Qafqazda kim tərəqqiyə, kim düşmənçiliyə köklənir?

Qafqazı kiçik bir müstəvi kimi təsəvvür edib burada yanaşı yerləşən Ermənistanla Azərbaycanın mövcud durumuna nəzər yetirək. Bu dövlətlərdə gedən prosesləri açıq gözlə müşahidə edək. Elə ilk andan heyrətamiz situasiyalar və beynəlxalq münasibətlər baxımından heç bir ölçüyə sığmayan erməni sərsəmlikləri ilə üzləşəcəyik.

Paradoks ondan ibarətdir ki, Azərbaycan qalib, Ermənistan isə məğlub ölkədir. Dünya təcrübəsinə və analitik məntiqə söykənsək, Ermənistan məğlub dövlət kimi danışıqlara daha yumşaq, daha üzüyola getməli, sülh müqaviləsinin bağlanması üçün bütün zəruri addımları atmalıdır. Bəşər tarixi bununla bağlı kifayət qədər ibrətamiz nümunələrlə zəngindir. Qaliblər tarixboyu məğlub etdikləri dövlətlərə diz çökdürüb, istədiklərini də təcili alıblar. Məsələn, İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı Almaniya uzun illər dağıntılara məruz qoyduğu ölkələrə repatrasiyalar ödəyib. 1945-ci ildə Podstam Konfransının sənədlərinə görə, Almaniya vurduğu ziyanları hətta zavodlar, fabriklər, maşınlar, avadanlıqlar, mal ehtiyatları və başqa vasitələrlə ödəmək məcburiyyətində qaldı. Bundan başqa, Almaniya sərmayə ödənişlərinə məcbur edildi. Faşist Almaniyasından reparativ ödənişlər qalib dövlətlər tərəfindən zorla alınırdı və bu ödənişlərin razılaşdırılmış, dəqiq məbləği yox idi. Beləliklə, Almaniya uzun illər işğal etdiyi bütün ölkələrə vurduğu ziyanları ödəməyə məcbur edildi. Hətta 2000-2007-ci illərdə də bütün repatrasiya ödənişlərindən əlavə nasizmin qurbanlarına kompensasiyalar verdi.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra təxminən 20-yə yaxın dövlət Almaniyadan onlara vurulan ziyanlara görə repatrasiyalar almışdır. Yalnız Rusiyada, Polşada və Çexiyada yaşayan 1,66 milyon insana 4,4 milyard avro ödənilmişdi. 2011-ci ilin dekabrında almanlar 16 min Xolokost qurbanına 650 milyonluq təqaüd ayırmağı öhdələrinə götürmüşdülər. Almaniya Federativ Respublikası 2014-2017-ci illərdə Xolokost qurbanlarına yardım edən müxtəlif təşkilatlara 772 milyon avro ödəmişdi.

İndi Ermənistanın 30 illik müharibədən sonra hansı repatrasiya ödənişlərinə məcbur edildiyini axtarın. Bununla bağlı heç nə tapa bilməyəcəksiniz. Ona görə ki, erməni faşizmi dünya tərəfindən qətiyyətlə ittiham edilmək əvəzinə, alman faşizmindən fərqli olaraq, ərköyün uşaq kimi bəslənilib sığallanır. Ukrayna ilə aparılan müharibədə bütün dünya Rusiyaya qarşı birləşib, qanlı döyüşlərdə Ukraynaya ciddi yardım edir. Rusiyaya qarşı tətbiq edilən aksiyaların, qadağaların sayı-hesabı yoxdur. Ermənilər isə hələ də "məzlum xalq" titilunun kölgəsində yaşamağa çalışır, törətdikləri cinayətlərdən heç birinin bədəlini ödəmək niyyətində deyillər. Özlərini məharətlə faşist qiyafəsi altında gizlənən məzlum xalq kimi göstərməyi bacarırlar.

Bu gün Azərbaycan bütün dünyanın gözü qarşısında işğaldan azad etdiyi ərazilərində təkbaşına sıfırdan başlayan quruculuq işləri aparır, demək olar ki, dağıdılan, viran qoyulan bütün kənd və şəhərlər yenidən salınır. Bu işə milyardlarla vəsait qoyulur. Amma Ermənistan bu ağır ziyanlardan hansılarını ödəyəcəyini dilinə də gətirmir. Ermənilərin qaldırdığı hay-küy Qarabağdakı dinc əhalinin, guya, "genosid"ə məruz qalması, blokadaya alınması ilə bağlıdır.

Şuşada I Qlobal Media Forumunun açılış mərasimində Prezident İlham Əliyev bu məsələyə belə aydınlıq gətirib: "Ermənilər deyildimi Qarabağı viran qoyan, əlavə yeddi rayonu işğal edən və bir milyona yaxın insanı evindən, eşiyindən didərgin salan. Məgər bunların hesabatı verilməyəcəkmi?" Dövlət başçısı onu da qeyd edib ki, ermənilər törətdikləri cinayətlərin sayı-hesabı olmadığını yaxşı dərk edirlər. Ona görə vahimə içində yaşayırlar.

Ermənilər törətdikləri cinayətlərin nə dərəcədə bağışlanılmaz olduğunu hamıdan yaxşı bilirlər və ona görə də bu məsələlərdən yayınmağa çalışırlar. Azərbaycan hökumətinin verdiyi təminatlara belə güvənə bilmirlər. İçlərindəki düşmənçiliyi yana qoymaqda, sülhə əyilməkdə acizdirlər.

Məğlub edilən, ordusu darmadağın edilən dövlətin yenidən anlaşılması mümkün olmayan bir həvəslə silahlanmaya can atması isə itirilən imkanları bərpa etməyə yox, daha yeni fəlakətlərə yol açır. İlham Əliyev belə müqayisə aparır: "Biz onların şəhərlərini dağıtmırdıq, biz onların qəbirlərini dağıtmırdıq, onların ölülərinin sümüklərini çıxarmırdıq. Nə üçün bunu ediblər? Bu insanların ürəyində bizə qarşı nə qədər nifrət var idi ki, insanlığa sığmayan bu əməlləri etsinlər".

Dövlət başçısı bu forumda həm də Böyük qayıdış proqramından danışdı. Artıq 30-dan çox şəhər və kəndin baş planı təsdiqlənmiş, bir çox kəndlərin təməli qoyulmuşdur: "Həm Qarabağ, həm Şərqi Zəngəzur rayonları üzrə təxminən növbəti üç il ərzində 150 mindən çox insanı qaytaracağıq. İndi biz, necə deyərlər, işin ibtidai mərhələsindəyik. Çünki layihələndirmə, tender prosedurları çox vaxt aparır. Biz istəyirik ki, hər şey qayda ilə, qanunla olsun, tam şəffaf olsun və bu da vaxt aparır. Əminəm ki, keçmiş köçkünlər bunu anlayışla qarşılayırlar. Amma təkcə Qarabağ regionuna 2026-cı ilə qədər 140 min insanın dönməsi nəzərdə tutulur. Ümid edirəm ki, Şuşa şəhərinə gələn il ilk sakinlər gələcək, yerləşəcəklər".

Azərbaycan viran qoyulmuş ərazilərə milyardları xərcləyir, yeni yollar, körpülər salınır, şəhərlərin və kəndlərin bünövrəsi qoyulur. Ermənilər isə barışa getməkdə acizdirlər, mina basdırmaqla, sərhəddə iğtişaşlar törətməklə məşğuldurlar. Müharibədən sonrakı iki il yarım ərzində onlar bir dəfə də olsun sülhə maraq göstərməyiblər.

Bu iki il yarım ərzində Azərbaycanın gördüyü işlər təkcə bizim ciddi maliyyə imkanlarına sahib olduğumuzu göstərmir. Biz həm də sübut etdik ki, çox ciddi təcrübəmiz və peşəkar kadrlarımız var. Əgər belə olmasaydı ermənilərin hələ də davam edən düşmənçiliklərinin fonunda belə miqyaslı layihələri qısa müddətdə həyata keçirmək mümkün olmazdı. İlham Əliyev deyir: "Heç kim təsəvvür edə bilməzdi ki, cəmi iki il yarım ərzində bu qədər genişmiqyaslı işlər görüləcək, özü də böyük ərazidə - 10 min kvadratkilometri əhatə edən ərazidə durmadan gecə-gündüz işlər gedir. Azərbaycan ictimaiyyəti də vaxtaşırı məlumatlandırılır, həm planlar haqqında, həm də görülmüş işlər haqqında".

Bahadur İMANQULİYEV,

Azərbaycan.-2023.- 28 iyul.- S.5.