Tütünün fəsadları

Siqareti tərgitdikdən sonra zədələnmiş orqanların bərpası üçün 25 il lazımdır

Sağlamlığa olduqca böyük zərər verən siqaret dünya miqyasında qeyri-infeksion xəstəliklərin və bu xəstəliklərlə əlaqəli ölümlərin əsas səbəbidir.

Dünyada milyonlarla insan tütündən istifadə nəticəsində ya sağlamlığından, ya da həyatından olur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, hər il 8 milyondan çox insan tütün tüstüsünün təsiri nəticəsində yaranan xəstəliklərdən həyatını itirir. Əgər tütün sənayesi bu şəkildə fəaliyyət göstərməyə davam edərsə, onun qurbanları 2100-cü ilə qədər 572 milyonadək arta bilər.

Tütün tüstüsünün tərkibində 7000-dək kimyəvi maddə mövcuddur. Bunlardan 250-si xüsusi təhlükəli zəhərli, 70-i isə xərçəng xəstəliyi yaradan maddələr hesab edilir. Son hesablamalara görə, dünyada 3 milyona yaxın insan ağciyər xərçəngindən əziyyət çəkir. Bu isə olduqca yüksək rəqəmdir. Ən pisi isə odur ki, siqaret tüstüsündən tütündən istifadə etməyənlər də ciddi şəkildə təsirlənir, nikotin və buna bənzər kanserogen maddələrə məruz qalırlar.

Ölümdən sonra da sümüklərdə əsrlər boyu qalıcı izlər buraxır

Tədqiqatçıların apardığı araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, tütün siqaret çəkənlərin sümüklərində təkcə ömür boyu deyil, ölümündən sonra da əsrlər boyu qalıcı izlər buraxır. İngiltərənin Lester Universitetinin tədqiqatçıları Britaniyada XII-XIX əsrlərdə dəfn edilmiş insan qalıqlarını araşdıraraq, tütünün sümüklərə dərin təsirini və sınıq riskinin artması kimi şərtlərlə əlaqəsini müəyyən ediblər. Tədqiqat tütünün Qərbi Avropaya 500 il əvvəl gəlməsinin insanların skelet quruluşunda necə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olduğunu üzə çıxarıb.

Skeletin tütün çəkənə aid olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün arxeoloqlar qəlyan istifadəsi ilə bağlı ləkələri və ya aşınma əlamətlərini aşkarlamaqdan ötrü adətən dişlərdə izlər axtarırlar. Bununla belə bu üsul tez-tez dişlərin əskik olduğu və ya qalmadığı hallarda disfunksional olur.

Lester Universitetinin mütəxəssisləri məlum tütün istifadəçilərinin və naməlum siqaret tarixçəsi olanların sümüklərə güc verən sıx xarici təbəqəsi olan 323 kortikal sümüyünü araşdırıblar. Araşdırmanın həmmüəlliflərindən biri olan doktor Sara İnskip bildirib ki, tütün çəkənləri çəkməyənlərdən fərqləndirən 45 fərqli molekulyar xüsusiyyət var: "Nəticələr tütündən istifadənin skelet quruluşuna təsir etdiyini göstərir. Davam edən tədqiqatımız bu fərqlərin necə yarandığını anlamaq məqsədi daşıyır ki, bu da tütündən istifadənin bəzi dayaq-hərəkət sistemi və diş xəstəlikləri üçün nə qədər risk yaratdığı barədə biliklərimizə təsir edə bilər. Siqaretin yumşaq toxumalara və orqanlara zərərli təsiri (məsələn, ağciyər, sidik kisəsi və qırtlaq xərçəngi, həmçinin insult və koronar arteriya xəstəliyi riskini artırır) geniş şəkildə qeyd olunsa da, onun sümüklərə təsiri az öyrənilib. Siqaret çəkmək aşağı sümük sıxlığı, sınıq riskinin artması və periodontit kimi sümüklə əlaqəli risklər doğurur. Bu tədqiqat təkcə siqaretin tarixən yayılmasına işıq salmır, həm də tütünün insan sağlamlığına geniş və davamlı təsirini nümayiş etdirir, həmçinin geniş yayılmış bu vərdişin skeletə təsiri haqqında dəyərli fikirləri ortaya çıxarır".

Tədqiqatın nəticələri qorxuncdur

Siqaret çəkən insanın ağciyərləri və damarları heç vaxt bunu çəkməyən biri kimi ola bilərmi? Bu sualın cavabını tapmaq üçün Cənubi Koreya tədqiqatçıları araşdırma aparıblar. Amerika Tibb Assosiasiyası tərəfindən nəşr olunan "JAMA" jurnalında dərc edilən araşdırmanın nəticələrinə əsasən, 8 ildən çox siqaret çəkib sonradan tərgidən insanlar hələ də siqaret çəkənlərlə eyni infarkt və ya insult riskinə sahibdirlər.

Tədqiqat çərçivəsində mütəxəssislər 100 mindən çox keçmiş siqaret çəkənin və 4 milyondan çox heç vaxt tütün istifadə etməyənin sağlamlıq məlumatlarını araşdırıblar. Keçmiş siqaret çəkənlər siqareti buraxdıqdan on il sonra izlənilib, siqaret çəkməyə başlayanda neçə yaşında olduqları, gündə neçə dəfə siqaret çəkdikləri və neçə yaşında onu tərgitdikləri kimi məlumatlar qeydə alınıb. Araşdırma zamanı məlum olub ki, bir insanın siqareti tərgitdikdən sonra ürək xəstəliyi riskinin orta səviyyəyə enməsi üçün 25 il vaxt lazımdır.

Bu günə qədər aparılan onlarca araşdırma siqaretin ürək çatışmazlığı ilə əlaqəli olduğunu göstərir. Ürək əzələsi qanı lazım olduğu kimi bədənə pompalaya bilmədikdə, adətən çox zəif və ya sərt olduğu üçün bədənin orqanlarının və toxumalarının normal işləməsi üçün lazım olan oksigen və həyati vacib qidalarla təmin edə bilmir. Tütünün tərkibində asılılıq yaradan toksin olan nikotin ürək döyüntüsünün və qan təzyiqinin təhlükəli artması ilə sıx bağlıdır.

Müsbət dəyişiklik dərhal başlayır

Mütəxəssislər siqaretdən imtina etdikdən sonra orqanizmdə müsbət dəyişikliklərin dərhal başladığını qeyd edirlər. Tütün məmulatlarından istifadəni dayandırdıqdan 1 saat sonra qanda stimullaşdırıcı maddələrin səviyyəsi azalmağa başlayır, buna uyğun olaraq qan təzyiqi və ürək döyüntüləri normala qayıdır. 12 saat sonra qanda karbonmonoksit səviyyəsi azalır, oksigen səviyyəsi artır və ağciyər özünü təmizləməyə, 1 gündən sonra isə infarkt riski azalmağa başlayır. 3 gündən sonra qanda nikotinin səviyyəsinin azalması səbəbindən çəkilmə simptomları yaranır. Baş ağrısı, gərginlik və əsəbilik siqaret çəkmək istəyi ilə birləşir. Ətrafdakı insanların dəstəyi və güclü iradə ilə bu günlərin öhdəsindən asanlıqla gəlmək olur.

Siqareti tərgitdikdən 3 ay sonra ürəklə yanaşı, digər damarlarda da sağalma prosesi gedir. 1 ildən sonra infarkt, 5 ildən sonra insult və iflic riskinin azalması müşahidə edilir. Artıq 15 ildən sonra infarkt keçirmə riski siqaret çəkməyənlərə yaxınlaşır, xərçəngə tutulma riskində azalma tendensiyası davam edir. Nəhayət, 25 ildən sonra siqaretlə əlaqəli xəstəliklərdən ölüm riski azalır və siqaret çəkməyənlərinkinə yaxınlaşır.

Tütün məhsullarından imtina etmək üçün mütəxəssislər ilk növbədə özünü emosional və zehni olaraq hazırlamağın vacibliyini vurğulayırlar. Daha sonra istifadə edilən siqaret və alışqanları atıb, bir müddət siqaret çəkilən sosial mühitlərdən uzaq durmaq lazımdır. Siqareti tərgitmə dönəmində hobbilərlə məşğul olmaq, gəzintilərə çıxmaq, idman etmək və bol su içmək beyindəki dofamin səviyyəsini artıraraq siqaret çəkmə istəyini azaldır. Bu dövr çətin hesab edilsə də, nəticəsi möhtəşəmdir. Unudulmamalıdır ki, insanlar siqaret asılılığından qurtulmaqla sağlamlıqlarına ən dəyərli töhfəni vermiş olurlar.

Ülkər XASPOLADOVA,

Azərbaycan.-2024.- 11 dekabr (№ 273).- S.11.