Ermənistan regionun ekologiyasına qənim kəsilib

Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin fəaliyyəti regionun ekosisteminə ciddi təhlükə yaradır. Beynəlxalq ekoloji normalara cavab verməyən bu fəaliyyət regionda təbiətin məhv edilməsinə və ekoloji tarazlığın pozulmasına səbəb olur. Hazırda isə Ermənistan Naxçıvanla sərhəddə, Arazdəyəndə beynəlxalq konvensiyaların tələblərinə əsasən, qonşu dövlətlərlə razılaşdırmadan iri metallurgiya zavodu inşa etməyə hazırlaşır.

Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları bununla bağlı beynəlxalq ictimaiyyətə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına (BMT) müraciət ünvanlayıblar. Məktubu ünvanlayan QHT nümayəndələrinin fikirlərini öyrəndik.

Qeyri-hökumət təşkilatlarının çağırışına biganə yanaşılmamalıdır

"Biosfer" İctimai Birliyinin sədri Qorxmaz İbrahimli deyib ki, ötən əsrin 90-cı illərində havadarlarının dəstəyi ilə torpaqlarımızı işğal edən ermənilərin ərazilərimizdə flora və faunaya vurduqları ciddi ziyan Vətən müharibəsindən sonra ortaya çıxdı. Aydın oldu ki, Ermənistan 30 illik işğalı dövründə dağ-mədən sənayesinin tullantıları ilə canlı və cansız aləmi məhv etməklə məşğul olub. Həmçinin ermənilər ölkəmizin zəngin təbii ehtiyatlarını qanunsuz istismar ediblər. Onların mədən sənayesi vasitəsilə ekologiyamızın çirkləndirilməsinin nəticəsidir ki, biz torpaqlarımızı zəhərli maddələrdən təmizləmək üçün hələ uzun illər ciddi yatırım etməliyik".

Q.İbrahimli bildirib ki, ekoloji cinayətlər törətməkdən yorulmaq bilməyən ermənilər indi də Naxçıvanla sərhəddə, Arazdəyəndə yeni metallurgiya zavodu tikməyə hazırlaşırlar: "Deməli, qonşuluq əlaqələrini və beynəlxalq normaları pozan Ermənistana yerini göstərməyin vaxtı gəlib çatıb. Ona görə də vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları olaraq Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin ekoloji fəlakətə səbəb olan fəaliyyəti barədə beynəlxalq ictimaiyyətə və BMT-yə müraciət ünvanlamışıq. Əlbəttə, sual yaranar ki, 30 ilə yaxın öz ölkəsində qaçqın vəziyyətdə yaşayan soydaşlarımızın doğma yurdlarına qaytarılması üçün bir addım belə atmayan beynəlxalq təşkilatlardan indi nə gözləyirsiniz?! Doğrudur, lakin nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistanın dağ-mədən sənayesi təkcə regional deyil, qlobal səviyyədə də təhlükəlidir".

Müsahibimizin sözlərinə görə, beynəlxalq təşkilatlara ünvanlanmış müraciətdə Ermənistanın illərdir ki öz vətəndaşlarına və transsərhəd çayları vasitəsilə bütün qonşu dövlətlərə - xüsusən də ölkəmizə vurduğu və gələcəkdə vuracağı qlobal zərər və təhlükədən bəhs olunub. "Ümid edirik, Azərbaycanın qeyri-hökumət təşkilatlarının bu çağırışına biganə yanaşılmayacaq. Ermənistana beynəlxalq qınaq, tənbeh, sanksiyalar vasitəsilə təzyiq göstərilməlidir. Əks halda insanların sağlamlığının, bütövlükdə canlı və cansız aləmin olduqca böyük zərər altında qalacağı qaçılmazdır. Belə olan halda isə təbiətin, biomüxtəlifliyin qorunması, eləcə də qlobal atmosferin, litosfer və hidrosferin çirklənməsinin qarşısını almaq üçün Azərbaycan qəti addımlar atmalı olacaq", - deyə o bildirib.

Q.İbrahimli əlavə edib ki, Azərbaycan hər zaman beynəlxalq hüquqa hörmət edib, qonşuluq əlaqələrinə xüsusi həssaslıqla yanaşıb. Ermənistan isə bütün bunların fonunda riyakar əməllərindən əl çəkmir. Hesab edirik müraciət etdiyimiz beynəlxalq təşkilatlar heç olmazsa bu dəfə qəti addım atacaq və ekoloji terrorun qarşısını alacaqlar.

Ermənistan qoşulduğu konvensiyaların tələblərinə əməl etməyə məcburdur

Sahibkarlığa və Bazar İqtisadiyyatının İnkişafına Yardım Fondunun rəhbəri Sabit Bağırov bildirib ki, ölkəmizdəki vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin qanunsuz fəaliyyəti ilə bağlı bir neçə dəfə müxtəlif ünvanlara müraciət edib, bəyanat veriblər: "Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin fəaliyyəti nəticəsində yaranan, Yer kürəsinin ekosisteminə regional və qlobal təsir göstərən ekoloji fəlakətlə əlaqədar beynəlxalq ictimaiyyətə və BMT-yə edilən bu müraciət sayca dördüncüdür. Müraciətlərin davamlı xarakter almasının səbəbi məsələnin, həqiqətən, narahatedici və təhlükəli olması ilə bağlıdır. Ermənistanın dağ-mədən sənayesində uzun illərdir ki faydalı qazıntıların hasilatı aparılır. Hasilat zamanı kimyəvi elementlərin təmizlənməsi isə müəyyən tullantıların çaylara axıdılması ilə müşahidə edilir. Bu bir daha sübut edir ki, Ermənistan beynəlxalq ekoloji normalara riayət etmir".

Müsahibimizin dediyinə görə, zəhərli kimyəvi tullantılar transsərhəd suları çirkləndirir: "Həmin çaylar həm də ölkəmizin ərazisindən keçdiyinə görə ətraf mühitə ciddi ziyan vurur. Bu ekoloji fəlakətin qarşısını almaq üçün müvafiq təhlillər aparılmalı, monitorinqlər keçirilməlidir. Ətraf mühiti bu ekoloji təhlükədən azad etmək üçün bütün səyləri birləşdirmək lazımdır. Çirkləndirilmiş çaylar ümumilikdə regionu ekoloji fəlakətlə üz-üzə qoyduğuna görə təkcə yerli deyil, xarici təşkilatlar da məsələyə ciddi yanaşmalıdırlar".

S.Bağırov qeyd edib ki, Ermənistan qoşulduğu konvensiyaların şərtlərini yerinə yetirməyə məcburdur: "İnsanların sağlamlığını, flora və faunanı qorumaq prioritet olmalıdır. Əks halda dağ-mədən sənayesinin fəaliyyəti Ermənistana xeyirdən çox, ziyan vuracaq. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu məsələ Ermənistanın özünün də vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarını narahat edir. Təsadüfi deyil ki, onlar bununla bağlı bir neçə dəfə məsələ qaldırıb, etirazlarını bildiriblər".

Qeyri-şəffaf və hesabatlılığı olmayan dağ-mədən sənayesi

Hüquqi Təhlil və Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri Ramil İskəndərli qeyd edib ki, Prezident İlham Əliyev 2023-cü ilin altı ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə çıxışı zamanı ekoloji tarazlıqla bağlı məsələlərə toxunub. Prezident qeyd edib ki, Ermənistan həm öz ərazisindəki müəssisələrin fəaliyyəti nəticəsində, həm də o vaxt işğal etdikləri torpaqlarımızda - Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda təbii resurslarımızın vəhşicəsinə istismarı nəticəsində təbiətimizə böyük zərbə vurub. 60 min hektardan çox meşə fondu ermənilər tərəfindən dağıdılıb, talan edilib. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları da səssiz qalmayıb, bu məsələ ilə bağlı BMT-yə və beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət ediblər".

R.İskəndərlinin sözlərinə görə, Ermənistanın dağ-mədən sənayesində qeyri-şəffaf və hesabatlılığı olmayan istismar fəaliyyətinin geniş təsir dairəsində davamlı inkişaf üçün yaranmış təhlükə insanlara və ətraf mühitə ciddi ziyan vurur. Sənaye müəssisələrinin yüksək zəhərli kimyəvi tullantıları, demək olar ki, bütün transsərhəd suları çirkləndirir. Bu ekoloji təsir insanların sağlamlığına və təhlükəsizliyinə, floraya, faunaya, torpaq, hava və su strukturlarına mənfi təsir göstərir.

"Məsələnin hüquqi tərəfinə gəldikdə isə, Ermənistan BMT-nin bir sıra konvensiyalarının, o cümlədən "Transsərhəd su axarlarının və beynəlxalq göllərin mühafizəsi və istifadəsi haqqında" Konvensiyasının, "Su və sağlamlıq haqqında" protokolunun, o cümlədən BMT-nin "Avropa İqtisadi Komissiyasının Təhlükəli tullantıların transsərhəd daşınmasına və utilizasiyasına nəzarət" haqqında Bazel Konvensiyasının, "Uzunmüddətli transsərhəd havanın çirklənməsinə dair" Konvensiyanın, "Transsərhəd kontekstdə ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi üzrə Avropa İqtisadi Komissiyası"nın tələblərini, BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərini, Biznes və İnsan Hüquqları üzrə BMT-nin Rəhbər Prinsiplərini kobud şəkildə pozur", - deyə müsahibimiz bildirib.

R.İskəndərli vurğulayıb ki, Azərbaycan və Ermənistan "Transsərhəd kontekstində ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında" Konvensiyanın tərəfləridir: "Konvensiyanın müddəalarına görə, transsərhəd zonasında hər hansı bir sənaye obyekti tikilərkən onun ətraf mühitə təsiri qiymətləndirilməli, həmin transsərhəd ölkə ilə müzakirə edilməli və razılaşdırılmalıdır. Ona görə də biz haqqımızı tələb edir və QHT-lər olaraq BMT və digər beynəlxalq qurumlardan Ermənistandakı sənaye müəssisələrinin fəaliyyətini izləməklə, beynəlxalq ekoloji normalara riayət olunmasını təmin etmələrini istəyirik".

Nəzrin QARDAŞXANOVA,

Azərbaycan.-2023.- 21 iyul.- S.9.