Esen Usubəliyev: “Qarabağ Bəyannaməsi bütün Türk dünyasında layihələrin inkişafı üçün ciddi təkan olacaq”

“Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailə Türk dünyasıdır”. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin bu il fevralın 14-də keçirilən andiçmə mərasimində səsləndirdiyi bu fikirlər ölkəmizin geniş coğrafiyaya malik Türk dünyasının birliyinin möhkəmləndirilməsinə və inkişafına verdiyi önəmi nümayiş etdirir.

Bu ay ölkəmiz Qazaxıstanın paytaxtı Astanada keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) sammitində iştirak edib. Belə ki, Azərbaycan hazırda ŞƏT-də dialoq üzrə tərəfdaş statusuna malikdir. Ölkəmiz ŞƏT-də müşahidəçi statusu almaq niyyətindədir.

Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv dövlətlərin başçıları isə ilk dəfə qeyri-rəsmi Zirvə toplantısına toplaşıblar. Təkcə rəsmi deyil, həm də qeyri-rəsmi Zirvə toplantısının keçirilməsi ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın və tərəfdaşlığın daha da dərinləşməsinə xidmət edən amil kimi qiymətləndirilməlidir. Əminliklə demək olar ki, Şuşa Sammiti Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığın və inteqrasiyanın daha da gücləndirilməsi, həmçinin bu ölkələri əhatə edən mühüm məsələlərin müzakirəsi üçün mühüm platformaya çevriləcək.

Qırğız ekspert, Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru Esen Usubəliyev mövzu ilə bağlı AZƏRTAC-ın suallarını cavablandırıb:

- Qırğızıstan Prezidenti Sadır Japarov TDT-nin qeyri-rəsmi sammitində iştirak etmək üçün Azərbaycana səfər edib. Bu səfərin nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz və səfər ikitərəfli iqtisadi əlaqələrin inkişafına necə təsir göstərəcək?

- Bu səfər həm ikitərəfli əsasda, həm də regional təşəbbüslər, o cümlədən Türk Dövlətləri Təşkilatları çərçivəsində Azərbaycan və Qırğızıstan arasında uğurlu, inkişaf edən münasibətlər kontekstində nəzərdən keçirilməlidir. İkitərəfli səviyyədə, son iki ildə dövlət başçıları dəfələrlə qarşılıqlı səfərlər edib, həmçinin müxtəlif beynəlxalq platformalarda görüşüblər. Ölkələr arasında münasibətlər müsbət inkişaf edib. Son zamanlar ölkələr arasında ticarət əhəmiyyətli dərəcədə artıb, investisiyalar sahəsində də dialoq intensivləşib.

Aydındır ki, Qırğızıstanın Azərbaycan üçün, Azərbaycanın isə Qırğızıstan üçün əhəmiyyəti son illərdə sürətlə artıb. Çünki bu, ilk növbədə, hər iki ölkənin hazırda yeni nəqliyyat sisteminin - Orta Dəhlizin əsas iştirakçıları kimi çıxış etməsi ilə bağlıdır. Təbii ki, iki ölkə arasında əlaqələr bundan sonra da intensivləşəcək. Bu səfər Qırğızıstanla Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlığın möhkəmlənməsinin davamı kimi qiymətləndirilməlidir.

-Türk Dövlətləri Təşkilatının Şuşada keçirilən qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə Qarabağ Bəyannaməsi imzalandı. Bu sənəd Türk Dövlətləri Təşkilatının fəaliyyətinə necə töhfə verəcək? TDT bu gün hansı problemlərlə üzləşir?

- Qarabağ Bəyannaməsinin Türk Dövlətləri Təşkilatının gələcək inkişafı üçün əhəmiyyətindən danışarkən başa düşmək lazımdır ki, prinsipcə, son 10 ildə türk inteqrasiyasının inkişafının əsas məqamları Azərbaycanla bağlı olub. Bura 2009-cu ildə türk ölkələri daxilində inteqrasiyanın daha fəal inkişafını göstərən Naxçıvan sammiti də daxildir. Beləliklə, indi Şuşada keçirilən TDT-nin Zirvə görüşünün qeyri-rəsmi xarakter daşımasına baxmayaraq, bu bəyannamənin imzalanması türk inteqrasiyasının gələcək inkişafı üçün ciddi istiqamətləri müəyyən edə bilər. Bu, xüsusilə, maliyyə, nəqliyyat, iqtisadi, müdafiə, sənaye, humanitar, təhsil və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlığa şamil olunur.

Amma bu, ilk növbədə, bütün Türk dünyasında ticarət dəhlizlərinə və ticarət əlaqələrinin inkişafına aiddir. Təbii ki, bu cür sənədlər Türk dünyasının geniş coğrafiyasında əməkdaşlığın daha da inkişafı üçün möhkəm hüquqi baza yaradır. Bütün qitədən keçən və Çini, Mərkəzi Asiyanı, Yaxın Şərqi və Avropanı birləşdirən ticarət yolları, xüsusən də dəmir yolu nəqliyyatı, avtomobil nəqliyyatı türk ölkələrinin əsas rol oynayacağı gələcəyin ciddi arteriyasına çevrilə bilər. Ona görə də bu sammitin qeyri-rəsmi olmasına baxmayaraq, Qarabağ Bəyannaməsi bütün Türk dünyasında nəqliyyat, iqtisadi, ticarət və investisiya layihələrinin daha da inkişafı üçün ciddi praktiki məna kəsb edir. Eyni zamanda, başa düşməliyik ki, Türk dünyasının bütün ölkələrində eyni vaxtda inkişafa yönəlmiş bu proseslər indi məhz TDT çərçivəsində sinxronlaşdırılır. Bu isə ümid verir ki, yaxın gələcəkdə məhz Türk dünyası ölkələri bütün Avrasiya qitəsinin iqtisadi inkişafı sahəsində lider ola bilərlər.

-Prezident Sadır Japarov qeyd etdi ki, enerji sektorunda, o cümlədən bərpaolunan enerji və enerji səmərəliliyi sahəsində tərəfdaşlıq bu gün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanla Qırğızıstan arasında bu istiqamətdə əməkdaşlığı necə qiymətləndirirsiniz?

- Hazırda Qırğızıstan yaşıl enerjinin inkişafına xüsusi önəm verir. Bunu nəzərə alaraq hesab edirəm ki, Qırğızıstanla Azərbaycan arasında enerji sahəsində əməkdaşlığın böyük perspektivləri var. Hər iki ölkənin bu sahədə təcrübə mübadiləsi aparması və ya bu sahədə bir-birinə yardım göstərməsi bütün Türk dünyasında yeni enerji əlaqələrinin formalaşması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilər.

Eyni zamanda, başa düşmək lazımdır ki, həm Qırğızıstan, həm də Azərbaycan bu sahədə əməkdaşlığın, o cümlədən neft-qaz sahəsində əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsində maraqlıdır. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın Türk dünyasının enerji nəhənglərindən biri kimi mövqeyi yaxın gələcəkdə bu əməkdaşlığın inkişafına töhfə verə bilər.

- Ölkələrimizin ŞƏT çərçivəsində əməkdaşlığını necə qiymətləndirirsiniz?

- Son zamanlar Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ticarət, iqtisadi və maliyyə xarakterli məsələləri ŞƏT məkanında prioritet inkişaf sahələri kimi kifayət qədər aydın şəkildə müəyyən edib. Odur ki, nəqliyyat sisteminin inkişafı, xüsusən də Şərq-Qərb, Şimal-Cənub dəhlizləri ŞƏT əməkdaşlıq çərçivəsində əsas istiqamətlərdən biridir.

Burada regional beynəlxalq təhlükəsizliyin təmin edilməsi ilə bağlı çox mühüm element yaranır. Yəni, indi Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və bu təşkilatın əhatə etdiyi məkan xüsusən də nəqliyyat layihələrinin inkişafı üçün ən sabit və ən əlverişli məkanlardan biri hesab olunur. Ona görə də Azərbaycanın bu proseslərə qoşulması kifayət qədər məntiqli addım və gözlənilən siyasətdir. Yaxın gələcəkdə Azərbaycanın bu və ya digər dərəcədə Şanxay Əməkdaşlıq Regionu çərçivəsində nəqliyyat layihələri ilə bağlı məsələlərin müzakirəsinə cəlb olunacağı göz qabağındadır.

Eyni zamanda, ŞƏT-in mühüm xüsusiyyəti onun açıq təşkilat olmasıdır. Hətta ŞƏT çərçivəsində bəzi layihələr həyata keçirilsə belə, bu o demək deyil ki, Şanxay təşkilatına üzv olmayan digər ölkələr burada iştirak edə bilməz və etməyəcək. Çünki indi ŞƏT ölkələri, eləcə də ŞƏT-ə üzv olmayan ölkələr arasında ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlər sıxlaşdırılır. Eyni zamanda, Şanxay əməkdaşlığı ölkələrinin, xüsusən də Mərkəzi Asiyada yerləşən ölkələrin türk inteqrasiyası çərçivəsində Azərbaycanla əlaqələri var, ona görə də müxtəlif əməkdaşlıq və inteqrasiya prosesləri bu layihənin inkişafına heç də mane olmur.

- Azərbaycan və Qırğızıstanın TDT-də iştirakı hansı perspektivlər vəd edir?

-Hər iki tərəf indi bu təşkilat çərçivəsində iqtisadi, siyasi və mədəni proseslərin inkişafından qarşılıqlı fayda əldə edir. Hazırda Orta Dəhliz layihəsi çərçivəsində formalaşmaqda olan geosiyasi, ticarət-iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri baxımından Azərbaycan və Qırğızıstan türk məkanında mühüm oyunçulardır. Ona görə də bu iki ölkənin - Qırğızıstan və Azərbaycanın əhəmiyyətini qiymətləndirmək lazımdır. Bakı və Bişkek bir çox nəqliyyat və iqtisadi layihələrin inkişafı baxımından əsas ölkələrdir. Birincisi, ona görə ki, Azərbaycan bütün Orta Asiyanın və Türk dünyasının bu hissəsinin Avropaya açılan qapısıdır. Qırğızıstan isə Türk dünyasını Çinlə birləşdirən və nəqliyyat layihəsinin məhz bu hissəsini istiqamətləndirən və həyata keçirən körpüdür. Bu, praktiki məsələlərə aiddir.

Azərbaycan və Qırğızıstan üçün bəzi digər perspektivlər və üstünlüklərdən danışarkən hesab edirəm ki, gələcəkdə hər iki ölkə mədəni, siyasi və iqtisadi inkişaf baxımından bir-biri üçün xüsusi maraq kəsb edə bilər. Eyni zamanda, əlverişli mühiti nəzərə alsaq, Qırğızıstanı Azərbaycanın gələcəkdə Mərkəzi Asiyada regional siyasətinin mühüm elementlərindən biri hesab etmək olar. Biz bunu həm TDT çərçivəsində, həm də Azərbaycanın Mərkəzi Asiya daxilində bəzi yeni təşəbbüsləri çərçivəsində nəzərdən keçirə bilərik.

Azərbaycan.-2024.- 10 iyul (№ 142).- S.6.