Özbək ekspert: "Özbəkistan Azərbaycanın "Şanxay ailəsi"nə qoşulmasını tam dəstəkləyir "

Azərbaycanın xarici siyasətində Mərkəzi Asiya ölkələri, o cümlədən Özbəkistanla əlaqələrin inkişafı mühüm yer tutur. Son illər Mərkəzi Asiyanın dinamik inkişaf edən ən böyük dövlətlərindən biri olan Özbəkistanla Azərbaycan arasında əlaqələr durmadan genişlənir. Şuşada keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə iştirak edən Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində nazirlər səviyyəsində Türk Ətraf Mühit Şurasının yaradılmasını təklif edib. Bu kontekstdə bu ilin noyabrında Bakıda keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının - COP29-un bütün TDT ölkələri üçün əlamətdar tarixi hadisəyə çevriləcəyi vurğulanıb. İkitərəfli əməkdaşlığın cari sahələrinə dair özbək beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert Oleq Qolişnikov AZƏRTAC-ın suallarını cavablandırıb.

- Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Bakıya son səfərinin nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz və bu, ikitərəfli iqtisadi əlaqələrin inkişafına necə təsir edəcək?

- Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin bu yaxınlarda Şuşada keçirilən TDT-nin Dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə iştirakı təşkilati tərəfdaşlarla regional və beynəlxalq gündəliyin aktual məsələləri üzrə müzakirə aparmaq üçün daha bir fürsətdir. Bundan əlavə, Özbəkistan üçün TDT-də iştirak, ilk növbədə, iqtisadi-ticari əməkdaşlıq məsələlərinin ön plana çıxdığı praqmatik xarakter daşıyır. Bunu Özbəkistan liderinin səsləndirdiyi bir sıra təşəbbüslər sübut edir. Belə ki, sammitdə Prezident Şavkat Mirziyoyev digər məsələlərlə yanaşı, Dəmir Yolu İdarələri Şurasının yaradılmasını, habelə beynəlxalq marşrutların imkanlarından daha səmərəli istifadə etmək üçün Tədbirlər Kompleksinin işlənib hazırlanmasını, avtomobil daşımalarının tam rəqəmsallaşdırılmasını və "yaşıl dəhliz"in yaradılmasını təklif edib. Bu təşəbbüslərin həyata keçirilməsi TDT iştirakçıları arasında, o cümlədən Özbəkistan və Azərbaycan arasında nəqliyyat, logistika və ticarət sahələrində qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın genişləndirilməsinə imkan verəcək.

- Türk Dövlətləri Təşkilatının Şuşada keçirilən qeyri-rəsmi Zirvə toplantısında Qarabağ Bəyannaməsi imzalanıb. Bu sənəd Türk Dövlətləri Təşkilatının fəaliyyətinə necə töhfə verəcək?

- İmzalanmış sənədə əsasən, tərəflər əməkdaşlığın prioritet istiqamətləri üzrə qarşılıqlı fəaliyyətin, o cümlədən Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin inkişafı, nəqliyyat və tranzit prosedurlarının optimallaşdırılması və rəqəmsallaşdırılması, enerji sahəsində, ilk növbədə, bərpaolunan enerji sahəsində fəaliyyətin gücləndirilməsini davam etdirmək barədə razılığa gəliblər. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, TDT iştirakçıları Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsinə dair sazişin imzalanmasını alqışlayıblar. Onun həyata keçirilməsi bütün TDT məkanında ticarət, iqtisadi, maliyyə, nəqliyyat və logistika sektorlarının inkişafına müsbət təsir göstərəcək. Bu layihə Daşkənd üçün, o cümlədən Özbəkistanın iqtisadi əlaqələrinin şaxələndirilməsi baxımından çox vacibdir. Ümumiyyətlə, Qarabağ Bəyannaməsinin əsas müddəalarının həyata keçirilməsi TDT iştirakçıları arasında münasibətləri yeni səviyyəyə qaldıra, həmçinin TDT-nın beynəlxalq aləmdə nüfuzunu gücləndirə bilər.

- Təşkilat bu gün hansı problemlərlə üzləşir?

- Birincisi, bu, razılaşmaların praktikada həyata keçirilməsidir. Mənim fikrimcə, bir çox çoxtərəfli strukturlar üçün əsas problemdir və TDT bu mənada istisna deyil. Təşkilatın üzvləri konseptual səviyyədə razılaşmaya malik olduqda belə, icra səviyyəsində razılaşmaların icrası çox vaxt müəyyən çətinliklərlə, o cümlədən tənzimləyici, texniki, texnoloji, maliyyə və bürokratik çətinliklərlə üzləşir. Bu çətinlikləri, məncə, TDT ölkələrinin rəhbərliyinin siyasi iradəsi, eləcə də birgə layihə və təşəbbüslərin həyata keçirilməsində iştirak edən məsul nazirlik və idarələrin sistemli və əlaqələndirilmiş işi ilə aradan qaldırmaq olar. Burada nəzarət və monitorinq mexanizmlərinin yaradılması da vacibdir.

- Azərbaycan və Özbəkistan TDT-də iştirakdan hansı perspektivlər əldə edir?

- TDT çərçivəsində iqtisadi-ticari gündəm Özbəkistan üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Özbəkistan TDT iştirakçıları, o cümlədən Azərbaycanla qarşılıqlı faydalı əsasda layihələr həyata keçirməkdə maraqlıdır. TDT bir təşkilat olaraq ciddi potensiala malikdir və bunun effektiv həyata keçirilməsi təşkilatın iştirakçılarına, o cümlədən Özbəkistan və Azərbaycana əlavə faydalar gətirəcək. TDT çərçivəsində irəli sürülən təşəbbüs və layihələrin praktiki şəkildə həyata keçirilməsindən çox şey asılı olacaq.

- Prezident Şavkat Mirziyoyev qeyd etdi ki, TDT-nin nəqliyyat, qarşılıqlı əlaqə və iqlim fəaliyyəti vasitəsilə davamlı gələcəyin qurulması mövzusunda iclasının keçirilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanla Özbəkistan arasında bu istiqamətdə əməkdaşlığı necə qiymətləndirirsiniz?

- Özbəkistan TDT məkanında qarşılıqlı əlaqənin, o cümlədən nəqliyyat, logistika və iqtisadi-ticari sahələr üzrə genişləndirilmiş əməkdaşlığın gücləndirilməsinin tərəfdarıdır. Bu baxımdan Özbəkistan və Azərbaycanın oxşar maraqları var. Məsələn, rəsmi Daşkənd və Bakının beynəlxalq marşrutların, o cümlədən Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin inkişafı üzrə işində müsbət dinamikanı qeyd etmək olar. Hər iki ölkənin əməkdaşlıq gündəliyində iqlim məsələləri də var. Axı iqlim dəyişikliyi dövlətlərin həyatının bir çox sahələrinə təsir edir və təsir edəcək. İqlim dəyişikliyi və su problemləri arasında sıx əlaqəni nəzərə alsaq, Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərq ən həssas bölgələr kimi görünür. Bu baxımdan, Daşkənd həmin məsələlərdə riskləri azaltmaq üçün istənilən çoxtərəfli formatlara təşəbbüs göstərir və dəstəkləyir. Maraqlıdır ki, Şuşa sammitində Prezident Şavkat Mirziyoyev qərargahı Ekoloji fəlakətdən ən çox əziyyət çəkən bölgə, Aral dənizi regionunun böyük şəhəri olan Nukusda olmaqla Türk Ətraf Mühit Şurasının yaradılmasını təklif edib. Özbəkistan və Azərbaycan da daxil olmaqla, TDT çərçivəsində əməkdaşlıq beynəlxalq ictimaiyyətin iqlim gündəminə dair səylərinin artırılmasına əlavə töhfə verə bilər.

- Ölkələrimizin ŞƏT çərçivəsində əməkdaşlığını necə qiymətləndirirsiniz?

- ŞƏT çoxtərəfli strukturdur. Bundan əlavə, Özbəkistan və Azərbaycanın bu təşkilatda müxtəlif iştirak statusları var. Özbəkistan ŞƏT-in tamhüquqlu üzvüdür və Azərbaycan hazırda bu təşkilatın dialoq tərəfdaşıdır. Hər iki ölkənin çoxlu oxşar maraqları var, bir sıra aktual məsələlər, o cümlədən ŞƏT-in səlahiyyətlərinə aid olan məsələlər üzrə onların mövqeləri yaxındır. Bu baxımdan Özbəkistan Azərbaycanın ŞƏT-in işində daha fəal iştirakında maraqlıdır. Məsələn, Azərbaycan rəhbərinin Özbəkistan rəhbərliyinin dəvəti ilə Səmərqənddə keçirilən ŞƏT sammitində (2022 il) iştirakı buna sübutdur. Bu yaxınlarda Astanada keçirilən ŞƏT sammitində Azərbaycan Prezidenti də iştirak edib. Azərbaycanın "Şanxay ailəsi"nə təşkilatın tamhüquqlu üzvü kimi qoşulması ilə Daşkənd, Bakı və təşkilatın digər üzvləri arasında ŞƏT-də daha sistemli əməkdaşlıq yarana bilər.

- "Şərq-Qərb" və "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizləri üzrə qarşılıqlı fəaliyyət Azərbaycan ilə ŞƏT-ə üzv dövlətlər arasında mühüm əməkdaşlıq sahəsidir. ŞƏT Azərbaycanın nəqliyyat sektorunun inkişafına necə töhfə verə bilər?

- Bu günə qədər ŞƏT iştirakçıları arasında nəqliyyat və ümumilikdə ticarət əlaqələri sahəsində praktiki əməkdaşlıq təşkilatın güclü tərəfi deyil. Bəzi ŞƏT üzvləri də bunu açıq şəkildə bəyan ediblər. Məncə bu, ilk növbədə, təşkilat iştirakçılarının müxtəlif maraqları ilə bağlıdır. Bundan əlavə, ŞƏT daxilində, xüsusən də təşkilatın əsas oyunçuları arasında nüfuz uğrunda rəqabət elementləri qalır. Eyni zamanda ŞƏT regional təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi və iqtisadi əməkdaşlığın, o cümlədən "Şərq-Qərb" və "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizləri üzrə qarşılıqlı fəaliyyətin inkişafı məsələlərinin müzakirəsi üçün platforma kimi mühüm rol oynamaqda davam edir. Dünyanın müxtəlif regionlarında artan geosiyasi gərginlik və bunun nəticəsində tədarük zəncirlərinin pozulması fonunda bu məsələlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. ŞƏT platforma kimi kiçik dövlətlər üçün də öz mövqelərini bildirmək və müəyyən məsələlərlə bağlı digər oyunçuların mövqelərini aydınlaşdırmaq üçün vacibdir. Bu baxımdan, Azərbaycan üçün ŞƏT təşkilatın maraqlı iştirakçıları arasında nəqliyyat dəhlizlərinin, o cümlədən Orta dəhlizin inkişafı ilə bağlı müzakirələr üçün əlavə platforma rolunu oynaya bilər. Terrorizm, ekstremizm və separatizmlə mübarizə sahəsində ŞƏT təcrübəsi Azərbaycan üçün də faydalıdır. Bu, təşkilatın iştirakçıları arasında praktiki əməkdaşlığın, ilk növbədə, Daşkənddə yerləşən ŞƏT Regional Antiterror Strukturu vasitəsilə ən səmərəli şəkildə qurulan prioritet sahədir. Bundan əlavə, ŞƏT çərçivəsində narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi ilə mübarizədə daha sistemli yanaşma qurulur, bunu təşkilat üzvlərinin Düşənbədə Narkotiklərlə Mübarizə Mərkəzinin yaradılması barədə qərarı sübut edir. Konseptual olaraq Bakının ŞƏT-də iştirakı Azərbaycanın xarici siyasətinin çoxvektorlu və balanslaşdırılmış xarakterini gücləndirməyə kömək edə bilər.

- Özbəkistan Azərbaycanın ŞƏT-ə tamhüquqlu üzv olmasına necə töhfə verə bilər?

- Azərbaycanın özünün mövqeyindən çox şey asılıdır. Hər bir ölkə öz milli maraqlarına və prioritetlərinə əsaslanaraq bu və ya digər beynəlxalq təşkilatda iştirak lehinə seçim edir. Biz görürük ki, rəsmi Bakı ŞƏT-in fəaliyyətinə getdikcə daha çox maraq göstərir. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan hakimiyyəti təşkilatlanmada müəyyən potensial və Azərbaycanın inkişafı üçün imkanlar görür. Əgər Bakı öz statusunu dialoq üzrə tərəfdaşdan ŞƏT-in tamhüquqlu üzvünə yüksəltməyə çalışırsa, o zaman təşkilat üzvlərinin dəstəyini almalıdır. Özbəkistanın köməyinə gəlincə, mən Azərbaycanın ŞƏT-ə tamhüquqlu üzv kimi qəbulu məsələsində Daşkəndin Bakıya həm siyasi, həm də ekspertlər səviyyəsində dəstək verməsində heç bir maneə görmürəm. Özbəkistan ŞƏT-in həmtəsisçisi kimi, Azərbaycanın "Şanxay ailəsi"nə təşkilatın tamhüquqlu üzvü kimi qoşulmasını yalnız alqışlayacaq.

- Bu ilin noyabrında Bakıda keçiriləcək COP29-dan gözləntiləriniz nədir? Özbəkistan COP29-a uğurla evsahibliyi etməkdə Azərbaycana necə dəstək verəcək? Ölkələrimiz "yaşıl enerji"nin inkişafı sahəsində necə əməkdaşlıq edə bilər?

- Azərbaycan hakimiyyəti bu ilin noyabrında Bakıda keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) hərtərəfli hazırlaşır. Azərbaycanın belə mühüm beynəlxalq tədbirin təşkilinə nail olmasının özü artıq diplomatik qələbədir. Bu tədbirin uğurla keçirilməsi Azərbaycanın dünya ictimaiyyəti qarşısında nüfuzunu artıracaq. Daşkənd Bakının bu istiqamətdə səylərini tam dəstəkləyir. Özbəkistan nümayəndə heyəti bu sammitdə iştirakdan məmnun olacaq. Özbəkistan və Azərbaycan "yaşıl enerji"nin inkişafı çərçivəsində əməkdaşlığı gücləndirir. Bu sahədə perspektivli istiqamətlər arasında Özbəkistan, Azərbaycan və Qazaxıstanın Avropaya "yaşıl enerji" ixracı layihəsinin həyata keçirilməsi üzrə birgə planını qeyd etmək olar. "Yaşıl enerji" dəhlizinin həyata keçirilməsi və gələcək inkişafı təkcə qarşılıqlı faydalı deyil, həm də layihə iştirakçıları arasında iqtisadi-ticarət əməkdaşlığı üçün yeni imkanlar açır.

Azərbaycan.-2024.- 19 iyul (№ 150).- S.8.