Azərbaycan
"yaşıl enerji"yə
keçiddə dünyanın
tanınmış şirkətləri
ilə tərəfdaşlıq
edir
Dünyada tək-tək
ölkələr var ki, enerji təhlükəsizliyini
tam şəkildə özü təmin etsin. Azərbaycan öz enerji təhlükəsizliyini təmin
edib, üstəlik, regionun, hətta Avropanın enerji təhlükəsizliyinə də
dəstək verir.
Ulu Öndər
Heydər Əliyevin adını şərəflə
daşıyan, Azərbaycanın,
Gürcüstanın və
Türkiyənin ərazisi
ilə 1768 kilometr məsafə qət edən Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac boru kəməri
18 ildən çoxdur
Azərbaycan neftini dünya bazarlarına çatdırır. Təxminən
bir il ondan
sonra Bakı-Tbilisi-Ərzurum
kəməri Xəzərin
Azərbaycan sektorundakı
nəhəng "Şahdəniz"
yatağından çıxarılan
mavi yanacağı nəql etməyə başlayıb. Beləliklə,
Azərbaycan dünyada
həm də qaz ixracatçısı kimi tanınıb. Əgər əvvəl Azərbaycan qazını Gürcüstan
və Türkiyə alırdısa, 2020-ci ilin son günündən başlayaraq mavi yanacaq Avropaya da ixrac
edilir və bu gün idxalçı ölkələrin sayı
artıq 10-a çatıb.
2027-ci ilədək qaz
ixracının artırılması
barədə Avropa İttifaqı və ölkəmiz arasında anlaşma
memorandumu da imzalanıb.
Bununla yanaşı,
Azərbaycan uğurla
enerji keçidi edir. "Yaşıl gündəliy"imiz artıq
hamıya bəllidir. Bu sahədə zəngin təcrübəsi
olan bir sıra xarici şirkətlərlə uğurlu
layihələr reallaşdırılıb,
yaxud icrasının müxtəlif mərhələlərindədir.
Bu şirkətlər
sırasında sınanmış
etibarlı tərəfdaşımız,
ölkəmizdə ən
iri neft, qaz və ixrac
layihələrinin operatoru
olan BP şirkəti də var. 30 ildən çoxdur "Azəri-Çıraq-Günəşli"
(AÇG) yataqlarının tammiqyaslı işlənməsi,
BTC, "Şahdəniz", CQBK (Cənubi Qafqaz Boru Kəməri) layihələrinə uğurla
əməliyyatçılıq edən BP-nin ölkəmizdə enerji
keçidinə aid özünün
hökumətlə, SOCAR-la
(Azərbaycan Respublikası
Dövlət Neft Şirkəti) birgə düşünülmüş, razılaşdırılmış uzunmüddətli strategiyası
var.
Bu istiqamətdə artıq birinci layihəyə start verilib. COP29 çərçivəsində
4 il əvvəl işğaldan
azad olunmuş Cəbrayıl rayonunda
"Şəfəq" Günəş-Elektrik
Stansiyasının təməli
qoyulub. 240 MVt gücündə olacaq
bu stansiya 2021-ci il iyunun
3-də Energetika Nazirliyi
ilə BP arasında imzalanmış icra müqaviləsi əsasında
inşa ediləcək.
Təməlqoyma mərasimində
layihə üzrə
"Azərbaycan Respublikası
Hökuməti ilə
"Şəfəq (Cəbrayıl)
Solar Limited" şirkəti arasında İnvestisiya Müqaviləsi və
"Azərbaycan Respublikası
Energetika Nazirliyi ilə "Şəfəq
(Cəbrayıl) Solar Limited" şirkəti arasında torpaq icarəsi müqaviləsi, eləcə
də simvolik olaraq stansiyanın ilk günəş paneli imzalanıb. İmzalama prosesinə SOCAR və Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti də qoşulub. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, "Şəfəq"in
səhmdarları BP, SOCAR və
Azərbaycan İnvestisiya
Şirkətidir.
"Şəfəq" GES-də
illik təxminən
500 milyon kilovat-saat elektrik enerjisi istehsalı nəzərdə
tutulur. Bununla da ildə 120-150 milyon kubmetr təbii qaza qənaət ediləcəyi, 260-330 min ton karbon
emissiyasının azaldılacağı
gözlənilir.
Virtual Enerji Ötürülməsi
Mexanizmi (VPTA) çərçivəsində
stansiyada istehsal olunan enerji Cəbrayılda
mövcud elektrik şəbəkəsinə ötürüləcək
və eyni miqdarda enerji Səngəçal terminalına
veriləcək. Nəticədə
terminalın enerji ehtiyaclarını qarşılamaq
üçün bərpaolunan
enerjidən istifadə
ediləcək və bu, BP-nin Xəzər
regionunda əməliyyat
tullantılarının azaldılmasına
dəstək olacaq. Beləliklə, layihənin
icrası həm milli iqtisadiyyata, həm də konsorsium üzvlərinin, o cümlədən
SOCAR-ın dekarbonizasiya
səylərinə mühüm
töhfə verəcək.
Layihəyə təxminən
200 milyon dollar məbləğində
investisiya yatırılması
nəzərdə tutulur.
Təqdirəlayiq haldır
ki, BP bu "yaşıl enerji" layihəsini neft-qaz layihələrindən
əldə etdiyi vəsaitlə gerçəkləşdirəcək.
Əməliyyatçı şirkət
özünün ənənəvi
layihələrini, o cümlədən
axtarış kəşfiyyat
işlərini də davam etdirir.
Məsələn, bir neçə ay əvvəl
SOCAR, BP, MOL, INPEX, "Equinor", "ExxonMobil", TPAO,
ITOCHU və ONGC Videsh şirkətləri ilə
birlikdə Xəzər
dənizinin Azərbaycan
sektorundakı "Azəri-Çıraq-Günəşli"
yataqlar bloku üzrə mövcud Hasilatın Pay Bölgüsü
Sazişinə (HPBS) yeni bir
əlavə edildiyi barədə sənəd imzalayıb. Bu əlavədə tərəflərə
AÇG yataqlarının sərbəst
təbii qaz (STQ) ehtiyatlarının kəşfiyyatı,
qiymətləndirilməsi, işlənməsi və hasilatı istiqamətində
irəliləmək imkanı
verən düzəlişlər
edilir. Ehtiyatların isə xeyli iri həcmlərdə - 4 trilyon kub futadək
olduğu düşünülür.
Xatırladaq ki,
2017-ci il sentyabrın
14-də AÇG üzrə dəyişdirilmiş və
yenidən işlənmiş
HPBS imzalanıb və
bununla sazişin müddəti 2049-cu ilin sonuna qədər uzadılıb. İmzalanan
yeni sənəd də məhz mövcud HPBS-nin müddəti bitənədək
qüvvədə olacaq.
STQ hazırda məhsul
verən neft laylarının altında
və üstündə
olan çoxsaylı geoloji formasiyadan ibarətdir. Bunlar mövcud AÇG HPBS-yə
əvvəldən daxil
edilməmişdir. 2022-ci ildə
AÇG tərəfdaşları və SOCAR qaz təzyiqinə dair məlumatların toplanması
üçün STQ laylarına
bir qiymətləndirmə
quyusunun qazılması
barədə razılığa
gəldilər. Qiymətləndirmə
quyusu 2023-cü ildə
tamamlanmış və
əldə edilən məlumatların interpretasiyası
gözlənilən təzyiq
aralığında 4 trilyon
kub futa qədər əhəmiyyətli
təbii qaz ehtiyatlarının olduğunu
təsdiqləmişdir.
Əlavəyə uyğun
olaraq, SOCAR və
AÇG tərəfdaşları hazırda STQ laylarının
işlənməsi üçün
növbəti tədbirləri
planlaşdırırlar. Bu
fəaliyyətlər çərçivəsində
iki prioritet laydan qaz hasil
etmək məqsədilə
ilkin quyu qazılır. Quyu mühüm əhəmiyyət
daşıyır, çünki
hasilat vasitəsilə
qiymətləndirmə aparmağa
da imkan verəcək. Bunun əsasında isə gələcək işlənmə
planlarını qurmaq
mümkün olacaq.
Quyu "Qərbi
Çıraq" platformasından
qazılır və ilk qaz hasilatının
2025-ci ildə əldə
ediləcəyi gözlənilir.
Bakıda BP və
SOCAR arasında BP-nin Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda iki hasilat və
kəşfiyyat bloku üzrə sazişlərə
qoşulmaq niyyətini
açıqlayan bir anlaşma memorandumu da imzalanıb.
Birinci blok Bakıdan 120 kilometr şərqdə, "Günəşli"
yatağından 20-25 kilometr
məsafədə, suyun
150-200 metr dərinliyində
yerləşən "Qarabağ"
neft yatağıdır.
Yatağın işlənməsi
üzrə 2018-ci ildə
imzalanmış və
Azərbaycan Respublikasının
Milli Məclisi tərəfindən ratifikasiya
olunmuş mövcud
Risk Xidməti Sazişi
(RXS) var. Hazırda
SOCAR RXS-də 100 faiz iştirak payına malikdir.
İkinci blok Bakıdan 90-110 kilometr şimal-şərqdə, suyun
80-180 metr dərinliklərində
yerləşən "Əşrəfi-Dan
Ulduzu-Aypara" (ADUA) sahəsidir.
Bu sahə bir sıra mövcud
kəşf olunmuş
və perspektiv strukturları əhatə
edir. ADUA sahəsinə
aid kəşfiyyat, işlənmə və hasilatın pay bölgüsü üzrə
2018-ci ildə imzalanmış
və Milli Məclis tərəfindən
ratifikasiya olunmuş mövcud saziş var. Hazırda SOCAR həmin HPBS-də iştirak payının
100 faizinə malikdir.
Prezident İlham
Əliyev icra edilməkdə olan bu və digər
işlərin nəticəsinə
inam ifadə edərək demişdir:
"Yəqin gələn
il biz hamımız
onu görəcəyik
ki, yeni layihələrdən, yeni
yataqlardan daha böyük həcmdə təbii qaz və neft kondensatı
hasil edilir. Hesab edirəm ki, neft-qaz sahəsində
templər müsbət
olacaqdır".
Bəli, "yaşıl
enerji"yə keçid
o demək deyil ki, neftdən, qazdan imtina olunmalıdır.
İmtina söhbətini
ortaya atanlar bu məsələni düzgün başa düşməyənlərdir. Keçid sürətlə,
tələm-tələsik atılan
bir addım olmamalıdır. Düzgün
strategiya ilə həyata keçirilməlidir
və bu yöndə Azərbaycanla
onun uzunillik tərəfdaşı BP-nin
mövqeləri üst-üstə
düşür.
Hələ COP29 ərəfəsində
Prezident İlham Əliyev Almaniyanın paytaxtı Berlində keçirilən "15-ci Petersberq
İqlim Dialoqu"nun
Yüksək Səviyyəli
Seqmentində çıxış
edərkən bu məsələlərə toxunmuşdu:
"Neft və qazımız, həmçinin
Avropa bazarlarına hələ uzun illər ərzində lazım olacaq".
Adi bir misal: 20-ci əsrin əvvəlində dünyada
çıxarılan neftin
yarıdan çoxu Bakıda hasil edilirdi. Və yeri gəlmişkən: o dövrdə neft alternativ enerji sayılırdı. Bununla
belə, daş kömür uzun müddət gərəkli
oldu. Neftdən, qazdan keçid də belə həyata keçəcək.
Bu, həm də bir çox genişdüşüncəli,
dərinbilikli, uzaqgörən
mütəxəssislərin fikridir. Neft və qaz bəşəriyyətə
hələ
xeyli müddət
lazım olacaq.
Flora SADIQLI,
Azərbaycan.-2024.-
4 dekabr (¹ 267).- S.10.