Geniş coğrafiya, böyük potensial, real güc

Bu gün Şuşada Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-rəsmi Zirvə görüşü öz işinə başlayır

Türk dünyasının birliyi istiqamətində aparılan fəaliyyət Türk Dövlətləri Təşkilatını dünya miqyasında böyük bir güc mərkəzinə çevirməkdədir. Hazırda türk dünyası getdikcə artan əhalini və əhali tərkibində gəncliyin üstünlüyünü, zəngin təbii sərvətləri, şaxələnmiş nəqliyyat yollarını, türkdilli ölkələr arasında tarixi-mənəvi bağları birləşdirən geniş bir coğrafiyanı əhatə edir. Ona görə də hər bir toplantı, hər bir sammit, konfrans məhz bu məqsədlərə doğru atılan addımdır.

Bu baxımdan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Şuşada öz işinə başlayan Zirvə görüşü türk dövlətləri arasında növbəti davamlı təmaslara, birliyimizin möhkəmləndirilməsinə müsbət təsir göstərəcək. Zirvə görüşünün proqramı da açıqlanıb. "Nəqliyyat bağlantısı və iqlim fəaliyyəti vasitəsilə davamlı gələcəyin qurulması" mövzusunda keçirilən nüfuzlu tədbir təşkilatın əsas məsələləri və gündəliyi üzrə yüksəksəviyyəli müzakirələr üçün platforma rolunu oynayacaq. Beləliklə, Şuşa görüşü də bu istiqamətdə önəmli addım olacaq, həm türk dünyasının gücünü, birlik və bir-birinə dəstək əzmini, eyni zamanda xoş niyyətlərini göstərəcək.

Tarixin yeni nizamı, son illər dünyada baş verən proseslərin axarı, böyük dövlətlərin heç bir mənəvi meyar gözləmədən hegemonluq iddiası ilə sərgilədikləri davranışlar planetimizdəki bütün xalqların və ümumən bəşəriyyətin gələcək taleyi barədə düşünən yeni güc mərkəzlərinin yaranmasını labüd edir. Bu baxımdan, çox geniş bir coğrafiyanı və insan potensialını əhatə edən türkdilli ölkələrin Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) adı altında bir araya gələrək getdikcə qlobal proseslərə təsir imkanlarını genişləndirməsi təbii prosesdir.

TDT-nin əsas inkişaf mərkəzləri rolunda çıxış edərək son onilliklərdə bir-birinə qarşılıqlı dəstəyi, inam və güvəni ilə təkcə türk dünyası deyil, bütün bəşəriyyət üçün nümunə yaradan Azərbaycan və Türkiyə böyük bir tarixi missiya yerinə yetirir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev illər öncə "XXI əsr türk dünyası əsri olmalıdır" - deyə bəyan edəndə bu, bəlkə də çoxlarımıza xoş bir arzu kimi gəlirdi. Yeni tarixi reallıqlar isə Azərbaycan liderinin gələcəyi onillər əvvəl gördüyünü, xatırladığımız bəyanatında türk dünyasının birliyinə doğru əldə edilmiş bugünkü nəticələrin müjdəsini verdiyini, türkdilli dövlətlərin Türk Dövlətləri Təşkilatı altında əsrimizin həqiqətən "Türk dünyası əsri"nə çevrilməsi istiqamətində uğurla irəlilədiklərini göstərir.

"Bizim ailəmiz türk dünyasıdır"

Vətən müharibəsindəki qələbəmiz nəticəsində ərazi bütövlüyümüzün bərpasından sonra daxil olduğumuz yeni strateji dövrdə də Azərbaycan türk dünyasının birliyi naminə çalışmağı yürütdüyü siyasətin əsas prioritetlərindən biri kimi müəyyənləşdirib. 2024-cü il fevralın 14-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Milli Məclisdə keçirilən andiçmə mərasimindəki nitqində türk dünyası ilə əməkdaşlığın önəmini bir daha bəyan edib: "Bu, bizim üçün prioritetdir, mən bunu açıq demək istəyirəm, yəqin ki, indi aparılan siyasət də hər kəsə bunu aydın göstərir. Bu, bizim üçün əsas beynəlxalq təşkilatdır, çünki bu, bizim ailəmizdir. Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz türk dünyasıdır. Əgər kimsə hesab edir ki, biz başqa yerdə ailə axtarmalıyıq, deyə bilərəm ki, bizi heç yerdə gözləmirlər və bunu artıq gizlətmirlər. Əgər əvvəlki illərdə, xüsusilə işğal dövründə bizi çaşdırmaq üçün, yəni gözdən pərdə asmaq üçün müəyyən vədlərlə cəlb etməyə çalışırdılarsa, indi o maskalar da yırtıldı və açıq-aydın burada ayırıcı xətlər müşahidə olunur. Biz o ayırıcı xətləri çəkməmişik, biz bu ayırıcı xətlərin əleyhinəyik".

Sülh, əməkdaşlıq niyyətli birlik

Türk dünyasının inteqrasiyası Azərbaycan üçün sadəcə bəyanatlarla çıxış etmək deyil, müxtəlif sferalarda həyata keçirilən və türkdilli ölkələri addım-addım bir-birinə daha da yaxınlaşdıran, müxtəlif tərəfdaşlıqlarla sıx bağlayan konkret layihələr, tədbirlərdir. Eyni zamanda türk dövlətləri arasında müxtəlif formatlarda yaranan ortaq müzakirə platformalarıdır.

İyunun 15-də Milli Qurtuluş Günü və Azərbaycanla Türkiyə arasında Şuşa bəyannaməsinin imzalanmasının ildönümü münasibətilə Yeni Azərbaycan Partiyasının təşkilatçılığı əsasında Şuşada təşkil edilmiş beynəlxalq konfrans bunun örnəklərindən oldu. Konfrans "Türk Dövlətləri Təşkilatı: geosiyasi reallıqlar və qlobal kataklizmlər fonunda yeni strateji hədəflərə doğru" mövzusuna həsr edilmişdi.

Məlum olduğu kimi, getdikcə güclənən Türk Dövlətləri Təşkilatı qlobal təsir imkanlarını genişləndirir. Hazırda bu təşkilat təkcə üzv ölkələr arasında deyil, həm də regional səviyyədə mühüm aktordur. Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Avropa arasında körpü rolunu oynayan Türk Dövlətləri Təşkilatı bu coğrafiyaların inteqrasiyasını və əməkdaşlığını təşviq edir. Beynəlxalq təşkilatlarla qurulan əlaqələr və birgə layihələr türk dünyasının beynəlxalq arenada daha fəal rol oynamasına şərait yaradır.

Təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əməkdaşlıq məsələlərini də təşviq edən TDT üzv ölkələr arasında bu sahələrdə əlaqələrin möhkəmləndirilməsi istiqamətində çalışır. Birgə təlimlər, təhlükəsizlik konfransları və terrorla mübarizə mövzularında məlumat mübadiləsi kimi fəaliyyətlər regional sabitliyin təmin edilməsinə mühüm töhfələr verir.

Ən mühüm məqam isə bundan ibarətdir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının fəaliyyəti başqa ölkələrin maraqlarına qarşı yönəlməyib. Bu qurumda bir araya gələn türk ölkələrinin məqsədi yeni bir güc mərkəzi timsalında dünya üçün problemlər, yeni konfliktlər yaratmaq deyil. Əksinə, siyasi əməkdaşlığın, imkanlardan birgə istifadə səylərinin gücü ilə mövcud problemlərin aradan qaldırılmasına çalışmaqdır. Türk Dövlətləri Təşkilatı siyasi əməkdaşlıq və diplomatiya prinsipləri üzərində bərqərar olub. Bu qurum həm üzv ölkələr, həm də də təşkilata üzv olmayan dövlətlər arasında siyasi dialoqu, əməkdaşlığı təşviq edən mühüm platformadır. Türk Dövlətləri Təşkilatı ümumi xarici siyasət strategiyalarını inkişaf etdirərək beynəlxalq arenada daha güclü söz sahibi olmağı, beləliklə də bəşəriyyəti təhdid edən bir çox müşkül məsələlərin həllinə nail olmağı hədəfləyir. Bu kontekstdə həm şuranın təşkil etdiyi mütəmadi zirvə toplantıları və görüşlər, həm də bu günlər Şuşada təşkil edilmiş beynəlxalq konfrans kimi tədbirlər üzv ölkələr arasında siyasi əlaqələrin güclənməsinə, bir çox regional problemlərin ortaq anlayışla həllinə imkan yaradır.

Güclənən təşkilat

Bu sirr deyil ki, tarixən də, müasir dünyamızda da bir çox məsələlərdə iqtisadi amillər həlləedici rol oynayıb və yenə oynamaqdadır. Ona görə təbii ki, türk dünyasının birliyində iqtisadi əməkdaşlıq məsələləri əsas aparıcı istiqamətlərdən biri kimi diqqəti çəkir. Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlığı artırmaq üçün müxtəlif təşəbbüslər irəli sürülür. Ticarət həcminin artırılması, investisiya imkanlarının qiymətləndirilməsi və birgə layihələrin həyata keçirilməsi kimi məsələlər üzərində iş aparılır. Bu məqsədlə mütəmadi şəkildə biznes-forumlar, iqtisadiyönümlü tədbirlər təşkil edilir, qurumda bir araya gələn ölkələr arasında qarşılıqlı anlaşmalar, sazişlər imzalanaraq icraya yönəlir. Türk dövlətləri arasında enerji, nəqliyyat və logistika sahələrində əməkdaşlıq iqtisadi inkişafı dəstəkləyən mühüm addımlardır. Türkdilli ölkələr qeyd edilən sahələrdə də çox böyük potensiala malikdir. Azərbaycan bu potensialı realizə etmək üçün bütün imkanlardan istifadə etməyə çalışır. Son illər Türk Dövlətləri Təşkilatındakı ölkələrin dövlət rəhbərlərinin Azərbaycana, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bu ölkələrə rəsmi səfərləri, imzalanan sənədlər, təməli qoyulan yeni layihələr, ayrı-ayrı türk dövlətlərinin Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda aparılan bərpa-quruculuq proseslərinə qardaşlıq töhfələri bunun xoş örnəkləridir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bu xüsusda demişdir: "Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan bütün ölkələrlə qardaşlıq münasibətlərimiz var və bizim siyasətimiz Türk Dövlətləri Təşkilatını gücləndirməkdir. Bu, böyük coğrafiyadır, böyük ərazidir, böyük hərbi gücdür, böyük iqtisadiyyatdır, təbii sərvətlərdir, nəqliyyat yollarıdır, gənc əhalidir, artan əhalidir və bir soydan, kökdən olan xalqlardır. Bundan güclü birlik ola bilərmi? Əlbəttə ki, yox. Biz müştərək səylərlə elə etməliyik ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı qlobal arenada önəmli aktora və güc mərkəzinə çevrilsin. Buna biz ancaq birlikdə nail ola bilərik".

Ortaq keçmişdən ortaq gələcəyə

Türk dünyası zəngin tarixi və mədəni irsə malik geniş bir arealı əhatə edir. Orta Asiyadan Anadoluya, Sibirdən Balkanlara qədər uzanan bu geniş ərazidə tarixboyu fərqli siyasi sərhədlər və idarəçilik sistemləri altında yaşasalar da, tarix, dil və mədəniyyət ümumiliyi bu gün də türk xalqlarını qırılmaz şəkildə bir-birinə bağlayır.

Türk xalqlarının birliyi köklərini dərin keçmişdən götürür. Tarixin ən qədim çağlarından türklər böyük bir coğrafiyada çox güclü dövlətlər qurmuşlar. Hunlar, Göktürklər, Səlcuqlar və Osmanlılar türk birliyinin tarixi nümunələridir. Bu dövlətlər təkcə siyasi və hərbi qüdrətləri ilə deyil, həm də mədəni və elmi sahələrdə bəşəriyyət tarixinə mühüm töhfələr vermişlər. "Orxon-Yenisey" kitabələri, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanları, "Manas" eposu, minlərlə ədəbi-mədəni irs, eyni milli-mənəvi dəyərlərimiz ortaq tarixi keçmişimizin misilsiz inciləridir.

Bu baxımdan türk dünyasının birliyi çərçivəsində ortaq mədəni irsin qorunması və təbliği istiqamətində də mühüm işlər görülür. Dil, tarix və mədəniyyət sahələrində həyata keçirilən layihələr türklərin bir-birini daha yaxından tanımasına, ortaq dəyərlər ətrafında birləşməsinə kömək göstərir. Ortaq dil və tarix kitabları, mədəniyyət festivalları və maarifləndirici proqramlar bu sahədə mühüm fəaliyyətlərdir. Bundan əlavə, gənc nəsilləri bir araya gətirmək üçün universitetlər arasında tələbə mübadiləsi proqramları və birgə akademik layihələr təşviq edilir. Beləliklə, ortaq dil və tarix, təhsil layihələri və mədəni mübadilə proqramları vasitəsilə yeni nəsillər arasında güclü bağlar qurulur. Bundan əlavə, enerji qaynaqları və ticarət yolları kimi strateji sahələrdə əməkdaşlıq türk dünyasının qlobal arenada daha təsirli olmasına töhfə verir. Siyasi, iqtisadi, mədəni və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlıq üzv ölkələrə ümumi baxış ətrafında birləşməyə və birlikdə daha güclü şəkildə hərəkət etməyə imkan yaradır.

Azərbaycanın mövqeyi belədir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının rolu təkcə günün tələblərinə cavab verməklə məhdudlaşmamalı, həm də gələcək potensial əməkdaşlıq və tərəfdaşlıqları əhatə edəcək şəkildə genişləndirilməlidir. Bu çərçivədə üzv ölkələr arasında həmrəyliyin və qarşılıqlı etimadın daha da gücləndirilməsi türk dünyasının birlik və bərabərlik içində daha parlaq gələcəyə doğru irəliləməsinə şərait yaradacaq. Birgə elmi araşdırmalar, texnologiya transferləri və innovasiya layihələri türk dünyasının qlobal rəqabət qabiliyyətini artıracaq.

Türk dünyasının birliyi tarixi köklər üzərində daim yenilənməli, zaman-zaman daha da möhkəmlənməlidir. Bu birlik təkcə türk xalqlarının rifahına deyil, həm də dünyada sülhə, sabitliyə, dayanıqlı inkişafa mühüm töhfə olmalıdır.

İradə ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2024.- 5 iyul (№ 138).- S.6.