Erməni vəhşiliyinin şahidi

Quba Soyqırımı Memorial Kompleksini indiyəcən bir milyondan çox insan ziyarət edib

Tarixi faktlar sübut edir ki, iki əsrə yaxın bir zaman kəsiyində ermənilər dəfələrlə azərbaycanlılara divan tutmuş, qətliam törətmiş, yaşayış məntəqələrini viran qoymuşlar. XX əsrin əvvəllərində dünyadakı qarışıq proseslərdən istifadə edən ermənilər daha da qəddarlaşmışlar. Həmin dövr ermənilərin törətdikləri qətliamlar nəticəsində on minlərlə soydaşımız həyatını itirmiş, yüzlərlə kənd dağıdılaraq yer üzündən silinmişdir. Şərqi Zəngəzur və Qarabağ da bu qəddarlığa 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığımız zəfərə qədər şahidlik etmişdir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda məskən salan digər xalqlardan fərqli olaraq ermənilər torpaqlarımızda "böyük Ermənistan" yaratmaq xülyası ilə çox qırğınlar törətmiş, milli sərvətlərimizə sahib çıxmağa can atmışlar. Bolşevik-daşnak dəstələrinin Bakı, Şamaxı, Quba, Kürdəmir, Salyan, Lənkəran qəzalarında etdikləri vəhşiliklər Azərbaycan tarixinin qanlı səhifələridir. Hamazapsın başçılıq etdiyi daşnaklar təkcə Quba qəzasının 167 kəndini yandırmış, 16 mindən çox azərbaycanlını qətlə yetirmişlər.

Həmin dövr Qubada yaradılan və birbaşa Hamazapsa tabe olan quldur dəstəsi gün ərzində yüzlərlə insanı ya güllələyir, ya da zindanlara atırdı. Bununla da kifayətlənməyərək insanları evlərindən çıxarır, əmlakını talan edirdilər. Etiraz edənləri isə qətlə yetirirdilər. Daşnaklar Qubada digərlərinə dərs olsun deyə, sakinləri ağaclardan asır, uzun müddət onlara heç kimin yaxınlaşmasına imkan vermirdilər. İki gündən bir kəndlərdən dini savadı olanları məscidlərə yığır, onların heysiyyəti ilə oynayır, sonra da güllələyirdilər. Qubada Səkinə xanım məscidinin qarşısında namaza gələnləri çöldə qarşılayır, sonra kişiləri yaxınlıqdan keçən mal-qaranın ayağına bağlayırdılar. Kim etiraz edirdisə, yerindəcə "komuna düşməni" kimi güllələyirdilər. Qubanın məscidlərində həmin dövr xeyli sayda tarixi əşyalar, yazılı abidələr vardı. Ermənilər məscidləri talan edərkən onların hamısını Ermənistana daşımışlar.

Deyirlər torpaq üstündə baş verənləri heç vaxt unutmur. Qoynunda illərlə gizli qalan gec də olsa açılır. Ermənilərin Qubada törətdikləri cinayət də şəhərdə yeni idman meydançası üçün ərazi hazırlanarkən bəşəriyyətə bəlli olub. Qudyalçayın sağ sahilində üst-üstə qalaqlanan insan sümükləri ilə dolu iki quyu aşkarlanıb. Böyük quyunun diametri 5, kiçik quyunun diametri 2,5 metrdir. Quyular arasında 2 metr məsafə var. Aşkar edilmiş insan cəsədlərinin əksəriyyəti uşaq və qadınlara aiddir. Skeletlərin bütöv halda tapılmaması insanların öldürüldükdən sonra şaqqalanaraq quyuya atıldığını göstərir. Odur ki, qurbanların sayı kəllə sümükləri ilə müəyyən olunub.

Sümüklərin tədqiqatı zamanı ölüm faktının nə vaxt baş verdiyi dəqiqləşdirilib. Qubada tapılan sümüklərin tərkibindəki nəmliyin miqdarı ölüm tarixinin ötən əsrin ikinci onilliyinə aid olduğunu üzə çıxarıb. Məzarlıqda azərbaycanlılarla birlikdə ləzgilər, yəhudilər, tatlar və digər millətlərin 400-dən artıq nümayəndəsi qətlə yetirilərək basdırılıb. Alimlər belə nəticəyə gəliblər ki, quyu və arxlarda basdırılan insan cəsədləri 1918-ci ildəki Quba qırğınının qurbanlarıdır.

Bu gün həmin ərazidə Quba Soyqrımı Memorial Kompleksi fəaliyyət göstərir. 2013-cü il sentyabrın 18-də Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə yaradılan Quba Soyqırımı Memorial Kompleksinin açılışında Prezident İlham Əliyev demişdir: "Burada nümayiş etdirilən eksponatlar bizim tariximizi göstərir. Eyni zamanda, memorial kompleksdə yaradılmış ekspozisiya çox böyük məna daşıyır. Kompleksin girişində Quba qəzasının dinc vaxtları öz əksini tapır. Ailələr, vətəndaşlar dinc həyat sürürlər. Ondan sonra qanlı günlər, dinc əhaliyə qarşı törədilən vəhşilik əks olunur."

Kompleksin bütün bölmələrində quraşdırılan audiobələdçi qurğuları vasitəsilə ingilis, rus və Azərbaycan dillərində ətraflı məlumat almaq mümkündür. Abidə-muzeyin ekspozisiyasında 1918-ci ilin mart-iyul aylarında Bakı quberniyasının 5 qəzasında - Bakı, Şamaxı, Quba, Göyçay və digər ərazilərdə müsəlman əhalinin soyqırımı tarixi öz əksini tapıb. Ekspozisiya 1918-ci il hadisələri ərəfəsində dinc Quba həyatını əks etdirən fotoşəkillərlə başlayır. Muzeydə 1918-ci ilin qanlı hadisələrini tədqiq etmək üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının yaradılması haqqında qərarı, komissiyanın sənədləri, habelə 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ərazisini əks etdirən xəritə, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin soyqırımı haqqında sərəncamı yer alıb.

Muzey kompleksdə məlumat mərkəzi, zəngin kitabxana, kompüterlərlə təmin olunmuş oxu zalı da fəaliyyət göstərir. Kompleksin ərazisində Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı ucaldılıb. Həyətyanı sahədə isə alma bağı salınıb.

Muzeydə Azərbaycanın qəzalarının tarixi faciəsi ayrı-ayrı bölmələrdə zəngin foto, arxiv sənədləri, statistik məlumat və diaqramlarla verilib. Quba soyqrımını əks etdirən sənədli film zalda davamlı olaraq nümayiş etdirilir. Kadrlardan məlum olur ki, müxtəlif qəzalarda baş vermiş soyqırımlar zamanı kütləvi şəkildə xüsusi qəddarlıqla öldürülmüş insanların əksəriyyəti yandırılıb, dənizə, quyulara atılıb və bu səbəbdən onları dəfn etmək mümkün olmayıb.

Quba turizm şəhəridir. Hər il bura minlərlə xarici ölkə vətəndaşı səfər edir. Təxmini hesablamalara görə, kompleksi 60-dan çox ölkənin nümayəndəsi ziyarət edib. Açıldığı gündən isə 1 milyondan artıq insan Soyqırımı Memorial Kompleksində olub.

Bu il mart soyqırımından bizi 105 il ayırır. 2020-ci ilin noyabr zəfəri həm də bu soyqırımı qurbanlarının intiqamıdır. Qoy düşmənlər unutmasın ki, torpağımıza uzanan əllər bundan sonra da beləcə kəsiləcək. Buna zəmanət verən qətiyyətli Ali Baş Komandanımız, sarsılmaz ordumuz, qalib xalqımız var.

Akif ƏLİYEV

Azərbaycan. - 2023.- 30 mart.- S.11.