Tarix erməni faşizmini mühakimə edir

31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günüdür

XIX əsrdə qədim Azərbaycan torpaqlarına köçürülən hayların XX əsrin əvvəllərindən azərbaycanlılara qarşı vəhşilikləri, soyqırımları başlayıb. Hər kəsin oyuncağı olan haylardan o dövrdə də xislətlərinə uyğun olaraq istifadə olunub. Belə dəhşətli hadisələrdən biri də 1918-ci il martın 30-u və aprelin 4-ü arasında Bakı Soveti və erməni silahlı dəstələrinin Bakıda və Bakı quberniyasının müxtəlif bölgələrində, eləcə də Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər ərazilərdə azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğınlardır.

Soyqırımı zamanı Bakıda və bölgələrdə on minlərlə günahsız insan qətlə yetirilib, bir çox tarixi, memarlıq və şəxsi binalar dağıdılıb, yandırılıb.

Elə yaxın tarixdə də ermənilərin millətimizin başına gətirdiyi faciələri görərək onların xislətlərinə xas hansı vəhşilikləri törətdiklərini düşünməmək mümkün deyil.

Bu qanlı tarixdən 105 il keçir. Amma Azərbaycan artıq müstəqil, güclü, qüdrətli dövlət, ərazi bütövlüyünü, haqqı, ədaləti öz hərbi gücü hesabına təmin edərək regionda söz sahibinə çevrilmiş ölkədir.

Qəddarlıqla həyata keçirilən soyqırımı - yanar təndirlərə, neft quyularına diri-diri atılan insanlar

Tarixə nəzər salan Milli Məclisin deputatı, tarixçi alim Musa Qasımlı bildirib ki, 1918-ci ilin martında törədilən soyqırımının tarixi köklərinin həm daxili şəraitdən, həm də böyük dövlətlərin regionda yürütdükləri siyasətdən törəyən səbəbləri var idi. Soyqırımının kökləri hər şeydən əvvəl, çar Rusiyasının isti dənizlərə yiyələnmək strategiyasını həyata keçirməkdən ötrü özünə "etibarlı" ünsür axtarması ilə bağlı idi.

Musa Qasımlı deyib ki, isti dənizlərə çıxmaq üçün Osmanlı dövləti və İrana qarşı mübarizədə yanında qul psixologiyasına sahib, Şərqi yaxşı bilən, şəraitə tez uyğunlaşmağı bacaran və özünə digər amillər baxımından yaxın hesab etdiyi erməniləri görməsi, onları azərbaycanlı torpaqlarına köçürüb yerləşdirməsi ilə bütün Cənubi Qafqaz regionunda milli münaqişələrin, sonralar isə baş verən qanlı hadisələrin təməli qoyulub: "Çarizm Cənubi Qafqaza erməniləri yerləşdirməklə həm demoqrafik vəziyyəti dəyişdirdi, həm də onları Şərq siyasətində bir alətə çevirdi. Həmin siyasəti çarizm devrildikdən sonra qurulan Müvəqqəti hökumət, ondan sonra isə bolşevik Rusiyası davam etdirirdi".

Deputat qeyd edib ki, soyqırımının törədilməsinin səbəblərindən biri neft amili idi. İqtisadi baxımdan Bakı bolşevik Rusiyası üçün böyük əhəmiyyət daşıdığı üçün şəhəri əldən vermək istəmirdi.

Soyqırımının digər səbəblərindən birinin isə Azərbaycanın yerləşdiyi əlverişli coğrafi-siyasi mövqeyə yiyələnmək uğrunda dövrün böyük dövlətləri arasında gedən amansız mübarizə ilə bağlı olduğunu deyən M.Qasımlı Bakıda bütün Cənubi Qafqazda hakimiyyətin hansı qüvvənin əlində olmasının taleyinin həll edildiyini vurğulayıb. "Qırğınların törədilməsinin digər bir səbəbi Osmanlının əhalisi əsasən türk və müsəlmanlardan ibarət olan Cənubi Qafqaza, xüsusən Bakıya buraxılmaması üçün Bakı və Bakı quberniyasını yerli, aborigen əhalidən təmizləmək və Azərbaycanın müstəqilliyinin qarşısının alınması idi. Bakı Sovetinin istifadə etdiyi erməni-daşnak qüvvələri isə tarixdə olmayan "böyük Ermənistan" qurmaq yolunda onlara mane ola biləcək azərbaycanlıları məhv etməyə çalışırdılar. Bu şəraitdə qırğınlar üçün kiçik bir bəhanə lazım idi. O da tapıldı", - deyə deputat əlavə edib.

Belə bir bəhanə general M.Talışinski başda olmaqla müsəlman diviziyasının "Evelina" gəmisi ilə Lənkəranda həlak olan silah yoldaşları böyük xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin oğlu Məhəmmədi Bakıya gətirən bir qrup zabit və əsgərin Bakı Soveti tərəfindən tərksilah edilməsi oldu. Diviziyanın əsgər və zabitləri silahların geri qaytarılmasını tələb etsə də, nəticəsi olmadı. S.Şaumyanla aparılan danışıqlar da uğursuz oldu. Xalq küçələrə çıxıb silahların qaytarılmasını tələb etdi. Əhali arasında sosial dayağı olmayan bolşevik hökumətinin rəhbəri S.Şaumyan erməniləri və bolşevikləri, xüsusən Xəzər hərbi dəniz donanmasının matroslarını azərbaycanlılara qarşı soyqırımına təhrik etdi.

Martın 30-da axşam saat 5-də Bakıda ilk atəş açıldığını xatırladan tarixçi deyib ki, Bakı Sovetinin qüvvələri ilə yanaşı, mart qırğını başlananadək özlərinin bitərəfliyini elan etmiş "Daşnaksütyun" və Erməni Milli Şurası, o cümlədən erməni kilsəsi bir neçə saatdan sonra döyüşə qatılıblar.

Musa Qasımlı vurğulayıb ki, qırğın qəddarlıqla həyata keçirilib, şəhər yerdən və havadan bombardman edilib. Mülki azərbaycanlı əhali diri-diri su quyularına, yanar təndirlərə, neft quyularına atılıb, hamilə qadınların qarınları süngü ilə deşilib, körpə uşaqlar divarlara mıxlanıb, qadınlar hörüklərlə bir-birinə bağlanaraq küçələrdə çılpaq gəzdirilib. Soyqırımının gedişində azərbaycanlılara məxsus ictimai binalar, milli rəmzlər və mədəniyyət ocaqları dağıdılıb.

Qüvvələrin qeyri-bərabər olduğunu deyən deputat bildirib ki, martın 31-də azərbaycanlılar döyüşü saxlasa da, onların öldürülməsi aprelin 2-nə qədər davam edib.

Musa Qasımlı bildirib ki, yalnız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra 1918-ci ilin mart hadisələrinin təhqiqinə xüsusi diqqət yetirilib. 31 mart tarixi iki dəfə - 1919-cu və 1920-ci illərdə AXC tərəfindən ümummilli matəm günü kimi qeyd edilib.

Deputatın sözlərinə görə, bu, azərbaycanlılara qarşı yürüdülən soyqırımı və bir əsrdən artıq davam edən torpaqlarımızın işğalı proseslərinə tarixdə ilk dəfə siyasi qiymət vermək cəhdi idi. Lakin AXC-nin süqutu bu işin başa çatmasına imkan verməyib.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 26 mart 1998-ci il tarixli sərəncamı ilə 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edilib. Bundan sonra həmin tarixin daha dərindən araşdırılması istiqamətində geniş işlər görülüb.

Tarixçi alim vurğulayıb ki, mart ayında törədilən soyqırımından alınacaq bir sıra ibrət dərsləri var. Bu hadisə insanlığa qarşı cinayətdir və bir daha təkrarlanmamalıdır. Azərbaycan xalqı daim mütəşəkkil, ordusunun və dövlətinin yanında olmalıdır.

Hayların Azərbaycana köçürülməsi - vəhşiliklərin, qətliamların başlanğıcı

"Heç vaxt bir millət və xalq kimi formalaşmağı bacarmayan ermənilər həmişə digər xalqlara qarşı məkrli, düşmən mövqeyi nümayiş etdiriblər. Tayfa təfəkkürünü adlaya bilməyən haylar qədim Azərbaycan torpaqlarına köçürüldükdən sonra azərbaycanlılara qarşı havadarlarının köməyi ilə vəhşiliklər, cinayətlər törətməyə başladılar" deyən Milli Məclisin deputatı Kamilə Əliyeva qeyd edib ki, onlar hər zaman dünyada baş verən əlverişli tarixi proseslərdən istifadə edərək uydurduqları "böyük Ermənistan" ideyalarını həyata keçirmək üçün azərbaycanlılara qarşı soyqırımı, etnik təmizləmə siyasəti həyata keçiriblər.

Deputat bildirib ki, XIX əsrdə çar Rusiyası tərəfindən İrandan Azərbaycan ərazilərinə köçürülən haylar 1905-ci ildə soydaşlarımıza qarşı böyük qətliamlar törədiblər. 1918-ci ilin mart qırğınları zamanı Qarabağda, Zəngəzurda, Şamaxıda, Qubada on minlərlə soydaşımız ermənilər tərəfindən soyqırımına məruz qalıb. Azərbaycanlılar qətlə yetirilib, on minlərlə insan öz yurd yerlərindən qovulublar.

1918-ci ilin mart soyqırımının tək Azərbaycan deyil, bəşər tarixində ən qanlı cinayətlərdən biri olduğunu vurğulayan K.Əliyeva əlavə edib ki, ermənilər azərbaycanlılarla yanaşı, bu ərazilərdə yaşayan minlərlə ləzgi, yəhudi, avar, rus millətindən olan insanları da qətlə yetiriblər. Bununla yanaşı dini, mədəni-tarixi abidələrimizi dağıdaraq yerləyeksan ediblər. "1918-ci ilin mart ayının 31-dən başlayaraq Bakı Sovetinin və "Daşnaksütyun" partiyasının on minədək silahlı dəstələri Bakı şəhərinin azərbaycanlılar yaşayan məhəllələrinə hücum edərək qocaları, qadınları, uşaqları qətlə yetirdilər. 1990-cı illərdə aparılmış təhqiqatlar zamanı məlum olub ki, burada insanlar odlu silahlarla öldürülməyib, onların başları kəsilib, küt alətlərlə başlarına mismar vurmaqla qətlə yetiriliblər", - deyə professor əlavə edib.

O vurğulayıb ki, baş vermiş bu soyqırımına məhz Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən siyasi qiymət verilib və 1998-ci il martın 26-da imzalanan fərmanla 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edilib.

Mart soyqırımına ilk hüquqi qiymət

Soyqırımına hüquqi qiymət verilməsindən danışan Milli Məclisin deputatı, hüquqşünas Bəhruz Məhərrəmov bildirib ki, mifik "böyük Ermənistan" ideyasını gerçəkləşdirmək məqsədilə soydaşlarımıza qarşı törədilmiş 1918-ci ilin mart soyqırımı öz amansızlığına və miqyasına görə təkcə Azərbaycan tarixində deyil, bəşər tarixində də ən qanlı faciələrdən biridir.

Deputat qeyd edib ki, nə o zaman, nə də sonrakı dövrlərdə bu bəşəri cinayətə beynəlxalq ictimaiyyət lazımi diqqət yetirməyib, beynəlxalq insan haqları təsisatları ötən bir əsrlik dövrdə dünya tarixində soyqırımı və etnik təmizləmə cinayətlərinin ən dəhşətli nümunələrindən biri olan 1918-ci ilin martından başlanan 2020-ci ilin noyabrına qədər fasilələrlə davam edən hadisələrə nəinki obyektiv, ümumiyyətlə, münasibət belə bildirməyiblər. "O zaman Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti soyqırımı hadisələrini araşdırmaq üçün Fövqəladə komissiya yaradıb, 31 martı 1919-cu və 1920-ci illərdə milli matəm günü kimi qeyd etmişdi. Lakin sovet hakimiyyətinin qurulması ilə bu məsələ ətrafında nəinki araşdırmalar, ümumiyyətlə, müzakirə belə rəsmən dövriyyədən çıxarılmışdı. Müstəqillik qazandıqdan sonra tarixi həqiqətlərə obyektiv yanaşma imkanı yaransa da, 1991-1993-cü illərdə biz bu imkandan yararlana bilmədik", - deyə hüquqşünas əlavə edib.

Müstəqillik aktı qəbul edilərkən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi olduğumuz bəyan edilsə də, cümhuriyyətin yarımçıq qalan, prinsipial əhəmiyyət daşıyan işlərə, o cümlədən soyqırımı məsələsinə xüsusilə həssas yanaşmalı idi. Bunu vurğulayan B.Məhərrəmov ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi 31 mart soyqırımının araşdırılması və həqiqətlərin dünyaya yayılması işinə ilk dəfə yalnız Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə başlanıldığını qeyd edib. Dahi liderin 1998-ci ilin 26 martında imzaladığı "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" Fərmanı ilə 31 mart "Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü" kimi bəyan olunub. 2018-ci il yanvarın 18-də isə soyqırımı həqiqətlərinin ölkə və dünya ictimaiyyətinə daha dolğun çatdırılması məqsədilə Prezident İlham Əliyev tərəfindən "1918-ci il azərbaycanlıların soyqırımının 100 illiyi haqqında" sərəncam imzalanıb.

Deputat həmçinin bildirib ki, dövlət başçımızın rəhbərliyi altında mübarizəmiz yalnız hüquq müstəvisində davam etməyib: "Bakı, Qarabağ, Zəngəzur, Naxçıvan, Şirvan, İrəvan və digər bölgələrdə kütləvi qətllər, talanlar və etnik təmizləmələrin qisası, həm də 102 ildən sonra, 2020-ci ildə 44 günlük savaşda humanitar hüquq rəhbər tutulmaqla alınıb, bu vəhşiliklərin kökündə dayanan təcavüzkar erməni-daşnaksütyun ideologiyasına tarixinin ən ağır zərbəsi vurulub".

Əsmər QARDAŞXANOVA,

Azərbaycan.- 2023.- 31 mart.- S.10.