Milli Məclisə seçkilərdə namizədliyin irəli sürülməsinə dair tələblər

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2024-cü il 28 iyun tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə növbədənkənar seçkilər 2024-cü il sentyabrın 1-nə təyin edilib. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 56-cı maddəsinə əsasən ölkə vətəndaşlarının bu seçkilərdə seçmək və seçilmək hüququ var. Daha konkret desək, səsvermə günü də daxil olmaqla 18 yaşına çatmış Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı seçmək, seçkilərin gedişini müşahidə etmək, seçkiqabağı təşviqat aparmaq və seçki qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş digər seçki hərəkətlərinin həyata keçirilməsində iştirak etmək hüququna (aktiv seçki hüququ) malikdir.

Bununla belə bəzi hallarda bu hüquq qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məhdudlaşdırıla bilər. Məsələn, məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslər aktiv seçki hüququndan məhrumdurlar. Vətəndaş aktiv seçki hüququndan məhrumdursa, onun heç bir halda passiv seçki hüququ yarana bilməz. Bəzi şəxslər isə tutduqları vəzifələrinə görə - hərbi qulluqçular (hərbi qulluqda olduqları müddətdə), hakimlər (hakim olduqları müddətdə), dövlət qulluqçuları (dövlət qulluğunda olduqları müddətdə), din xadimləri (peşəkar dini fəaliyyət ilə məşğul olduqları müddətdə) Milli Məclisin deputatı ola bilməzlər. Göstərilən şəxslər namizədliklərini irəli sürdükləri zaman seçkili vəzifəyə seçiləcəyi halda həmin vəzifə ilə uzlaşmayan fəaliyyətə xitam verəcəyinə dair yazılı öhdəlik götürür və bu barədə ərizə yazır.

Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikasının seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada deputat seçilə bilər. Bu məqsədlə Seçki Məcəlləsinin 53 və 54-cü maddələrinə uyğun olaraq birmandatlı seçki dairəsi üzrə namizədlər vətəndaşların özləri, təşəbbüs qrupları, siyasi partiyalar, siyasi partiyaların blokları tərəfindən irəli sürə bilər.

Qanunvericilik deputatlığa namizədlərə aid tələblərin dairəsini müəyyən etmişdir. Belə ki, ikili vətəndaşlığı olan (ikili vətəndaşlığı qalanadək), xarici dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan (həmin öhdəliklərə xitam verilənədək), fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilmiş şəxslər, ağır və xüsusi ilə ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər seçkilərdə deputatlığa namizəd ola bilməzlər. Xarici dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan dedikdə, 5 ildən çox xarici dövlətdə yaşamaqla bağlı əmələ gələn davamlı, möhkəm və sabit münasibətlərin mövcudluğuna səbəb olan qeydiyyat, vergi, ölkə ərazisini müəyyən müddətdən artıq tərk etməmək, habelə digər siyasi və ya hüquqi öhdəliklər başa düşülür.

Azərbaycan Respublikasının ərazisində beş ildən az olmayaraq daimi yaşayan, lakin vətəndaşlığı olmayan şəxslər isə Milli Məclisə seçkilərdə yalnız özlərinin səsvermə hüququndan istifadə edə bilərlər.

Milli Məclisə seçkilərdə seçki hüququ olan vətəndaşlar namizədliklərini öz təşəbbüsləri, seçicilərin təşəbbüs qrupu, siyasi partiya, siyasi partiyaların blokları vasitəsilə irəli sürə bilərlər. Namizədliyini irəli sürən vətəndaş müvafiq seçki dairəsinin dairə seçki komissiyasına namizədliyin irəli sürülməsinə dair bildiriş, Seçki Məcəlləsinin 53-cü maddəsinin tələblərinə uyğun tərtib edilmiş öhdəlik ərizəsi (ərizədə deputatlığa namizədliyi irəli sürülmüş şəxsin soyadı, adı, atasının adı, onun doğum tarixi, yaşayış yerinin ünvanı, təhsili, şəxsiyyət vəsiqəsinin və ya onu əvəz edən sənədin seriya nömrəsi, verilmə tarixi və ya etibarlılıq müddəti, əsas iş və ya xidmət yeri, tutduğu vəzifə (bu olmadıqda - fəaliyyət növü), məhkumluğu, vətəndaşlığı və başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyinə dair məlumatlar, habelə deputat seçiləcəyi halda həmin vəzifə ilə uzlaşmayan fəaliyyətə xitam verəcəyi barədə öhdəliyi göstərilməlidir), namizəd tərəfindən səlahiyyətli nümayəndə təyin edilibsə, həmin səlahiyyətli nümayəndəyə aid notariat qaydasında təsdiq edilmiş vəkalətnamə, namizəd öz ərizəsində siyasi mənsubiyyətinə dair məlumat daxil edibsə, bu barədə təsdiqedici sənəd təqdim etməlidir.

Müvafiq seçki dairəsinin ərazisində daimi yaşayan və seçki hüququ olan ən azı 50 nəfərdən ibarət Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları seçicilərin təşəbbüs qrupunu yarada bilər. Həmin təşəbbüs qrupunun formalaşması qaydası "Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdə vətəndaşların öz təşəbbüsü ilə deputatlığa namizədliyinin irəli sürülməsi, seçicilərin təşəbbüs qruplarının yaradılması və onlar tərəfindən deputatlığa namizədin irəli sürülməsi qaydaları haqqında Təlimat"la müəyyən edilmişdir.

Təşəbbüs qrupunun yaranması üçün seçkilərdə iştirak etmək hüququ olan vətəndaşlar öz yığıncağını keçirməlidirlər. Həmin yığıncaqda seçicilərin təşəbbüs qrupunun yaradılması və təşəbbüs qrupunun nümayəndəsinin müəyyən edilməsi, deputatlığa namizədliyin irəli sürülməsi, namizədliyin irəli sürülməsinin təsdiqi üçün müvafiq seçki komissiyasına bildirişlə müraciət edilməsi məsələləri həll olunur. Eyni zamanda yığıncağın gündəliyinə çıxarılaraq müzakirə edilmiş hər bir məsələ barədə qərar qəbul olunur və yığıncağın protokolu tərtib edilir. Prosesin sonunda qanunvericiliyin tələbinə uyğun olaraq, sözügedən protokolu iclasın sədri və katibi imzalayır. Bundan sonra seçicilərin təşəbbüs qrupunun irəli sürdüyü namizədin sənədlərini seçki komissiyasına seçicilərin təşəbbüs qrupunun nümayəndəsi və ya namizəd təqdim edə bilər. Namizəd seçicilərin təşəbbüs qrupu tərəfindən irəli sürüldükdə seçicilərin təşəbbüs qrupunun yaradılması və namizədliyin irəli sürülməsi barədə yığıncağın protokolu, namizədin irəli sürülməsinə təşəbbüs edilməsi barədə bildiriş, Seçki Məcəlləsinin 53-cü maddəsinin tələblərinə uyğun tərtib edilmiş öhdəlik ərizəsi (ərizədə namizədliyi irəli sürülmüş şəxsin soyadı, adı, atasının adı, onun doğum tarixi, yaşayış yerinin ünvanı, təhsili, şəxsiyyət vəsiqəsinin və ya onu əvəz edən sənədin seriya nömrəsi, verilmə tarixi və ya etibarlılıq müddəti, əsas iş və ya xidmət yeri, tutduğu vəzifə (bu olmadıqda - fəaliyyət növü), məhkumluğu, vətəndaşlığı və başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyinə dair məlumatlar, habelə deputat seçiləcəyi halda, həmin vəzifə ilə uzlaşmayan fəaliyyətə xitam verəcəyi barədə öhdəliyi göstərilməlidir), namizəd tərəfindən səlahiyyətli nümayəndə təyin edilibsə, səlahiyyətli nümayəndəyə aid notariat qaydasında təsdiq edilmiş vəkalətnamə, namizəd öz ərizəsində siyasi mənsubiyyətinə dair məlumat daxil edibsə, bu barədə təsdiqedici sənəd təqdim olunmalıdır.

Namizədliyin irəli sürülməsi ilə əlaqədar təqdim edilmiş sənədlərə dairə seçki komissiyası tərəfindən 5 gün müddətində baxılır, namizədliyin irəli sürülməsinin təsdiq olunub-olunmaması barədə müvafiq qərar qəbul edilir və həmin qərar namizədə və ya onun səlahiyyətli nümayəndəsinə verilir.

Seçki Məcəlləsində nəzərdə tutulan tələblərə əməl olunmaması, yəni yuxarıda sözügedən sənədlərin lazımi qaydada rəsmiləşdirilməməsi və ya namizədlərin irəli sürülməsində qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydanın pozulması namizədliyin irəli sürülməsinin təsdiq edilməsindən imtina üçün əsas ola bilər. Namizədin qeyə alınması üçün təqdim edilən sənədlərdəki səhvlər və pozuntular namizəd tərəfindən düzəlişlərin edilməsi yolu ilə aradan götürülə bilərsə, dairə seçki komissiyası qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş müddətdə namizədi bu haqda xəbərdar edir və onun tərəfindən müvafiq düzəlişlər edildikdən sonra namizədliyin irəli sürülməsini təsdiqləyir.

Milli Məclisə seçkilərdə namizədliyin irəli sürülməsi siyasi partiyalar və siyasi partiyalar blokları tərəfindən də həyata keçirilə bilər. Həmin subyektlər tərəfindən namizədliyin irəli sürülməsi qaydası Seçki Məcəlləsi və Mərkəzi Seçki Komissiyasının müvafiq normativ xarakterli aktları ilə tənzimlənir.

Arifə Muxtarova,

Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının katibi

Azərbaycan.-2024.- 7 iyul (№ 140).- S.9.