Orta
dəhliz "həyat
yolu"na çevrilir
Bu, həm də Azərbaycanın hesabına
mümkün olmuşdur
Beynəlxalq aləmdə
baş verən hadisələrin mövcud
dünya düzəninin
pozulmasına və bir çox problemlərə səbəb
olması məlum faktdır. Onlardan biri də qlobal
ticarət marşrutları
ilə bağlıdır.
Belə hal öz növbəsində
dünyada təchizat zəncirində və ticarətdə ləngimələrə
və azalmalara gətirib çıxarıb.
İki aparıcı
qütb arasında qlobal ticarət marşrutlarına nəzarət
etmək istəyi ön plana çıxıb.
Mövcud marşrutlarda
Qərb bloku söz sahibi idi. Daha doğrusu,
bu yollara nəzarət ABŞ-nin başçılıq etdiyi
siyasi güclər tərəfindən nəzarətə
alınmışdır. Lakin
son dövrdə baş verən hadisələr nəticəsində
"cəbhə"də dəyişiklik baş verib. Qırmızı dənizdən keçib Süveyş kanalı vasitəsilə aparılan
ticarət marşrutuna
indi Yəməndəki
husilər nəzarət
edir. Onlar dost bilmədikləri ölkələrin bayraqları
altında üzən
gəmilərə atəş
açır. O üzdən
dünya ticarətinin
aparıldığı bu
önəmli marşrutla
yükdaşımaların həcmi aşağı düşüb.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi
isə Şərqdən
Avropaya uzanan ticarət marşrutunun tam bağlanmasına səbəb olub. Hazırda həmin marşrutla yük daşınmır və problemin nə vaxt həll olunacağı məlum deyil. Odur ki,
yaranmış vəziyyətdən
çıxış yolu
axtarmaq zərurəti
yaranıb. Məlum olub ki, indiki
halda çıxış
yolu Orta dəhlizdən istifadə
etməkdir.
Əvvəllər bu
nəqliyyat marşrutunun
perspektivlərinə o qədər
əhəmiyyət verilmirdi.
Bunun iki əsas səbəbi vardı. Birincisi, hesab olunurdu ki, Çindən Avropaya uzanan Orta dəhlizin keçdiyi ölkələrdə
dəmir yolu infrastrukturu müasir dövrün tələblərinə
cavab vermir. Bu səbəbdən Azərbaycanın təşəbbüsü
ilə Qazaxıstan, Gürcüstan və Türkiyə bu məsələni birgə
həll etdilər. İkincisi isə yüklərin dənizaşırı
olması idi. Yəni yüklərin bir sahildən digərinə keçirilməsi
vaxt tələb edirdi. Bu problemin
həllini də ölkəmiz öz üzərinə götürdü.
Azərbaycan vaxt itirmədən çox sayda müasir tipli gəmi-bərələr
inşa etdi. Üstəlik, dəniz üzərindən gətirilən
yüklərin boşaldılması
üçün müasir
tələblərə cavab
verən Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanını tikib istifadəyə verdi. Beləliklə, bu iki problem yüksək
səviyyədə həll
olundu və yüklərin sürətlə
və təhlükəsiz
daşınmasına imkan
yarandı.
Hazırda Avropada
və dünyanın digər yerlərində Orta dəhlizə yeganə ümid yeri kimi baxırlar.
Bu, dünyanın yükdaşımalar üzrə
fəaliyyət göstərən
nüfuzlu qurumlarının
rəhbərləri tərəfindən
də etiraf edilir. Beynəlxalq Nəqliyyat Forumunun (ITF) baş katibi Kim Yanq Tae
bildirir ki, Orta dəhliz Avropadan Asiyaya standart marşrutlara sərfəli alternativdir. Baş katib indiki halda Orta
dəhlizi Asiya və Avropanı birləşdirən ən
real variantlardan biri kimi görür.
Deyir ki, Azərbaycan, Türkiyə
və Qara dəniz hövzəsi ölkələri həqiqətən
bu dəhlizin inkişafına xüsusi əhəmiyyət verir:
"Bu barədə müzakirələr indi çox aktualdır, çünki ənənəvi
marşrutlarda çoxlu
sayda qeyri-müəyyənliklərlə
üzləşirik".
Avropa Komissiyasının
mobillik və nəqliyyat üzrə baş direktorunun müavini Maya Marçiçin
fikirləri də maraqlıdır. Xanımın
sözlərinə görə,
Orta dəhliz indiki halda daha
böyük əhəmiyyət
kəsb edir: "Xüsusən Ukraynada müharibədən sonra davamlı həll yolu tapmalıyıq. Söhbət təkcə infrastrukturun inkişafından
getmir. Rəqəmsallaşma
da əsas elementdir. Bakıda imzalanan bəyannamə əməkdaşlığın gücləndirilməsinə əhəmiyyətli
töhfə verib ki, bu da
bizə tam dayanıqlı dəhlizin
yaradılması üzərində
işləməyə imkan
yaradır. Əlbəttə,
müəyyən problemlər
var, lakin birgə iş onları aradan qaldırmağa və bu marşrutun böyük potensialını
açmağa imkan verir.
Dünyada əhalinin
və istehsalın
sürətlə artması
ticarət dövriyyəsinin
yüksəlməsinə səbəb
olur. O üzdən qlobal ticarət marşrutlarının əhəmiyyəti
daha da artır.
Beynəlxalq Dəmir Yolları İttifaqı
(UIC) yükdaşıma tələbinin
qarşıdakı illərdə
daha da artmaqda
davam edəcəyini proqnozlaşdırır. "Polşa
Dövlət Dəmir
Yolları" Səhmdar
Cəmiyyətinin baş
icraçı direktoru
Kşiştof Maminski deyir ki, dəmir
yolu aşağı karbonlu və yüksək səmərəli
nəqliyyat növü
kimi 21-ci əsrin qlobal çağırışlarına
cavab verə bilər: "Amma bu gün dəmir
yolu ilə daşımaların payı
azalır. 2008-2022-ci illər
arasında qlobal miqyasda dəmir yolundan avtomobil yoluna doğru qlobal keçid 7 faiz olub və
dövlət xərcləri
31 faiz azalıb. Orta dəhlizin daha da optimallaşdırılması
indiki halda daha da aktual
xarakter alıb".
Xatırladaq ki,
Orta dəhliz Çin, Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan
və Türkiyədən
keçərək Avropa
ölkələrinə qədər
uzanır. Ötən
il bu marşrutla
2,7 milyon ton yük (2022-ci ilə nisbətən 86 faiz çox) daşınıb.
Cari ildə isə yük axını 4 milyon tonu ötə bilər.
Rüstəm KAMAL,
Azərbaycan.-
2024.- 7 dekabr (№ 270).- S.9.