İndi bu küləklər təkcə toz qoparmır, həm də enerji verir
Ən geniş
yayılmış təmiz
və bərpaolunan enerji növlərindən
biri külək enerjisidir. Bu enerji küləyin gücündən,
yəni hava axınlarının kinetik
enerjisinin elektrik enerjisinə çevrilməsindən
əldə edilir. Kinetik enerji cismin, yaxud da
zərrəciyin öz
hərəkəti hesabına
malik olduğu enerjiyə deyilir. Həmin enerjini yararlı elektrik enerjisinə çevirmək
üçün isə
külək turbinindən
istifadə edilir.
Külək enerjisindən
optimal istifadə üçün küləkli
ərazilərdə çoxlu
sayda turbinlərdən
ibarət böyük
miqdarda elektrik enerjisi istehsal etməyə imkan verən külək-elektrik
stansiyaları (KES) qurulur.
Bu gün dünyada istifadə olunan külək enerjisi həm qurudan, həm də dənizdən əldə olunur. Doğrudur, güclü küləklər bəzən
fəlakətlərə yol
açır, amma zaman onun çox
gərəkli olduğunu
da gündəmə gətirib.
Avstraliya dünyada
küləklər ölkəsi
kimi tanınır. Yer kürəsində ən güclü külək əsməsi hadisəsi də
1996-cı il aprelin
10-da Avstraliyanın şimal-qərb
sahillərindəki kiçik
Barrou adasında "Oliviya qasırğası"
zamanı qeydə alınıb. Həmin vaxt adada küləyin
sürəti saniyədə
113 metrə (408 km/saat) çatıb. Küləyin intensivliyinə
görə Azərbaycan
da ön sıralardadır. Bütövlükdə
Abşeron yarımadasında,
ölkənin ayrı-ayrı
bölgələrində küləkli
günlərin sayı
kifayət qədər
çoxdur. Təsadüfi
deyil ki, küləkdən daha səmərəli istifadə
etmək üçün
Nazirlər Kabineti tərəfindən bu ilin aprelində qərar qəbul olunub. Qərara əsasən, bundan sonra Bakı şəhəri Qaradağ
rayonunun Müşfiqabad
qəsəbəsində dövlət
mülkiyyətində 3,375 hektar, Abşeron rayonunun inzibati ərazisində dövlət
mülkiyyətində 19,875 hektar və Abşeron rayonu Pirəkəşkül-Qobustan bələdiyyəsinin
mülkiyyətində 11,25 hektar olmaqla, ümumilikdə kənd təsərrüfatı təyinatlı
torpaqlar kateqoriyasına
aid 34,5 hektar torpaq sahəsi qoyuluş gücü 240 MVt olan külək-elektrik
stansiyasının tikintisi
məqsədilə bərpaolunan
enerji mənbələrinin
ərazisi kimi müəyyən edilib.
2040-cı ilə kimi Bakının Ələt,
Sabunçu və Mərdəkan qəsəbələrində
ümumi ərazisi
2650 hektar, qoyuluş gücü 1200 MVt olan bir külək və üç günəş-elektrik
stansiyasının inşası
nəzərdə tutulub.
Göründüyü kimi, təbiət hadisəsi olan külək qiymətli sərvətdir. Bu sərvətdən səmərəli
istifadə etmək, səmtini dəyişmək
insan oğlunun zəkasından
asılıdır. Tədqiqatlar
göstərir ki, küləyin sürəti
saniyədə 3-4 metr
olduğu halda elektrik enerjisinin əldə edilməsi mümkündür. Bakıda
küləyin orta sürəti saniyədə
11 metrdir. Bundan başqa, işğaldan azad olunan Laçın
və Kəlbəcər
rayonlarında da küləkdən elektrik enerjisi alınması potensialı böyükdür.
Kəlbəcərin dağlıq
ərazilərində küləyin
orta illik sürəti saniyədə
7-8 metr təşkil edir. Bütün bunlar Azərbaycanda külək enerjisindən
istifadə imkanlarının
geniş olduğunu göstərir. Danılmaz
faktdır ki, Azərbaycanda külək
və ənənəvi
olmayan digər mənbələrdən elektrik
enerjisi alınması
istiqamətində durmadan
iş aparılır,
inamlı addımlar atılır. Qeyd edək ki, Xəzər
dənizinin
Azərbaycan sektoru
üzrə 157 QVt həcmində külək
enerjisi potensialı var ki, bu
da xarici sərmayədarların diqqətindən
yayınmayıb. Onlar
zaman-zaman Azərbaycanda
bərpaolunan enerji stansiyalarının tikintisinə
sərmayə qoymaq istəklərini dilə gətiriblər.
Səudiyyə Ərəbistanının
"ACWA Power" şirkəti isə əməli fəaliyyətə keçərək,
2022-ci ilin yanvarında
"Xızı-Abşeron" Külək-Elektrik Stansiyasının
təməlini qoyub.
2025-ci ildə istismara
veriləcək stansiyada
ildə 1 milyard kVt/saat elektrik
enerjisinin istehsal edilməsi planlaşdırılıb
ki, bu da
220 milyon kubmetr təbii qaza qənaətə və
400 min tondan artıq CO2 emissiyasının
atmosferə atılmasının
qarşısını almağa
imkan yaradacaq. "Xızı-Abşeron" Külək-Elektrik
Stansiyası Azərbaycanda
bərpaolunan enerji sektorunda ən böyük elektrik stansiyası olacaq. Stansiyanın təməlqoyma
mərasimində çıxış
edən Prezident İlham Əliyev deyib: "Bərpaolunan enerji növlərinin istehsalı enerji sahəsində bizim gündəliyimizdə
duran ən başlıca vəzifələrdən
biridir. Onu da bildirməliyəm
ki, işğaldan azad edilmiş ərazi olan Cəbrayıl rayonunda hazırda böyük günəş-elektrik stansiyasının
tikintisi ilə bağlı danışıqlar,
müzakirələr aparılır.
Bu stansiyanın enerji istehsalı potensialı da 240 meqavata bərabər olacaq. Deyə bilərəm, aparılmış
dəqiq təhlil nəticəsində bəlli
oldu ki, işğaldan
azad edilmiş ərazilərdə bütövlükdə
10 min meqavata yaxın bərpaolunan külək və günəş-elektrik
enerjisinin istehsalı mümkündür. Əlbəttə,
biz çox istərdik ki, dost ölkələrin investorları, şirkətləri
bu imkanları da araşdırsınlar və bizimlə bərabər böyük
layihələrə start
versinlər".
Bütün bunlar
onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanda külək enerjisi ilə bağlı atılan addımlar uğurla nəticələnir.
Bu gün alternativ və bərpaolunan enerji mənbələri hesabına
elektrik enerjisinin istehsalında Azərbaycan
üçün əsas
istiqamətlər külək
və günəş-elektrik
stansiyalarının tikilməsidir.
Təkcə quruda deyil, Xəzər dənizində də külək axınlarından
istifadə etməklə
enerji istehsalı mümkündür. Məlumat
üçün bildirək
ki, hazırda dünyada 162 dənizdə
külək-elektrik stansiyası
fəaliyyət göstərir.
Sadəcə 2020-ci ildə
26 dənizdə külək
layihəsinin tikintisinə
başlanılıb. Dünya
üzrə dənizdə
külək enerjisi gücünə malik olan ölkələrin ilk beşliyi sırasına Birləşmiş
Krallıq (10 QVt), Çin (8 QVt), Almaniya (7 QVt), Niderland (2.5 QVt) və Belçika (2 QVt) daxildir. Azərbaycan sadalanan bu ölkələrdən heç də geri qalmayacaq.
Ötən il energetika naziri Pərviz Şahbazov müsahibələrinin birində
bildirib ki, Xəzər dənizinin zəngin külək enerjisi potensialının
7,2 QVt-nı 2036-cı ilədək
reallaşdırmaq niyyətindəyik.
Bu günlər
bərpaolunan enerji sahəsindən xəbərlər
yayan "Recharge" jurnalında "Əsrin yaşıl müqaviləsi
Azərbaycanın dəniz
külək enerjisi ilə bağlı arzusunu reallığa çevirə bilər"
sərlövhəli məqalə
dərc olunub. Məqalədə energetika
nazirinin müavini və BMT-nin İqlim Dəyişmələri
üzrə Çərçivə
Konvensiyasının Tərəflər
Konfransının 29-cu sessiyasının
(COP29) baş icraçı
direktoru Elnur Soltanovun fikirləri yer alıb. O bildirib ki, dəniz
külək-elektrik stansiyalarının
tikilməsi Azərbaycan
hökumətinin Avropa
istehsalçıları ilə
birgə "elektrik enerji hasilatının pay bölgüsü müqaviləsi"nə oxşar
layihəyə açıq
olmasını göstərir: "Energetika
sahəsində strateji
tərəfdaşlıqlar bizim üçün həmişə çox əhəmiyyət kəsb
edəcək. Əgər
Xəzərdə dəniz
külək enerji layihəsini inkişaf etdirmək istəyiriksə,
onda bizim mütləq yerli istehsala ehtiyacımız var, bütün komponentlər Avropa ölkələrindən gələ
bilməz". Bərpa
Olunan Enerji Mənbələri Dövlət
Agentliyinin direktor müavini Kamran Hüseynov Elnur Soltanovun fikirlərini dəstəkləyib: "Burada
Avropaya ixrac vacib rol oynayacaq
və Azərbaycan gələcəkdə dəniz
külək enerjisi stansiyalarından alınacaq
əlavə enerjidən
hidrogen və elektrik yanacaq istehsal edə bilər".
SOCAR-ın nümayəndəsi
Teymur Quliyev isə Dünya Bankı ilə əməkdaşlıq çərçivəsində
ortaya çıxan bir sıra texniki
məsələlərdən söz açıb: "Masdar" keçən il Azərbaycan hökuməti ilə 10 qiqavat gücündə bərpaolunan enerji stansiyası, o cümlədən
2 qiqavat gücündə
dəniz külək enerjisi stansiyası layihəsinə dair müqavilə imzalayıb.
Səudiyyə Ərəbistanının
"ACWA Power" şirkəti, həmçinin Bakı ilə dörd layihəli sazişin bir hissəsi olaraq 1,5 QVt-lıq dəniz külək enerji stansiyası layihəsini həyata keçirir".
Züleyxa ƏLİYEVA,
Azərbaycan.-2024.-
5 iyul (¹ 138).- S.7.