Qala şəhərimizdə tarixi abidələrin bərpasına xüsusi diqqət yetirilir

Hazırda respublikamızın ərazisində 6300-dən artıq tarix və mədəniyyət abidəsi mövcuddur

Dünyada bəşər sivilizasiyasının ilkin meydana gəldiyi ərazilərdən biri də Azərbaycandır. Bunu ölkəmizin ərazisində tapılan və yaşı minillikləri ötən abidələr, arxeoloji qazıntılar və tarixi məxəzlər də sübut edir. Hazırda respublikamızın ərazisində 6300-dən artıq tarix və mədəniyyət abidəsi mövcuddur.

Çıxışlarının birində "Biz tarixi keçmişimizə nəzər salarkən, ulu babalarımızın yaratdığı və indiyə qədər yaşayan abidələrlə, qalalarla, şəhərlərlə, heykəllərlə, yollarla - yaradılan hər bir şeylə fəxr edir və bunları yaradanları daim xatırlayır, onlara öz minnətdarlığımızı bildiririk", - deyən xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyev hakimiyyətdə olduğu bütün dövrlərdə bu abidələrin mühafizə, bərpa, konservasiya, tədqiqat və təbliğat işlərinin təkmilləşdirilməsini bir vəzifə olaraq qarşıya qoymuşdur.

Ölkəmizdə tarixi abidələrə daim diqqət və qayğı göstərilir. Onu da xatırladaq ki, üç il bundan öncə Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin və şanlı Azərbaycan Ordusunun şücaəti sayəsində 30 illik erməni işğalından azad edilən Qarabağda Ermənistanın hərbi birləşmələri milli mədəniyyət abidələrimizi qəddarcasına dağıdıblar. Erməni terrorçuları tərəfindən zəbt olunmuş qədim Qarabağda və ona bitişik rayonlarda 13 dünya əhəmiyyətli - 6 memarlıq və 7 arxeoloji, 292 ölkə, 330 yerli əhəmiyyətli memarlıq, arxeoloji bağ, park, monumental və xatirə abidələri, 15 dekorativ sənət nümunəsi, 40 mindən artıq eksponatın toplandığı 22 muzey, yüzlərlə mədəni-maarif müəssisələri məhv edilmişdir.

Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı, habelə Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi altında Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Vətən müharibəsindən sonra tarixi yaddaşımız olan abidələrin bərpası və mühafizəsi geniş miqyas almışdır. Prezidentin 2012-ci il 29 dekabr tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasına əsaslanan və dövlət başçısının sərəncamı ilə 2013-cü il dekabrın 27-də təsdiq edilmiş "Daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpası, qorunması, tarix və mədəniyyət qoruqlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və inkişafına dair 2014-2020-ci illər üzrə Dövlət Proqramı" qəbul olunmuşdur. Bu sənədə daşınmaz tarix-mədəniyyət abidələrinin yeni siyahısının tərtibi, bərpa-konservasiya işlərinə dair normativ sənədlərin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, qoruqların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanması, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın inkişafı kimi vacib məsələlər daxil edilmişdir.

"Qarabağın döyünən ürəyi", "Musiqi və incəsənət beşiyi" adlandırılan qədim Şuşa Ermənistan silahlılarının 29 illik işğalı altında olarkən separatçılar buradakı qədim abidələri, heykəlləri, tarixi məkanları, mülkləri, məktəb və müəssisələri, kitabxana, muzey və kinoklubları, bir sözlə, əsası Qarabağın ilk xanı Pənahəli xan tərəfindən qoyulan şəhəri yerləyeksan edərək vandallıqlarını göstərmişlər. Onlar şəhərin azərbaycanlılara məxsusluğunu silməyə çalışmışlar, amma nə qədər çalışsalar da, Şuşa şəhərində mədəniyyətimizi və tarixi məxsusluğumuzu silə bilməmişlər. Çünki Şuşanın hər bir daşında, hər bir abidəsində Azərbaycanın milli mədəniyyətinin nümunələri həkk olunub və bu izləri silmək qeyri-mümkündür. İşğaldan azad olunmasından keçdiyi qısa zaman kəsiyində Şuşaya milli ruh qayıdıb. Əvvəllər olduğu kimi, Cıdır düzündə və Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin önündə mədəni-kütləvi tədbirlərin yenidən keçirilməsinə başlanılıb. Ötən ildən bəri bu şəhərdə şahidi və iştirakçısı olduğumuz bir-birindən maraqlı tədbirlər buna bariz nümunədir.

Prezident İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın tapşırıqlarına əsasən, Şuşanı cənnətməkana çevirmək üçün təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilmişdir. Zəfərdən az sonra dağıdılmış və məhv edilmiş bir sıra tarixi abidələrə, heykəllərə, yerli memarlıq abidəsi hesab edilən binalara ikinci həyat verilib. Yeni mədəniyyət ocaqlarının təməli qoyulub. Böyük qürur hissi ilə qeyd edə bilərik ki, hazırda azadlığının üçüncü ilini yaşayan Şuşada bərpa, quruculuq və tikinti işləri sürətlə aparılır. Şuşa işğaldan azad olunandan sonra Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva dəfələrlə bu şəhərə səfər etmiş və onun bərpası, xüsusən tarixi mədəniyyət abidələrinin yenidən qurulması ilə maraqlanmışlar. Dövlət başçısı Şuşaya səfərləri zamanı bu unikal məkanın və tarixin daş yaddaşına çevrilmiş abidələrin tezliklə bərpa ediləcəyini bildirmişdir.

Xatırladaq ki, işğal zamanı dağıdılmış və məhv edilmiş müqəddəs ünvanlardan biri də Yuxarı Gövhər ağa məscidi olmuşdur. İşğalda olduğu zaman erməni vandalları tərəfindən məscidin interyeri məhv edilmiş, minarələrinin dekoru zədələnmiş, örtükləri dağıdılmışdır. Qəbul edilmiş layihələrə əsasən, Heydər Əliyev Fondunun rəhbərliyi və "Paşa Holdinq"in maliyyə dəstəyi ilə məsciddə bərpa işləri aparılıb. Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva ötən il sentyabrın sonlarında Şuşada olarkən məscidi ziyarət etmişlər.

Məsciddə nəzərdə tutulan bərpa işləri yüksək səviyyədə başa çatdırılıb, dini ziyarətgahın daşları ilkin layihəyə uyğun olaraq dəyişdirilib. Konservasiya işləri ilkin memarlıq üslubuna uyğun olaraq Azərbaycan, İtaliya və Türkiyə şirkətlərinin konsorsiumu tərəfindən həyata keçirilib.

Cari il mayın 10-da məscidin əsaslı yenidənqurma və bərpadan sonra açılışı olmuşdur. Tədbirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri iştirak etmişlər.

Məscid ölkə əhəmiyyətli tarixi-mədəniyyət abidələri siyahısındadır. Tikilinin müəllifi məşhur memar Kərbəlayı Səfixan Qarabağidir. Bu məscid ən yaxşı nümunələr sırasına daxildir. Məscidin minarələrinin ornamentləri və otaqların divar rəsmləri Şuşa şəhərində yaşayıb-yaratmış şair, rəssam və xəttat Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği tərəfindən işlənib.

Dövlət başçısı məscidin ərazisində yerləşən mədrəsə binasında "Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği - XIX əsrin ensiklopedik alimi" sərgisi ilə də tanış olub.

Qarabağın tarixini özündə yaşadan yerli memarlıq abidələrindən biri də Heydər Əliyev Fondu tərəfindən aparılan bərpa işlərindən sonra istifadəyə verilən Mehmandarovların malikanə kompleksidir. Bu malikanə turistlərin böyük maraqla baş çəkmək istədikləri ünvanlardandır. Xatırladaq ki, Mehmandarovların malikanə kompleksi Mehmandarov nəslinin nümayəndələri tərəfindən XVIII əsrdə inşa olunub. Yaşayış evinin həyətində XX əsrin əvvəllərinə aid qədim fayton xüsusi diqqət çəkir.

Zadəgan malikanəsinin qonaq otağı milli dəyərləri nümayiş etdirir. Burada Şuşanın tanınmış nəsilləri - Mehmandarovlara, onlarla qohumluq əlaqəsi olan Rüstəmbəyovlara, Vəzirovlara, Qacarlara aid foto və məlumatlar yer alıb. Malikanədəki otaqları milli əşyalarla yanaşı, avropasayağı məişət əşyaları da bəzəyir. Burada ziyarətçi özünü XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində yaşamış azərbaycanlı zadəganının evindəki kimi hiss etmiş olur.

Tarixi abidələrin bərpası və yenidən qurulması sırasında dahi Azərbaycan şairi və ictimai xadim Molla Pənah Vaqifin muzey-məqbərə kompleksinin, Vaqifin büstünün yenidən qurulması, görkəmli bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin, Bülbülün, Xurşidbanu Natəvanın heykəlinin Şuşada yenidən ucaldılması rəğbətlə qarşılanmışdır.

Rəhman SALMANLI,

Azərbaycan.-2023.- 21 iyul.- S.10.