Çeşmələrin daim çağlasın, Şuşa!

Mənfur düşmən 1992-ci ilin mayında Şuşanı işğal etməzdən əvvəl şəhərin 17 məhəlləsinin hər birində bulaq var idi. Həmin vaxtdan Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsindəki Qələbəsinədək bu büllur çeşmələr dağıdıldı, yaxud baxımsızlıq üzündən bərbad hala düşdü, çoxunun suyu qurudu. Bunlar azmış kimi Şuşanı tərk edərkən düşmən şəhəri içməli su ilə təmin edən magistral su kəmərini də sıradan çıxartdı.

Bir sözlə, erməni vandalları istər işğal dövründə, istərsə də buralardan qovulanda şəhəri içməli su ilə təmin edən mənbələri və magistral kəmərləri məqsədli şəkildə dağıtmış və nəticədə suyun nəqli dayandırılmışdı.

Qələbədən dərhal sonra Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə bu istiqamətdə vəziyyətin qaydaya salınması üçün təcili tədbirlər görülməyə başlandı. Təxirəsalınmaz Tədbirlər Proqramına əsasən, az bir zamanda Kiçik Kirs mənbəyi və Kiçik Kirs-Şuşa magistral su kəmərinin qəzalı hissələri təmir olundu. Beləliklə, Qələbədən təxminən iki həftə sonra - 2020-ci il noyabrın 25-də Şuşa şəhərinə suyun verilməsi bərpa edildi. Eyni zamanda şəhərin digər su mənbəyi - Zarıslı sugötürücü qurğusunun, 14,3 kilometrlik olan Zarıslı-Şuşa magistral su kəmərinin qəzalı hissələrinin bərpasına başlanıldı. Heç bir ay keçmədən bu mənbədən də şəhərə suyun verilməsi təmin olundu.

Şəhərin perspektiv inkişafı, həmçinin ilin müəyyən dövrlərində Kiçik Kirs və Zarıslı mənbələrində məhsuldarlığın kəskin azalması səbəbindən alternativ su mənbəyinin yaradılması layihəsinin icrasına da başlanıldı. Bu məqsədlə Daşaltı kəndinin yaxınlığında, Zarıslı çayının məcrasında tutumu 25 min kubmetr olan sutoplayıcı anbar, nasos stansiyası və diametri 159 millimetr, uzunluğu 2,9 kilometr olan yeni kəmər inşa edildi. Eyni zamanda diametri 325 millimetr, uzunluğu 9,3 kilometr olan Kiçik Kirs-Şuşa magistral su kəmərinin istismara yararsız 5,2 kilometrlik hissəsi diametri 426 və 530 millimetr olan borularla əvəzləndi. Beləliklə, 2022-ci ilin dekabrında Şuşaya yeni mənbədən suyun verilməsi nəticəsində evlər, dövlət qurumlarının inzibati binaları, hotellər, ictimai-iaşə müəssisələri və digər obyektlər fasiləsiz içməli su ilə təmin edildilər.

Şuşa şəhərinə verilən içməli suyun keyfiyyət göstəricilərinin standartlara uyğunluğunu təmin etmək məqsədilə Təxirəsalınmaz Tədbirlər Proqramı çərçivəsində mövcud sutəmizləyici qurğunun yenidən qurulması layihəsi də önəm daşıyır. Qurğuda 12 qum süzgəci, daxili kommunikasiya xətləri və digər hidrotexniki avadanlıqlar, reagent təsərrüfatı və zərərsizləşdirici qurğu, istehsalat laboratoriyası tam bərpa olunaraq istismara hazır vəziyyətə gətirilib. Görülmüş işlər nəticəsində qurğunun məhsuldarlığı sutkada 2 min kubmetrdən 5 min kubmetrə çatdırılıb.

Hazırda şəhərdə yaşayan, çalışan və səfərə gələn 3500-dən çox insan bu təmizləyici qurğuda sutka ərzində emal olunan və standartlara tam uyğun içməli su ilə təmin edilir. Layihənin növbəti mərhələsində Şuşa şəhərinin dayanıqlı su təchizatı məqsədilə məhsuldarlığı sutkada 8 min kubmetr təşkil edəcək müasir tipli yeni sutəmizləyici qurğunun inşası nəzərdə tutulur. Şuşa şəhərinin su təchizatının dayanıqlılığının təmin edilməsi məqsədilə ümumi həcmi 6 min kubmetr olan 3 su anbarı layihələndirilib. Həmin anbarlardan birinin tikintisi davam etdirilir.

2040-cı ilə Şuşanın perspektiv inkişafı nəzərə alınmaqla hazırlanan su təchizatı, kanalizasiya və yağış suları sisteminin yenidən qurulması layihəsinə əsasən, şəhərin orta günlük su tələbatı saniyədə 105 litr təşkil edəcək. Şəhərə içməli su mövcud Kiçik Kirs, Zarıslı mənbələrindən, həmçinin Zarıslıçay su anbarından veriləcək.

Şəhərin baş planına uyğun hazırlanmış layihəyə əsasən, Şuşada 24 kilometr magistral su kəməri, 44 kilometr içməli, 42 kilometr tullantı və 41 kilometr yağış su şəbəkələri yaradılacaq. Şəhərdə formalaşan tullantı sularının tam təmizlənib zərərsizləşdirilməsi məqsədilə məhsuldarlığı sutkada 8 min kubmetr olan qurğu inşa ediləcək. Qurğuda emal edilərək təmizlənən su ekoloji duruma zərər vurmadan Qarqarçay çayına axıdılacaq. Şuşa şəhərində yaradılan yeni infrastruktur "ağıllı su" sistemi əsasında idarə olunacaq. Suyun mənbədən götürülməsi, nəqli, anbarların səviyyəsi, hidravlik rejimlər və digər proseslər SCADA sistemləri vasitəsilə onlayn rejimdə tənzimlənəcək.

Xatırladaq ki, bu il iyulun 5-də Prezident İlham Əliyev Şuşada sutəmizləyici qurğular kompleksini və "İsa bulağı" istirahət kompleksini açıb.

Bulaqlardan söz düşmüşkən, həmçinin deyək ki, onların da bərpası davam edir. Belə ki, Qələbədən az sonra "Xan qızı" bulağı bərpa olundu. 2021-ci ilin mayında Prezident İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva, qızları Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Şuşada "Xan qızı" bulağında oldular. Orada dövlətimizin başçısı belə dedi: "Xan qızı Natəvan" bulağını bərpa etmişik. Keçən dəfə yanvar ayında Şuşada olarkən demişdim ki, Natəvan bulağını bərpa edəcəyik. Yenə də bulaq Şuşa sakinlərinin, qonaqların sərəncamına veriləcəkdir. Mənfur düşmən bu bulağı qurutmuşdu, bütün bulaqları qurutmuşdu. Bu da onu göstərir ki, Şuşa həmişə ermənilər üçün yad şəhər olub. İndi isə Şuşa dirçəlir və Şuşanın rəmzlərindən biri olan "Xan qızı" bulağı bərpa edilib. Bu gün bu bulaqdan su içmişəm".

2022-ci ilin iyununda isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, birinci xanım Əminə Ərdoğan Şuşada olarkən "Xan qızı" bulağına da baş çəkdilər. Türkiyə Prezidentinə "Xan qızı" bulağı haqqında məlumat verildi. Diqqətə çatdırıldı ki, Şuşa işğaldan azad olunandan qısa müddət sonra istifadəyə verilən "Xan qızı" bulağı şəhərin məşhur məkanlarından biridir. Natəvanın vaxtilə şəhərə çəkdirdiyi su xətti "Xan qızı" bulağı adı ilə məşhur olub. Ermənistanın işğalı altında olduğu müddətdə suyu quruyan bulaq yenə də sakinlərin və şəhərin qonaqlarının istifadəsindədir.

Vətən müharibəsindən sonra İsa bulağı da Şuşa Şəhəri Dövlət Qoruğu İdarəsi tərəfindən tam bərpa edilib. Bulağın özü mərmərdən hazırlanıb, "İsa bulağı" sözləri isə milli ornamentlə yazılıb. Bulağın su təminatı tam bərpa olunub, ətrafındakı istirahət mərkəzi və restoran milli üslubda təmir edilib, ərazidə abadlıq işləri aparılıb. İstirahət kompleksində 4 qonaq evi və bir restoran yerləşir.

Qeyd edək ki, Şuşa şəhərindən dörd kilometr aralıda, dəniz səviyyəsindən təqribən 1300 metr hündürlükdə meşəlik ərazidə yerləşən İsa bulağı Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağın ən məşhur istirahət yerlərindən biri hesab olunur. Bulaq Azərbaycan təbiətinin nadir incilərindən sayılır. Yerli əhalinin bu hidronim haqqında məlumatına görə, bulaq XVIII əsrdə ilk dəfə onu qalın meşəlikdə aşkar etmiş İsa adlı əkinçinin adını daşıyır.

Bu isti yay günlərində Şuşanın büllur çeşmələri şəhərin yurda dönən sakinlərinin və sayı getdikcə artmaqda olan qonaqlarının ürəyinə sərinlik gətirir. Çayların həmişə axar olsun, bulaqların daim çağlasın, əziz Şuşamız!

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.-2024.- 11 iyul (№ 143).- S.9.