İlham Əliyevin sülh gündəliyi sabitliyin qarantıdır

Məkandan asılı olmayaraq bütün danışıqlar rəsmi Bakının diktəsi ilə aparılır

Son aylarda Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması istiqamətində danışıqlar xeyli intensivləşib. Həm ölkə liderləri, həm də XİN başçıları arasında keçirilən görüşlərdə aparılan müzakirələr, əldə olunan razılıqlar onu deməyə əsas verir ki, artıq Ermənistan çıxış yolunun olmadığının fərqinə varmağa başlayıb.

Əgər belə olmasaydı, sülh müqaviləsini imzalamamaq üçün uydurmalar, bəhanələr səsləndirən Ermənistan mayın 14-də Brüsseldə keçirilən üçtərəfli görüşdə iki ölkə arasındakı sərhədlərin - 1991-ci ilin "Alma-Ata Bəyannaməsi" əsasında həll olunmalı olduğunu rəsmən qəbul etməzdi. Bu, Ermənistanın Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanımasını təsdiqləyən faktdır. "Alma-Ata Bəyannaməsi"nə əsasən Ermənistanın ərazisi 29,800 kvadratkilometr, Azərbaycanın ərazisi isə 86,600 kvadratkilometr təşkil edir. Bununla yanaşı, Ermənistan tərəfi Azərbaycanın sülh sazişi ilə bağlı irəli sürdüyü 5 prinsipi də qəbul etdiyini açıqlayıb.

Sonuncu Brüssel görüşünün digər vacib məqamı Azərbaycanın kommunikasiyaların açılmasına dair təklifinin realizəsi üzrə ciddi irəliləyişlə bağlı oldu. Belə ki, danışıqlar zamanı tərəflər bağlantılar məsələsində, regionda nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin bərpası istiqamətində müzakirələrdə aydın irəliləyişə nail olublar. Bu mövzuda xüsusilə də Naxçıvana və əks-istiqamətdə dəmir yolu əlaqəsinin bərpasına dair mövqelər olduqca yaxınlaşıb. Dəmir yolu əlaqələrinin bərpası ilə bağlı modallıqları və konkret qrafik üzrə zəruri inşaat işlərini özündə ehtiva edəcək ümumi razılaşmanın yekunlaşdırılmasına dair müvafiq heyətlərə təlimatlar verilib. Bu işdə tərəflər Ümumdünya Gömrük Təşkilatından dəstək alınmasına dair razılığa gəliblər.

Görüşdən sonra verilən bəyanatdan da aydın olub ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı faktiki əngəl qalmır və bunun dəstəklənməsi üçün prosesə Ümumdünya Gömrük Təşkilatı cəlb ediləcək. Bu, əlbəttə, Ermənistanın ənənəvi yayınmalarının qarşısının alınmasında əhəmiyyətli rol oynayacaq. Bütün görüşlərdə olduğu kimi, bu dəfə də humanitar məsələlər İlham Əliyevin əsas tezislərindən olub. Həmçinin razılaşdırılıb ki, azaraq sərhədi keçən hərbi qulluqçular bundan sonra da sürətləndirilmiş əsaslarla azad olunacaqlar.

İyunun 1-də Kişineuda Prezident İlham Əliyev, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel arasında keçirilən üçtərəfli, eləcə də Almaniya Kansleri Olaf Şolts və Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun da qatıldığı beştərəfli qeyri-rəsmi görüşü də sülh prosesinin tərkib hissəsi kimi dəyərləndirmək olar. Düzdür, görüşlərdə heç bir qərar qəbul olunmasa da, tərəflər bunu iyulun 21-də Brüsseldə keçiriləcək növbəti toplantıya yaxşı hazırlıq kimi qiymətləndiriblər.

Görüşdən sonra Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel deyib ki, tərəflər Brüsseldə keçirilən sonuncu görüşdə müzakirə edilən məsələləri bir daha nəzərdən keçiriblər. Bunlar əlaqələndirmə, təhlükəsizlik, sərhədlərin delimitasiyası, sülh sazişi ilə bağlı məsələlərdir. Şarl Mişel bütün bunları tərəflərin gərgin çalışdıqlarının sübutu kimi dəyərləndirib: "Bu görüş iyulun 21-də Brüsseldə keçiriləcək növbəti toplantıya çox yaxşı hazırlıq oldu. Bu o deməkdir ki, biz çox gərgin çalışırıq. Biz münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində bütün müsbət səyləri dəstəkləmək niyyətindəyik".

Aİ Şurasının prezidenti növbəti görüşə, yəni oktyabrın 5-də İspaniyada keçiriləcək "Avropa Siyasi Birliyi"nin 3-cü sammiti çərçivəsində reallaşacaq sülh danışıqlarına kansler Şoltsu və prezident Makronu yenidən dəvət etmək niyyətində olduqlarını da vurğulayıb. "Biz Avropa İttifaqı tərəfindən münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində daha çox irəliləyişə nail olmağa yardım etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik", - deyən Şarl Mişel özünün tviter hesabında görüşlə bağlı etdiyi paylaşımda bildirib ki, Praqa və Brüssel görüşlərindən sonra tərəflər Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşmasının bütün elementləri ilə bağlı müzakirə aparmağa davam ediblər. Diplomat həmçinin paylaşımında vurğulayıb ki, öhdəlikləri yerinə yetirmək vacibdir.

Bu, əlbəttə ki, Ermənistana ünvanlanmış mesajdır. Çünki Azərbaycan üzərinə düşən bütün öhdəlikləri vaxtında yerinə yetirib və beynəlxalq birlik də reallıqlara şahidlik edib. Məğlub Ermənistan isə hələ 2020-ci il 10 noyabr Bəyanatında əksini tapmış öhdəliklərinin heç birini yerinə yetirməyib.

Moldovada keçirilən qeyri-rəsmi beştərəfli görüşdən sonra Fransa Prezidenti Emmanuel Makron yenə də Ermənistana havadarlığını açıq-aşkar nümayiş etdirib.

Bəllidir ki, Avropa İttifaqı Şurası tərəfindən təşkil olunan üçtərəfli görüşlərdən sonra aparılan müzakirələrlə bağlı mətbuata Şarl Mişel məlumat verir. Amma Moldovada keçirilən beştərəfli qeyri-rəsmi görüşdən sonra Aİ Şurasının prezidenti ilə yanaşı, Emmanuel Makron da ayrıca bəyanat verib. Fransa prezidentinin bu hərəkətinə Azərbaycan XİN dərhal reaksiya verib. Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ayxan Hacızadə qeyd edib ki, bu hərəkət danışıqlar prosesinə mənfi təsir göstərir: "Əfsuslar olsun ki, Fransa tərəfindən belə davranışın sərgilənməsi ilk hal deyil və bu, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh prosesinə, bölgədə sülh və sabitliyə heç də müsbət töhfə vermir". Fransa prezidenti tərəfindən birtərəfli qaydada görüş barədə verilmiş açıqlama tərəflərin mövqeyini əks etdirmir və təhrif edir.

Bu səbəbdən də siyasi şərhçilər hesab edirlər ki, sülh sazişi ilə bağlı "beşli format" uğur vəd etmir. Əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş "üçlü format" danışıqların aparılması üçün ən dorğu seçimdir.

Əlbəttə ki, sülh danışıqları ilə bağlı müxtəlif formatlar yaradıla da bilər, iştirak edən dövlətlərin sayı artırıla da bilər. Amma hər kəsə, xüsusən də Ermənistana və havadarlarına yaxşı bəllidir ki, məkanından asılı olmayaraq keçirilən sülh danışıqlarında İlham Əliyev qalib kimi diktə edən tərəf olacaq və qətiyyətli mövqeyini birmənalı şəkildə nümayiş etdirəcək. Necə ki, indiyədək keçirilən görüşlərdə olduğu kimi...

Hayastan da Qarabağın erməni əhalisi üçün ayrıca "status" iddiasını irəli sürməsinin mənasızlığını birdəfəlik anlamalıdır. Azərbaycan Prezidenti bununla bağlı son sözünü mayın 28-də Laçında bəyan edib. "Miatsum"un, separatizmin kitabının bağlandığını söyləyən Müzəffər Ali Baş Komandan deyib ki, müstəqillik xülyası da statusun dalınca cəhənnəmə göndərilib. Bu gün ermənilərin yaşadıqları Qarabağ bölgəsi Azərbaycanın tarixi, hüquqi torpağıdır. Yaxşı olar ki, bu reallığı orada yaşayan erməniəsilli vətəndaşlar da tezliklə başa düşsünlər və xam xəyallardan ayılaraq özləri gəlib Azərbaycan bayrağı altında yaşamaq üçün addım atsınlar: "Mənim sözüm qətidir, bunu hər kəs bilir, həm Azərbaycanda, həm dünyada, o cümlədən Ermənistanda. Nəyi deyiriksə, onu da edirik. Bir dənə də olsun sözümüz, necə deyərlər, havada qalmayıb, bu söz də havada qalmayacaq".

Bu bir həqiqətdir ki, rəsmi Bakı Azərbaycanın erməni vətəndaşlarına ölkə Konstitusiyası çərçivəsində bütün hüquqların veriləcəyini bəyan edib. Bu baxımdan nə bu gün, nə də gələcəkdə Azərbaycanda yaşayan ermənilərə hər hansı bir statusun verilməsindən söhbət belə gedə bilməz. Azərbaycan ərazisində yaşayan hər kəsin hüquqlarına və təhlükəsizliyinə, habelə milli, irqi və dini mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq, hər kəsə Konstitusiya çərçivəsində təminat verilir. Əhalinin hər hansı bir qrupunun "hüquq və təhlükəsizliyi" ilə bağlı hansısa "beynəlxalq mexanizmlər"in müəyyənləşdirilməsi Azərbaycan Konstitusiyasının və beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərindən birini - bərabərlik prinsipini pozduğu üçün heç bir halda tətbiq edilə bilməz.

Göründüyü kimi, müharibənin qalib tərəfi olmasına rəğmən, Azərbaycan Prezidenti məğlub ölkəyə qurtuluş yolu, inkişaf yolu və hər iki tərəfi qane edəcək sülh modeli təklif edir. İmzalanacaq barış müqaviləsi isə bölgədə sülh və təhlükəsizliyi təmin edəcək. Zəngəzur dəhlizinin açılması da daha çox Ermənistanın sosial-iqtisadi səfalətdən qurtuluşuna real zəmin yaratmış olacaq.

Rəşad BAXŞƏLİYEV,

Azərbaycan.-2023.- 3 iyun.- S.1;7.