Generallar
Ordu quruculuğu
haqqında Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyətinin
tədbirlər planında
1919-cu il noyabrın
1-dək ordunun ən mühüm struktur bölmələrinin, hissələrinin
yaradılması nəzərdə
tutuldu. Ancaq bu işləri həyata keçirmək asan deyildi.
Ən böyük
çətinliklərdən biri uzun illər
Azərbaycanı müstəmləkə
altında saxlayan çar Rusiyasının hakimiyyəti dövründə
azərbaycanlıların əsasən
ordu sıralarına çağrılmamaları idi.
Odur ki, peşəkar hərbçilərimizin
sayı az idi. Amma hərbçi
olanlar öz hərbi biliklərinə,
bacarıqlarına, istedadlarına,
cəsurluqlarına, qorxmazlıqlarına
görə çarizm
dövründə məşhur
idilər. Belə hərbçilərimizdən biri
də çar ordusu tərkibində döyüşlərdə göstərdiyi
böyük şücaətləri
dillərdə gəzən,
"Artilleriyanın Allahı" adlandırılan
general Əliağa Şıxlinski idi.
O, əsli-nəsli ilə
ağazadə idi. Əliağa Şıxlinski
1865-ci il martın 3-də
Yelizavetpol quberniyasının
Qazax qəzasının
Qazaxlı (indiki Aşağı Salahlı)
kəndində dünyaya
göz açmışdı.
1876-cı ilin avqustunda
Tiflis hərbi gimnaziyasında təhsil almağa başlamış,
kadet korpusuna çevrilmiş gimnaziyanı
1883-cü ildə bitirmişdi.
Həmin il Sankt-Peterburqa yollanmış,
orada Mixaylovsk artilleriya məktəbində
oxumuşdu. Yeddi ay sonra unter-zabit, 1885-ci il oktyabrın
13-də portupey-yunker olmuşdu.
1886-cı il avqustun 11-də məktəbi podporuçik
rütbəsi alaraq birinci dərəcə ilə başa vurmuşdu.
Əliağa Şıxlinski
1904-1905-ci illər rus-yapon
müharibəsində batareya
komandiri kimi qəhrəmanlıqla döyüşmüşdü.
Port-Artur qalasının müdafiəsində
xüsusi şücaətinə
görə ona "Qızıl qılınc"
verilmişdi. Müharibədən
sonra topçu zabitlər hazırlayan məktəbdə dərs
demiş və 1908-ci ildə polkovnik rütbəsi almışdı.
1910-cu ildə çap
olunan "Səhra toplarının cəbhədə
işlədilməsi" əsərindən
dərs vəsaiti kimi istifadə edilmiş, həmçinin
"Şıxlinski üçbucağı",
"Şıxlinski formulu"
adlı hərbi yenilikləri topçu zabitlər üçün
hazırlanan dərsliklərə
salınmışdı. 1912-ci ildə ona general-mayor rütbəsi verilirdi. Əliağa Şıxlinski
Azərbaycanın ilk hərbi
generallarından biri olmuşdu. Çar ordusunun aparıcı mütəxəssislərindən sayılan Əliağa
Şıxlinski 1914-cü ildə
başlayan Birinci Dünya müharibəsində
də böyük qəhrəmanlıq göstərmişdi.
Görkəmli sərkərdə
1917-ci il noyabrın 15-də Qafqaza qayıtdı.
İlk dəfə Tiflisdə
azərbaycanlılardan ibarət
milli korpus yaratdı.
1918-ci il dekabrın 13-də Milli Azərbaycan korpusunun komandiri general Əliağa
Şıxlinski yeni Azərbaycan
Ordusunun layihəsini verdi. O yazırdı:
"Azərbaycanın müstəqil
respublika elan edilməsi
mənə may ayının
27-də qəzetlərdən aydın oldu. Mən mayın 28-də
yeni dövlətin hərb
nazirliyinin layihəsini
artıq hazırlamışdım,
layihənin arxasında
izahedici qeyd olan müfəssəl sxem əlavə edilmişdir".
Həmin ilin oktyabrında general Ə.Şıxlinski Gəncədə
yeni yaratdığı Milli Azərbaycan korpusunun əsgərləri qarşısında
çıxışında demişdir: "Azərbaycanlılar
birdəfəlik bilməlidirlər
ki, doğma ordu əsla tənbəlxana deyil və onun
mövcudluğu hər
hansı bir azərbaycanlının maddi
rifahını daha da yaxşılaşdırmaq üçün
yaranmayıb. Ordu xalqın istinadgahıdır
- bura xalqın ləyaqətli oğulları
gəlməlidir".
1919-cu il iyulun 28-də Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyətinin
339 saylı əmri ilə Əliağa Şıxlinskiyə tam artilleriya
generalı rütbəsi
verildi. 1920-ci il martın
9-da ilk dəfə onun
təşəbbüsü ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində
Azərbaycan Qızıl
Aypara Cəmiyyəti təsis edildi.
1920-ci il aprelin 27-də bolşeviklər
Azərbaycanı işğal
edəndə Səməd
bəy Mehmandarov xəstə idi. Nazir vəzifəsini Əliağa
Şıxlinski icra edirdi. İşğalçıların
böyük ordusu ilə döyüşməyin
müsbət nəticələnməyəcəyini
görən general minalanmış
körpülərin partladılmasına
icazə vermədi.
Cümhuriyyət hökumətinə
qarşı bolşeviklərin
irəli sürdükləri
6 şərtdən biri
ordusunun ləğvi idi və buna nail oldular. Hərbi mütəxəssis kimi əvəzedilməz olmaları
generallar Əliağa
Şıxlinskini də,
Səməd bəy Mehmandarovu da xilas etdi.
Sovet hakimiyyəti
dövründə Əliağa
Şıxlinski Moskvadakı
Ali Artilleriya məktəbində
dərs dedi və Artilleriya Nizamnamə Komissiyasının
tərkibində işlədi.
1921-ci ildə Bakıya
döndü. Bakı qarnizonunun hərbi-elmi cəmiyyətində sədr
müavini oldu. 1922-ci ildə Azərbaycan Komanda heyəti məktəbində topçuluqdan
dərs dedi və Hərbi-Elmi Cəmiyyətin sədr müavini seçildi.
1924-cü ildə Azərbaycan
Komanda Heyəti məktəbinin rəis müavini, 1925-ci ildə Azərbaycan Hərbi tərcümə kollegiyasının
baş redaktoru oldu.
O, Azərbaycanda ilk hərbi lüğəti - "Rusca-Türkcə
qısa hərbi lüğəti"ni 1926-cı ildə Bakıda nəşr etdirdi. Əliağa Şıxlinski 1928-ci ildə SSRİ Hərbi
İnqilab Şurasının qərarı ilə fəxri fərmanla təltif olundu. 1929-cu ildən istefaya çıxdı. Görkəmli
sərkərdə Əliağa
Şıxlinski 1943-cü il avqustun 18-də Bakıda vəfat etdi.
Zöhrə
FƏRƏCOVA,
Azərbaycan.-2023.-
26 iyun.- S.8.