq. Türkiyə bu dəhlizdən istifadə edərək əsas iqtisadi tərəfdaşlarından biri olan Azərbaycana birbaşa quru yolu reallaşdıracaq. Şübhəsiz ki, bu da öz növbəsində ikitərəfli iqtisadi və turizm əlaqələrinin daha sürətli inkişafına şərait yaradacaq. Digər tərəfdən, Zəngəzur dəhlizi həm də Türkiyə üçün Orta Asiyaya bir ticarət qapısı rolunu oynayacaq və bu ölkənin türk dünyası ilə iqtisadi əlaqələrini gücləndirməsinə imkan verəcək.

Qeyd edək ki, bu dəhlizin reallaşması istiqamətində bir neçə layihə də reallaşdırılmaqdadır. Belə ki, Horadizdən Naxçıvanın Ordubad rayonuna 166 kilometrlik yeni dəmir yolu çəkiləcək. Ordubaddan Naxçıvanın şimalında yerləşən Vəlidağ stansiyasına qədər olan 158 kilometrlik xətt əsaslı şəkildə təmir olunacaq. Bundan əlavə, xətt Vəlidağdan Ermənistan sərhədinə qədər 14 kilometr uzadılacaq. Bununla da Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yoluna alternativ olaraq Qars-Dilucu vasitəsilə Naxçıvan ərazisindən dəhlizə çıxış əldə etmək mümkün olacaq.

Dəhliz türk dünyasının quru nəqliyyatı ilə birləşməsinə imkan yaradacaq

Zəngəzur dəhlizi bütövlükdə türk dünyası üçün ən vacib layihələrdən biridir. Çünki dəhlizin reallaşması türk dünyasının quru nəqliyyatı ilə birləşməsinə imkan yaradacaq.

Bu səbəbdən də türk dünyasının tərəqqisi üçün daim təşəbbüslərlə çıxış edən, layihələr reallaşdıran Azərbaycan və Türkiyə Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ilə bağlı sistemli fəaliyyət həyata keçirirlər.

Əgər layihə reallaşarsa, bu, bölgədə sülhün iqtisadi zəmanəti ola bilər. Prezident İlham Əliyevin səsləndirdiyi bəyanatlardan da aydın olur ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması qaçılmazdır və Ermənistanla sülh müqaviləsinin əsas şərtlərindən biridir. Zəngəzur dəhlizinin açılmasından sonra Azərbaycan ərazisindən Böyük İpək yolunun şaxələnməsi mümkün olacaq.

Zəngəzur dəhlizinin açılması "Şimal-Cənub" Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi ilə yükdaşımalarını da sürətləndirəcək. Çünki hazırda Orta dəhliz uzaq Çindən yüklərin Avropaya və Yaxın Şərqə daşınması üçün ən təhlükəsiz marşrutlardan hesab edilir. Bu marşrut "Şimal" dəhlizindən orta hesabla 2500 kilometr qısadır və dəmir yolu ilə səyahət müddətini yeddi-səkkiz günədək azaltmaq potensialına malikdir. Orta dəhliz vasitəsi ilə yüklər Çin, Qazaxıstan, Türkmənistan, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və daha sonra Avropaya daşınacaq. Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu kimi tanınan Orta dəhliz üzrə hərəkət edən blok qatarı yükləri orta hesabla 20-25 günə Çindən Avropaya çatdırır ki, bu da nəqliyyat dəhlizinin əsas üstünlüklərindən biri sayılır.

Göründüyü kimi, regionun inkişafı, təhlükəsizliyin təmin olunması istiqamətində işlər görən, təşəbbüslərlə çıxış edən Azərbaycan Orta dəhlizin imkanlarını genişləndirəcək Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə həm də bölgənin nəqliyyat mərkəzinə çevrilə bilər. Azərbaycan üzərindən yükdaşımaların həcminin artması isə ölkəyə daxil olan valyutanı artıracaq, bu da iqtisadiyyatımızın inkişafına mühüm töhfə olacaq.

Beləliklə, Azərbaycan yeni logistik məkan kimi dünya ticarəti və iqtisadiyyatının mərkəzinə çevriləcək.

Rəşad BAXŞƏLİYEV,

Azərbaycan.-2023.- 9 iyul.- S.1;3.