Süni intellekt dövründə yeni texnologiyalar sürətlə inkişaf edir

Bu, "yaşıl iqtisadiyyat"ın formalaşmasına da geniş meydan verir

Təxminən 20-30 il əvvəl kimsə süni intellekt haqqında danışsaydı, ən yaxşı halda ona gülərdilər. Çox keçmədən süni intellektin həyatımıza daxil olacağına, iş dünyasında ən çox istifadə ediləcəyinə o qədər də inanmazdılar. Amma xeyli vaxtdır ki, dünya süni intellekt dövrünə keçid edib. Azərbaycan da bu sahədə başqalarından geridə qalmayıb.

Süni intellekt sənaye dövrünün zərurətidir. Onun metodları yeni biznes imkanlarının yaranması, dövlət və özəl qurumların effektiv idarə edilməsi istiqamətində geniş yol açır. Müşahidələr göstərir ki, süni intellekti əsasən inkişaf etmiş ölkələr dəstəkləyir.

Təsadüfi deyil ki, son illər ölkəmizdə süni intellekt sahəsində oyanış və inkişaf müşahidə edilir. Hər keçən gün süni intellekt elminin dövlət və özəl qurumların diqqətini daha çox çəkdiyinin və bu istiqamətdə təşəbbüslərin sürətlə artdığının şahidi oluruq. Prezident İlham Əliyevin də müntəzəm olaraq süni intellektdən istifadə edilməsi ilə bağlı tapşırıqlar verməsi o deməkdir ki, Azərbaycanda bu elm dövlət rəhbərliyi səviyyəsində dəstəklənir.

Bu gün Azərbaycan süni intellekt ideyalarına əsaslanan yeni texnoloji inkişaf mərhələsindədir. Uğurlar həm də kompüter texnologiyalarının inkişafı ilə bağlıdır. Belə ki, kompüter elminin sürətlə inkişafı, superkompüter texnologiyalarının yaradılması artıq süni intellekt nəzəriyyəsinin tətbiq olunmasına böyük imkanlar verdi. İnternet meydana çıxdıqdan sonra isə süni intellekt təyinatlı smart qurğular və sistemlər işlənib.Artıq işğaldan azad etdiyimiz Şərqi Zəngəzurda "ağıllı kənd" layihəsi gerçəkləşdirilib. Bu da onu göstərir ki, süni intellekt texnologiyalarının inkişafı dövlət tərəfindən mühüm vəzifə kimi qarşıya qoyulub.

Ənənəvi enerji mənbələrindən "yaşıl enerji" daşıyıcılarına keçid, eləcə də texnoloji infrastrukturun modernləşdirilməsi Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bərpaolunan enerji mənbələri olan günəş, külək, su resurslarından geniş istifadəyə münbit zəmin yaradır. Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyevin işğaldan azad edilmiş ərazilərlə bağlı müəyyən etdiyi iqtisadi inkişaf kursunda regionun "yaşıl enerji" zonasına çevrilməsi əsas istiqamətlərdən biridir. Dövlət başçısı işğaldan azad edilmiş ərazilərin 10 min kvadratkilometrini "yaşıl enerji" zonası elan edib. Burada artıq bir neçə su-elektrik stansiyası inşa edilib və fəaliyyətə başlayıb. Günəş və külək-elektrik stansiyalarının yaradılması ilə bağlı hazırlanmış planların olması da onu göstərir ki, həmin bölgələrin potensial imkanı böyükdür.

2021-ci ildə təsdiq olunmuş "Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər" adlı proqramda da "yaşıl enerji" istehsalını genişləndirmək məsələsi əhəmiyyətli dərəcədə yer alıb. Hədəf bərpaolunan enerjinin payını 2025-ci ildə 24, 2030-cu ildə isə 30 faizə çatdırmaqdır. Görülən işlər bu istiqamətdə atılan addımların inamlı olmasından xəbər verir. "Yaşıl enerji"yə keçid süni intellekt dövründə tam yeni texnologiyaların inkişafını nəzərdə tutmaqla "yaşıl iqtisadiyyat"ın formlaşmasına meydan verir.

Oktyabrın 23-24-də Avropa İttifaqının "EU4Energy" proqramı çərçivəsində Avropa Enerji Tənzimləyiciləri Şurası (CEER) tərəfindən "Yaşıl enerjiyə keçidin təşviqi, təkmilləşdirilmiş qanunvericilik əsasında istehlakçılara əlavə imkanların verilməsi" mövzusunda keçirilən seminarda da bu məsələlər müzakirə olunub. Tədbirdə həmçinin seminar iştirakçılarına Azərbaycanda enerji səmərəliliyi üzrə öhdəliklər, enerji effektivliyi potensialının müəyyən edilməsi proseduru və qiymətləndirmə meyarları üzrə qanunvericilik bazası, enerji audit sistemi ilə bağlı ətraflı məlumat verilib. Tədbir iştirakçıları 2030-cu il üçün enerji və iqlim siyasətinin məqsədləri, qarşıya qoyulan hədəflər barədə öz fikirlərini də bölüşüblər.

Oktyabrın 26-da süni intellektin daha bir "övlad"ı olan "Qaradağ" Günəş-Elektrik Stansiyasının açılışı oldu. Bu, Xəzər regionunda və MDB məkanında ən böyük günəş-elektrik stansiyasıdır. Stansiya 262 milyon dollar dəyərində xarici sərmayə hesabına tikilib. "Qaradağ" ölkəmizdə xarici investisiya cəlb edilməklə reallaşdırılan sənaye miqyaslı ilk günəş-elektrik stansiyasıdır. 550 hektar ərazini əhatə edən elektrik stansiyasında 570 min günəş paneli quraşdırılıb. Bu stansiyanın şəbəkəyə qoşulması üçün 330 kilovoltluq yarımstansiya tikilib.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin "Masdar" şirkətinin inşa etdiyi "Qaradağ" Günəş-Elektrik Stansiyasının açılış mərasimində iştirak edən Prezident İlham Əliyev deyib: "Bizim bərpaolunan enerji gündəliyimiz təkcə günəş və ya külək-elektrik stansiyaları ilə məhdudlaşmır. Hazırda biz üç il bundan əvvəl işğaldan azad edilmiş Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun ərazilərində hidroenerji potensialımızı fəal şəkildə inkişaf etdiririk. Biz artıq 170 meqavat gücündə olan hidroelektrik stansiyalarını istismara vermişik və bu ilin sonuna kimi bu, 270 meqavata çatacaq. İki-üç ildən sonra hidroelektrik stansiyaların gücü 500 meqavat olacaq. Bu da "yaşıl enerji"yə keçid prosesinə digər mühüm bir töhfə olacaqdır. Ümumiyyətlə, Qarabağ, Şərqi Zəngəzur və Naxçıvan artıq "yaşıl enerji zonası" elan olunub. Bizim təbii sərvətlərimizin istifadəsi üçün böyük potensial var və aydındır ki, külək də artıq bu sərvətə çevrilib. Çünki külək həmişə, xüsusilə də təyyarə ilə enəndə bəzən müəyyən problemlərin mənbəyi olub. Lakin indi külək təbii sərvətdir".

Bəli, məhz bu təbii sərvət süni intellektin "qurban"ı olaraq bu gün bəşəriyyətin xilaskarına çevrilib. Azərbaycan bu "xilaskarla işbirliyi quraraq" "Qaradağ" Günəş-Elektrik Stansiyasında hər il 500 milyon kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal edəcək. Həmçinin 110 milyon kubmetr həcmində təbii qaza qənaət olunacaq. Üstəlik də atmosferə atılan karbon emissiyası 200 min ton azaldılacaq.

Züleyxa ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2023.- 29 oktyabr, № 237- S.11.