24 il əvvəl
5 dövlətin başçıları
bu möhtəşəm
kəmərin marşrutunu
müəyyənləşdirən sənəd imzaladılar
1997-ci il noyabrın
əvvəlində "Çıraq"
platformasından "Əsrin
müqaviləsi"nin ilkin
nefti alındı. Qarşıdakı illərdə
isə üç böyük hissədən
- Mərkəzi, Qərbi
və Şərqi hissələrdən
ibarət olan "Azəri" yatağından,
eləcə də
"Günəşli"nin dərinlikdə yerləşən
hissəsindən hasilata
başlanılması gözlənilirdi.
Neft hasilatı artdıqca, mövcud olan kəmərlərdən
əlavə, daha böyük bir ixrac marşrutuna ehtiyac yaranacağı labüd idi.
Belə bir şəraitdə müəllifi
Ümummilli Lider Heydər Əliyev olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan
(BTC) əsas ixrac neft kəmərinin çəkilişi ideyası
irəli sürüldü.
1998-ci il oktyabrın
19-da Ankarada kəmərin
inşa edilməsi haqqında bəyannamə
imzalandı. 1999-cu il noyabrın 18-də İstanbulda,
ATƏT-in Zirvə
toplantısında xəttin
çəkilişi ilə
bağlı
növbəti sazişə
imza atıldı. Bu, xam neftin
BTC vasitəsilə Azərbaycan,
Gürcüstanı və
Türkiyənin əraziləri
ilə nəql edilməsinə dair saziş idi. Kəmərin tikintisi üçün həlledici
rol oynayan həmin mühüm sənədi Azərbaycanın,
Gürcüstanın, Türkiyənin,
Qazaxıstanın və
ABŞ-nin ovaxtkı prezidentləri imzaladılar.
Bu, Ulu Öndər
Heydər Əliyevin siyasi uzaqgörənliyi və dünyadakı nüfuzu sayəsində mümkün oldu.
BTC qarşısında "yaşıl işıq" yandıran həmin sazişin imzalanması
"Əsrin müqaviləsi"ndən
sonra Azərbaycan üçün tarixi əhəmiyyət kəsb
edən daha bir böyük hadisə idi. Çünki Azərbaycan
açıq dənizlərə
çıxışı olmayan
ölkədir.
"Azəri-Çıraq-Günəşli"
(AÇG) layihəsi çərçivəsində
çıxarılan nefti
dünya bazarlarına
nəql etmək üçün boru kəmərləri çəkilməsi
zərurəti həm
də bu səbəbdən yaranmışdı.
1999-cu ildə Azərbaycan
neftini Bakı-Supsa marşrutu ilə daşıyan Qərb İxrac Boru Kəməri (QİBK) istifadəyə
verildi. Bu, texniki cəhətdən çox mürəkkəb
layihə idi və böyük maliyyə vəsaiti hesabına reallaşdı.
Tikintinin müvəffəqiyyətlə
başa çatdırılması
bir daha göstərdi ki, Azərbaycan böyük işlər görməyə,
həm də onları qısa müddətdə həyata
keçirməyə qadirdir.
Lakin BTC-nin həm ölkəmizdə,
həm də xaricdə bədxahları
çox idi. Onlar hər vasitə ilə bu layihənin gerçəkləşməsinə sədd çəkmək
istəyirdilər. Əsassız
bəhanələr gətirirdilər.
Gah deyirdilər ki, Azrbaycanın bu xətti doldurmaq
üçün kifayət
qədər nefti yoxdur. Gah kəmərin
seysmik zonalardan keçəcəyini söyləyir,
gah da ətraf
mühitə ziyan vuracağı barədə
səs-küy qaldırırdılar.
Lakin
Heydər Əliyev dühası ilə bu möhtəşəm layihə qalib gəldi. 2002-ci il sentyabrın 18-də Səngəçal
terminalında Ulu Öndərin iştirakı
ilə kəmərin təməli qoyuldu. 2005-ci
il mayın 25-də isə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə xəttə ilk neft vuruldu. BTC tam sistem kimi 2006-cı il iyulun 13-də
istifadəyə verildi.
Qısa arayış: Uzunluğu 1768
kilometr olan BTC Xəzər regionundan Aralıq dənizinə təhlükəsiz
və məsuliyyətli şəkildə xam neft ixrac etmək
üçün çəkilib. Kəmər Azərbaycanda 443, Gürcüstanda 249, Türkiyədə
1076 kilometr məsafə qət edir. Ölkəmizdə 13
rayondan - Qaradağ, Abşeron, Hacıqabul, Ağsu, Kürdəmir,
Ucar, Ağdaş, Yevlax, Goranboy, Samux, Şəmkir, Tovuz və
Ağstafa rayonlarından keçir. Gürcüstanda 7 bölgənin
- Qardabani, Marneuli, Tetritskaro, Tsalka, Borjomi, Axaltsixe və Agideni
rayonlarının ərazisi boyu uzanır. Xəttin Türkiyədə
keçdiyi 9 rayon isə Ərdahan, Qars, Ərzurum,
Ərzincan, Sivas, Kayseri, Qəhrəman Maraş, Osmaniyə və
Adanadır.
BTC əvvəvcə
gündə bir milyon barel neft ötürmək gücündə
layihələndirilmişdi. 2009-cu ilin yazından isə onun
gündəlik ötürücülük qabiliyyəti 1,2 milyon
barelə çatdırıldı. Kəmərin 8 nasos
stansiyası və 98 siyirtmə məntəqəsi var. Baş nasos stansiyası Səngəçalda
yerləşir. İkinci stansiya
da ölkəmizin ərazisində,
Yevlax rayonundadır. Daha iki stansiya Gürcüstanda fəaliyyət göstərir. Qalan dörd stansiya Tükiyənin
payına düşür.
İstismara
verildiyi vaxtdan cari il sentyabr
ayının sonunadək bu boru kəməri vasitəsilə
ümumilikdə təqribən 554 milyon ton (4,2 milyard barel) xam
neft nəql edilib və həmin
neft həcmləri Ceyhanda 5482 tankerə yüklənərək
dünya bazarlarına göndərilib. BTC-nin ümumilkdə 4 milyard barel neft
ixracına nail olması əlamətdar bir uğur kimi bu il yanvarın 18-də qeyd edilib.
Əməliyyatçı
olan bp şirkətinin məlumatına görə, cari ilin ilk
üç rübü ərzində BTC vasitəsilə ixrac
olunmuş təqribən 23 milyon ton (təxminən 171 milyon
barel) xam neft və kondensat Ceyhan terminalında 238 tankerə
yüklənib və dünya bazarlarına yola salınıb.
Hazırda BTC əsasən AÇG nefti və "Şahdəniz"
kondensatı daşıyır. Bundan əlavə, kəmərlə
Xəzərin digər regional xam neft və kondensat həcmləri
(Qazaxıstan və Türkmənistan) də nəql olunur. BTC
haqlı olaraq regionda enerji ixracının arteriyası sayılır.
Kəmər
istifadəyə verilərkən layihənin tərəfdaşları
ona Ulu Öndər Heydər Əliyevin adının verilməsi
təklifini irəli sürmüşdülər və bu təşəbbüs
yekdilliklə bəyənilmişdir. BTC bu
uca adı şərəflə daşıyır.
Flora SADIQLI,
Azərbaycan.-2023.- 18 noyabr, ¹ 251.- S.10.