Azərbaycan Ermənistanın qarşısında tələb qoydu: Arazdəyəndə metallurgiya zavodunun inşası dərhal dayandırılmalıdır

Otuz il ərzində Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda ekosid törədərək "ölü torpaq" siyasəti həyata keçirən Ermənistan hazırda da transsərhəd ekoloji terrorunu davam etdirir. Ekocinayətkar ölkənin Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə həmsərhəd bölgədə - Arazdəyəndə iri metallurgiya zavodu inşa etmək kimi yaramaz planı isə təkcə Azərbaycanın yox, bütövlükdə bölgənin və dünyanın ekosistemini təhdid qarşısında qoyur.

Bütün bunlara görə ötən gün Azərbaycan hökuməti Ermənistan tərəfindən Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə həmsərhəd bölgədə - Arazdəyəndə iri metallurgiya zavodunun inşasının dayandırılmasını tələb etdi.

Bu vəhşi tayfa təbiətin qənimidir

Ümumiyyətlə, terror törətməklə insanlığa qarşı cinayət əməlləri ilə məşğul olan bu vəhşi tayfa təbiətin də qənimidir və bunu Qarabağ və Şərqi Zəngəzura səfər edən hər kəs əyani şəkildə görə bilər.

2020-ci ildə Kəlbəcər, Laçın və Ağdamı boşaltmaq üçün Azərbaycanın humanist mövqeyi nəticəsində verilən əlavə vaxtdan istifadə edərək evləri, meşələri yandırmaları, ağacları kəsmələri, eləcə də qanunsuz məskunlaşdıqları Laçın şəhərini, Zabux və Sus kəndlərini ötən il boşaldan zaman yenə də evlərə, meşələrə od vuraraq vəhşiliklərini nümayiş etdirmələri heç kəsin yadından çıxmayıb.

Eləcə də faktlarla sübuta yetirilib ki, Ermənistanın ekoloji terror siyasəti sayəsində transsərhəd çay olan Oxçuçay tamamilə təhlükə mənbəyinə çevrilib. Aparılan araşdırmalar zamanı aşkar olunub ki, Qafan və Qacaran dağ-mədən sənayesinin tullantı suları təmizlənmədən birbaşa Oxçuçaya axıdılır. Nəticədə çirklənmə səviyyəsinin normadan dəfələrlə artıq olması Oxçuçayın su ehtiyatlarının istifadəsinin yararsız hesab edilməsinə gətirib çıxarıb.

Ermənistanın bu cinayət əməllərinə beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən heç bir təsir, təzyiq göstərilməməsinin acı və ağır nəticəsidir ki, indi də sərhədimizdə iri metallurgiya zavodu inşa etmək istəyir.

Ermənistan transsərhəd ekoloji fəlakət törətməkdə davam edir

Ermənistanın işğal müddətində ərazilərimizdə həyata keçirdiyi ekoloji terrorla bağlı faktları iyulun 5-də Qoşulmama Hərəkatının Əlaqələndirmə Bürosunun "Qoşulmama Hərəkatı: meydana çıxan çağırışlarla mübarizədə birgə və qətiyyətli" mövzusunda nazirlər görüşü zamanı çıxışında Prezident İlham Əliyev də dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırdı. Dövlət başçısı bildirdi ki, Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə urbisid, kultursid və ekosid törətmişdir. Altmış min hektar meşəlik məhv edilmiş, kəsilmiş və daşınmışdır, torpaqlarımız və çaylarımız çirkləndirilmiş və zəhərləndirilmişdir.

"Ermənistan indi isə Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə sərhədində transsərhəd ekoloji fəlakət törətməkdə davam edir", - söyləyən Prezident İlham Əliyev beynəlxalq tədbir iştirakçılarının nəzərinə onu da yetirdi ki, bununla Ermənistan 1991-ci il Transsərhəd kontekstdə Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi Konvensiyasından (Espo Konvensiyası) irəli gələn öhdəliklərini pozmuş olur. Bu konvensiyada ölkələrin mənfi transsərhəd təsirlərdən qaçmaq üçün bir-biri ilə məsləhətləşmələr aparmasının vacibliyi açıq şəkildə qeyd edilir.

Lakin Ermənistan Espo Konvensiyasının üzvü olaraq sözügedən fəaliyyətə başlamazdan öncə Azərbaycanın və təsirə məruz qalan ərazilərdə ictimaiyyətin transsərhəd ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi prosedurunda iştirakını təmin etməyib, bir sözlə, beynəlxalq qanunu heçə sayıb.

QHT-lərimizdən dünyaya çağırış

Xatırladaq ki, iyunun 8-də Azərbaycanda fəaliyyət göstərən ekolojiyönümlü QHT-lər Ermənistanın yeni ekoloji fəlakətə yol açacaq bu layihəsi əleyhinə birgə bəyanat səsləndiriblər. Ekoloqlarımız ABŞ dövlətinə və Ermənistan ekoloqlarına da çağırış ünvanlayaraq bu metallurgiya zavodunun zəhərli kimyəvi tullantılarının bölgədəki ekosistemə böyük zərbə vura biləcəyini, onun tullantılarının Araz çayına axıdılması riskinin həm çaydakı canlı aləm, həm də Arazın suyundan suvarma üçün istifadə edilən geniş təsərrüfatlar üçün həyəcan siqnalı olduğunu vurğulayıblar: "Ermənistanın dağ-mədən sənayesində heç bir beynəlxalq standartlara əməl edilməməsi həm Azərbaycan, həm də ümumilikdə bölgə üçün ciddi ekoloji təhdid yaradır".

İyulun 7-də Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana bu ölkənin dağ-mədən sənayesinin Cənubi Qafqazda ekoloji sabitliyi pozması barədə açıq məktub ünvanlayıblar.

Ayın 18-də isə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin fəaliyyəti nəticəsində yaranan, Yer kürəsinin ekosisteminə regional və qlobal təsir göstərən ekoloji fəlakətlə əlaqədar beynəlxalq ictimaiyyətə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına (BMT) müraciət ünvanlayıblar.

Müraciətdə bildirilib ki, Ermənistanın Azərbaycanla sərhəd bölgəsində davam edən mədən əməliyyatları ekosistemin deqradasiyası ilə nəticələnib və bu, yalnız Ermənistanın ətraf mühiti üçün deyil, həm də qonşu ölkələr üçün ciddi təhlükə yaradır. Mədən fəaliyyətinin ətraf mühitə vurduğu ziyan həm regionda, həm də ondan kənarda icmaların sağlamlığına və rifahına təhlükə törədərək transsərhəd təsir göstərir.

Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə iyulun 11-də 2023-cü ilin altı ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş müşavirədəki çıxışında bu məsələyə ətraflı toxunan dövlət başçısı qeyd etdi ki, bu gün Azərbaycan ictimaiyyəti, qeyri-hökumət təşkilatları artıq bu məsələ ilə bağlı Ermənistanın rəsmi orqanlarına müraciət ünvanlayıblar və ekologiya sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq ekspertlər və qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələri də bu müraciətə qoşulublar: "Ona görə mən hesab edirəm ki, Azərbaycan hökuməti də burada kənarda qalmamalıdır...

...Biz bu məsələləri qanun çərçivəsində, beynəlxalq konvensiyalar çərçivəsində, diplomatiya çərçivəsində mütləq diqqətdə saxlamalıyıq. Ona görə bu tapşırığı verirəm, siz baxın, hansı hüquqi yollar var ki, Ermənistan bu təhlükəli praktikadan əl çəksin".

Azərbaycan hökumətinin tələbi

İyulun 20-də Azərbaycan hökuməti Ermənistan tərəfindən Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə həmsərhəd bölgədə - Arazdəyəndə iri metallurgiya zavodunun inşasının dayandırılmasını tələb etdi.

Bununla bağlı Nazirlər Kabinetinin Mətbuat xidmətindən verilən məlumatda bildirilir ki, Azərbaycan Respublikası ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayevin adından Ermənistanın ətraf mühit nazirinə ünvanlanan məktubda bildirilib ki, bu ölkə ilə Azərbaycan arasındakı şərti sərhəddən bir neçə yüz metr aralıda yerləşən Yerasx qəsəbəsi (Arazdəyən) yaxınlığında həyata keçirilən və transsərhəd təsiri ola biləcək fəaliyyətlə bağlı "Transsərhəd kontekstində ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında Konvensiya"da (Espo Konvensiyası) nəzərdə tutulmuş müvafiq prosedura başlanılıb.

Xüsusi vurğulanıb ki, Espo Konvensiyasının 1-ci əlavəsinə əsasən, metallurgiya zavodları açıq şəkildə əhəmiyyətli mənfi transsərhəd təsirə səbəb ola biləcək fəaliyyət kimi tanınır.

Espo Konvensiyasının 3.1-ci maddəsinə uyğun olaraq, Ermənistan qeyd olunan fəaliyyətin ətraf mühitə təsiri ilə bağlı Azərbaycanı xəbərdar etməyə borcludur. Lakin təsirə məruz qalan tərəf olaraq Azərbaycan Ermənistandan bu layihə ilə bağlı heç bir bildiriş almamışdır.

Məktubda o da vurğulanıb ki, qeyd olunanları nəzərə alaraq, Espo Konvensiyasının 3.7-ci maddəsinə uyğun olaraq, Azərbaycan təsirə məruz qalan tərəf kimi ilkin mərhələdə Ermənistandan layihənin mənfi transsərhəd təsiri ilə bağlı müzakirələrin aparılması məqsədilə məlumat mübadiləsinin aparılmasını tələb edir.

Eyni zamanda Azərbaycan hökuməti layihənin transsərhəd təsiri ilə bağlı suallar tam aydınlaşdırılana və adekvat şəkildə baxılana qədər Ermənistan tərəfindən zavodun tikintisinin dərhal dayandırılmasını tələb edib.

Məsələ ilə bağlı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyasının icraçı katibinə də müvafiq bildiriş ünvanlanıb.

Göründüyü kimi, Azərbaycan dövləti Ermənistanın transsərhəd ekocinayətini durdurmaq üçün qanun və beynəlxalq konvensiyalar çərçivəsində bütün mümkün addımları atır. Beynəlxalq ictimaiyyət də öz növbəsində Ermənistanın ekoterroruna göz yummamalı, dünya ekosistemini təhdid edən bu metallurgiya zavodunun fəaliyyətinə "dur" deməlidir.

Yasəmən MUSAYEVA,

Azərbaycan.-2023.- 21 iyul.- S.3.