Azərbaycan-Rumıniya
strateji tərəfdaşlığı
sülhə və tərəqqiyə xidmət
edir
Azərbaycanın Avropa
siyasətində özünəməxsus
yeri və rolu olan mühüm
ölkə qardaş Rumıniyadır. Hər iki xalqı yüksək insani keyfiyyətlər, humanizm prinsiplərinə
hörmət, demokratiya
və azadlıq ideallarına sadiqlik, dönmədən dinc əməkdaşlığa can
atmaq səyləri birləşdirir. Təsadüfi
deyil ki, iki xalq arasında
əlaqələr Orta
əsrlərə gedib
çıxır. Sovet
hakimiyyəti çərçivəsində
Azərbaycan-Rumıniya əlaqələri
inkişaf etmişdir.
O zaman bu əlaqələr yalnız
iqtisadi-ticarət və
mədəni sahələri
əhatə edirdi.
İndi isə
Şərqi Avropanın
və Cənubi Qafqazın aparıcı dövlətləri olan Rumıniya və Azərbaycan arasında həyatın elə bir sahəsi yoxdur ki, orada
əlaqələr mövcud
olmasın. Hər iki ölkənin ərazisində zəngin mineral ehtiyatların, yeraltı və yerüstü sərvətlərin
bolluğu, logistika imkanlarının böyük
olması quru və su yolu
ilə tranzit yük daşımalarını
zəruri edir.
Qoca qitədə
azadlıqsevərliyi ilə
seçilən Rumıniya
çətin sınaqlara
sinə gərərək
özünün dövlət
müstəqilliyinə qovuşmuşdur.
Sovetlər birliyinin süqutundan sonra dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin
yenicə müstəqillik
qazanmış Cənubi
Qafqaz respublikalarına,
xüsusilə də Azərbaycana marağı
artmışdı. Bunu
həm bu regionun geostrateji mövqeyi, logistika imkanları, karbohidrogen ehtiyatları və "yaşıl enerji" imkanları ilə zəngin olması, həm də yenicə yaranmış on milyondan çox
müştərisi olan
yeni bazarı da zəruri edirdi.
Rumıniyaya maraq
ona görə güclü olub ki, bu diyarda
bol günəş, təmiz dəniz, gözəl dağlar mövcuddur. Ən diqqətəlayiq yerlər
arasında yaxşı
qorunan Orta əsr qalaları və milli parklar
turistlər tərəfindən
yüksək qiymətləndirilir.
Hazırda 23 milyonluq
əhaliyə malik olan Rumıniya son illər Avropanın ən mühüm bazarlarından
birinə çevrilmişdir.
Ölkənin əsas
ticarət tərəfdaşları
İtaliya, Almaniya, Macarıstan, Fransa və Türkiyədir. Son 10 il ərzində
ümumi daxili məhsulun miqdarını
2,5 dəfə artıran
Rumıniya Avropanın
12-ci iqtisadi gücünə
çevrilmişdir. Keçən
il bu ölkənin
beynəlxalq valyuta ehtiyatları 69 milyard dollardan çox olmuşdur.
Təbii coğrafi
mövqeyi, təbii ehtiyatları, yüksəkixtisaslı
işçi qüvvəsinə
malik olması Rumıniyanın önəmini
artırır. Son illər ərzində sürətli iqtisadi artım dövrünü
yaşayan bu ölkənin iqtisadiyyatında
xidmət sahələri
davamlı inkişaf edir. Bundan əlavə,
Rumıniya maşın
və elektrik enerjisi istehsalçısı
və onların xalis ixracatçısıdır.
Bu ölkə mərkəzləşdirilmiş iqtisadi planlaşdırma və dövlət tənzimlənməsi ilə
birlikdə bir çox özəl sahəni də özündə birləşdirən
qarışıq iqtisadiyyata
malikdir.
Rumıniyanın 10 ən
böyük ixracatı
elektrik avadanlıqları,
nəqliyyat vasitələri,
kompüterlər daxil
olmaqla maşınlar,
mineral yanacaq, taxıl, dəmir və polad, rezin və rezin
məhsullarıdır. Rumıniya
yüksəkgəlirli iqtisadiyyata
malik inkişaf etməkdə olan, beynəlxalq münasibətlər
sistemində orta güc kimi tanınan
ölkədir. Təsadüfi
deyil ki, ölkəmizin müstəqilliyini
tanıyan ilk dövlətlərdən biri
və Avropa İttifaqına üzv dövlətlər arasında
birincisi məhz Rumıniya olmuşdur. İki ölkə arasında diplomatik əlaqələrin əsası
1992-ci il iyunun 19-da qoyulub.
Bünövrəsi və
strategiyası Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən
müəyyənləşdirilən və möhkəm özüllər üzərində
qurulan Azərbaycan-Rumıniya
münasibətləri Prezident
İlham Əliyevin hakimiyyəti illərində
strateji tərəfdaşlıq
səviyyəsinə yüksəlmişdir.
2003-cü il dekabrın
5-də Azərbaycan ilə
Rumıniya arasında
tərəfdaşlıq haqqında
bəyannamə imzalanmışdır.
Bunun ardınca 2009-cu ildə imzalanmış Strateji tərəfdaşlığa
dair Birgə Bəyannamə və
2011-ci ildə imzalanmış
Strateji tərəfdaşlığın
həyata keçirilməsi
üzrə Birgə Fəaliyyət Planı qarşılıqlı münasibətləri
keyfiyyətcə yeni səviyyəyə yüksəltmişdi.
Siyasi münasibətlərin
yüksək səviyyədə
inkişafı digər
sahələrdə əlaqələrin
güclənməsinə böyük
təsir göstərdi.
Dövlət və hökumət başçıları
səviyyəsində müntəzəm
görüşlərin keçirilməsi
tərəfdaşlıq münasibətlərinə
ciddi təkan verdi. 2022-ci il dekabrın 17-də Prezident
İlham Əliyevin Buxarestə səfəri çərçivəsində Azərbaycan, Gürcüstan,
Rumıniya və Macarıstan hökumətləri
arasında "yaşıl
enerji"nin inkişafı
və ötürülməsi
sahəsində strateji
tərəfdaşlığa dair imzalanmış saziş əməkdaşlığın
çoxtərəfli əsasda
inkişafı üçün
mühüm zəmin yaratdı. Bu cəhətdən Azərbaycan-Rumıniya
əməkdaşlığı Şərq-Qərb münasibətlərində
mühüm bir körpü rolunu oynayır.
Ümumilikdə keçən
müddət ərzində
iki ölkə arasında həyatın müxtəlif sahələrinə
dair 61 əməkdaşlıq
sənədi imzalanmışdır
ki, bunlar da qarşılıqlı
münasibətləri keyfiyyətcə
yeni mərhələyə
yüksəltmişdir. Münasibətlərin
strateji tərəfdaşlıq
səviyyəsinə yüksəlməsi
əməkdaşlığın şaxələndirilməsi üçün
gözəl imkanlar açmışdır.
Son illər ərzində iki ölkənin parlamentləri
arasında işgüzar
əlaqələrin inkişafı
səmərəli və
məhsuldar olmuşdur.
Bu sahədə parlament sədrlərinin görüşləri və
aparılan müzakirələr,
dostluq qruplarının
səmərəli fəaliyyəti
mühüm rol oynamışdır. Milli Məclisin Sədri Sahibə Qafarovanın Rumıniyaya
rəsmi səfəri
çərçivəsində
2023-cü il oktyabrın
10-da bu ölkənin Parlamentinin Deputatlar Palatasının Sədri Alfred-Robert Simonis ilə görüşüb
müzakirələr aparması
əhəmiyyətli bir
hadisə oldu.
Bu ilin aprelində Bakıda Azərbaycan və Rumıniya hökumətləri
arasında ticarət-iqtisadi
əlaqələr və
elmi-texniki əməkdaşlıq
üzrə müştərək
komissiyanın 8-ci iclasının
keçirilməsi ölkələrimiz
arasında münasibətlərin
dərinləşməsinə ciddi təsir göstərdi. Ayrı-ayrı
hökumət üzvlərinin
qarşılıqlı görüşləri
də əməkdaşlığın
əlavə potensial imkanlarının üzə
çıxarılmasında əhəmiyyətli rol oynadı.
İqtisadi əməkdaşlıq
Rumıniya və Azərbaycan arasındakı
ən uğurlu sahələrdən biridir.
Xüsusilə son illər ərzində qarşılıqlı faydalı
xarakter daşıyan ticarət əlaqələri
müsbət məcrada
yüksələn xətlə
inkişaf edir. Əgər 2023-cü ildə
Azərbaycanın dost
Rumıniya ilə ticarət dövriyyəsi
əvvəlki illə
müqayisədə təqribən
30 faiz artaraq 670 milyon dollar olmuşdursa,
2024-cü ildə bu göstərici artıq
700 milyon dollar təşkil etmişdir. Ticarət dövriyyəsinin
böyük hissəsini
Azərbaycanın Rumıniyaya
ixrac etdiyi məhsullar təşkil edir. Son illər
Azərbaycanın bu qardaş ölkəyə
ixracatı arasında
qeyri-neft sektoruna məxsus məhsulların
həcmi də durmadan artır.
Qarşılıqlı investisiya qoyuluşları sahəsində əlaqələr də gündən-günə inkişaf etməkdədir. İndiyədək Rumıniya Azərbaycan iqtisadiyyatına 30 milyon dollar, Azərbaycan isə bu qardaş ölkənin müxtəlif infrastruktur sahələrinə 90 milyon dollar məbləğində investisiya yatırmışdır. Nəticədə müasir iqtisadiyyatın yeni sahələrinin inkişafı üçün geniş imkanlar, yeni iş yerləri yaradılmış, istehsalın səmərəsi artmış, müxtəlif infrastruktur sahələri inkişaf tapmışdır.
Hazırda Azərbaycan
və Rumıniya enerji, nəqliyyat, turizm, kənd təsərrüfatı, səhiyyə
və mədəniyyət
sahələrində uğurla
əməkdaşlıq edirlər.
Rumıniyanın Cənubi
Qafqaz regionunda mühüm enerji müttəfiqi təbii ki, Azərbaycandır. Bu cəhətdən Rumıniya ilə Azərbaycan arasında enerji sahəsində həyata keçirilən
birgə layihələr
Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə
verir. SOCAR və "Romqaz" arasında imzalanmış müqaviləyə
əsasən, 2023-cü il
yanvarın 1-dən Azərbaycan
qazı Rumıniya bazarına çatdırılır.
SOCAR-ın bu ölkədə 700-dən çox
işçinin çalışdığı
70-dən artıq yanacaqdoldurma
məntəqəsi və
bir neçə yanacaq deposu fəaliyyət göstərir.
Bakıda Avropa
İttifaqı ilə
Azərbaycan arasında
təbii qaz üzrə strateji Tərəfdaşlıq Memorandumunun
imzalanması da əməkdaşlığa müsbət
təsir göstərdi.
Rumıniya tərəfi
özünün nəqliyyat-logistika
imkanları ilə bu sahədə mühüm rol oynayır. Təsadüfi deyil ki, 2024-cü il aprelin 1-də Rumıniyanın energetika naziri Sebastiyan İoan Burdujanı qəbul edən Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyev ölkələrimiz
arasında strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin
önəmini vurğuladı.
İki ölkə
arasında üstün
əməkdaşlıq sahələrindən
biri nəqliyyat sektorudur. Bu sahənin inkişafı üçün hər iki ölkənin geniş və müasir logistika imkanları var. Beynəlxalq iqtisadi layihələrin həyata
keçirilməsində bu
imkanlar böyük rol oynayır. Bakı beynəlxalq dəniz ticarət limanı ilə Konstansa limanı arasında faydalı və səmərəli əməkdaşlıq getdikcə
genişlənir.
Digər sahələrdə
olduğu kimi, mədəni sahədə
də əməkdaşlıq
genişlənir. Hər
iki ölkənin paytaxtında davamlı olaraq mədəniyyət günlərinin keçirilməsi,
müxtəlif yönümlü
sərgilərin təşkili,
mədəniyyət və
incəsənət xadimlərinin
yubileylərinin qeyd olunması, elm və təhsil ocaqları arasında əlaqələr müntəzəm
xarakter almışdır.
Keçən il yanvarın 16-da Binəqədi
rayonunda dahi rumın bəstəkarı,
skripkaçı, dirijor
və mahir musiqiçi Corce Eneskunun adını daşıyan parkda Rumıniyanın Milli Mədəniyyət Gününə
həsr olunmuş tədbirin keçirilməsi
şəhər sakinlərinin
böyük marağına
səbəb olmuşdu.
Həmçinin Azərbaycanda
Rumıniya Mədəniyyəti
Gününün keçirilməsi
iki dövlət arasında humanitar əlaqələrin inkişafı
üçün böyük
əhəmiyyətə malikdir.
Müxtəlif elm
sahələrini əhatə
edən simpoziumların,
konfransların təşkili
də müsbət haldır. Bu ilin aprel ayında
Buxarestin Parlament Sarayında keçirilən
Rəqəmsal İnnovasiyalar
Sammitində təşkil
olunmuş "Kritik İnfrastrukturların Mühafizəsi
- 2024" Beynəlxalq Konfransı
uğurla başa çatmışdır.
Turizm və təhsil sahəsində əlaqələr də getdikcə yeni vüsət alır. Müəllim və tələbə mübadiləsi
qarşılıqlı təhsil
sahəsində əlaqələrə
ciddi təsir göstərir. Bu il Azərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin Mehmanxana və restoran biznesi kafedrasının baş müəllimi Firuzə Raşova Avropa İttifaqının "Erasmus+"
proqramı çərçivəsində
Rumıniyanın Aleksandru
İon Kuza adına Yassı Universitetinin Coğrafiya və geologiya fakültəsinin tələbələrinə
"Azərbaycanda hotel
biznesi" fənnini tədris edib. Bütün bunlar onu göstərir ki, müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq
imkanları çoxdur
və onların üzə çıxarılması,
həyata keçirilməsi
iki ölkə arasında münasibətləri
daha dolğun və məzmunlu edir.
Qəti əminliklə
vurğulamaq olar ki, Azərbaycan-Rumıniya
strateji tərəfdaşlığı
həm Cənubi Qafqazda, həm də Avropa məkanında enerji təhlükəsizliyi ilə
yanaşı sabitliyə,
sülhə və tərəqqiyə xidmət
edir.
Atamoğlan MƏMMƏDLİ,
BDU-nun dosenti
Azərbaycan.-2024.- 1 dekabr
(¹ 265).- S.3.