Azərbaycan ŞƏT-dəki statusunun dəyişdirilməsi üçün müraciət edib

Bu, hər iki tərəfin maraqlarına cavab verir

Bəşəriyyətin indiki durumunda beynəlxalq təşkilatların üzərinə çox böyük vəzifələr düşür. Bunu dünyada sürətlə dəyişməkdə olan geosiyasi şəraitdən doğan sülh və sabitliyin möhkəmləndirilməsi, iqtisadi inkişafın dəstəklənməsi, ictimai-siyasi tarazlığın qorunması və təhlükəsizliyin təmin edilməsi tələb edir.

Bu mənada Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) son zamanlar beynəlxalq arenada nüfuzu artan, həm təhlükəsizlik, həm də iqtisadi inkişaf sahələrində mühüm rol oynamağa başlayan qurum kimi daha çox diqqət çəkir.

Məlumat üçün bildirək ki, həm ərazisinə, həm də əhalisinə görə dünyanın ən böyük ölkələrindən bir neçəsinin üzv olduğu Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı 2001-ci ildə Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Rusiya, Özbəkistan və Tacikistan tərəfindən Şanxayda təsis olunub. Hazırda ŞƏT-in 9 üzvü (Qazaxıstan, Çin, Rusiya, Qırğızıstan, Özbəkistan, Tacikistan, Pakistan, Hindistan, İran), 3 müşahidəçi üzvü (Əfqanıstan, Monqolustan, Belarus) və 14 dialoq tərəfdaşı (Azərbaycan, Türkiyə, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn, Ermənistan, Misir, Kamboca, Qətər, Küveyt, Maldiv, Myanma, Nepal, Səudiyyə Ərəbistanı, Şri-Lanka) var.

Təşkilatın əsas məqsədləri üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı etimad və qonşuluq münasibətlərinin gücləndirilməsi; siyasət, ticarət və iqtisadiyyat, elm və texnologiya, mədəniyyət, təhsil, enerji, nəqliyyat, turizm, ətraf mühitin qorunması və digər sahələrdə səmərəli əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsidir. Regionda sülh, təhlükəsizlik və sabitliyin əldə edilməsi üçün birgə səylərin göstərilməsi, yeni siyasi və iqtisadi beynəlxalq düzənin yaradılması üçün addımların atılması da ŞƏT-in vəzifələrinə daxildir. İqtisadi güc mərkəzinə çevrilmək baxımından ŞƏT qarşıya qoyulan məqsədə doğru irəliləyir. Demək lazımdır ki, qurum bu müstəvidə böyük potensiala malikdir. Bəlkə də bu səbəbdən ŞƏT-i "Böyük yeddiliy"in alternativi adlandırırlar.

Təşkilat üzv ölkələr arasında faydalı tərəfdaşlıq şərtləri əsasında bərabərhüquqlu iqtisadi və siyasi əlaqələrin yaradılması, inkişaf etdirilməsi baxımından da mühüm rol oynayır. Üzv ölkələrin ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) birgə həcmi dünya ÜDM-nin dörddəbirini təşkil edir. Müşahidəçi və dialoq tərəfdaşları olan ölkələr də nəzərə alınsa, onda dünya iqtisadiyyatının yarısının ŞƏT-in payına düşdüyünü çəkinmədən demək mümkündür. Demoqrafik baxımdan da təşkilat böyük resursa malikdir. ŞƏT-ə üzv, müşahidəçi və dialoq tərəfdaşları olan ölkələrdə dünya əhalisinin yarısı yaşayır. Bu qurum dünyada güc mərkəzlərinin təsir dairəsindən kənar qalmağı bacarıb. Müstəqil siyasət, dünyanın çoxqütblülüyünün tanınması və üzv dövlətlərin hegemonluq iddialarından uzaq durması ŞƏT-in üstünlüyüdür.

Hazırda ŞƏT-də dialoq tərəfdaşı statusuna sahib olan ölkəmiz müşahidəçi, daha sonra isə tamhüquqlu üzv olmaqda maraqlıdır. Bu günlərdə Azərbaycan mötəbər qurumda müşahidəçi statusu almaq niyyətini reallaşdırmaq üçün ŞƏT-ə müraciət edib. Bu barədə İranın ŞƏT Katibliyindəki milli koordinatoru Mehrdad Kiayei deyib: "Bir neçə ölkə, o cümlədən Kamboca, Şri-Lanka, Ermənistan, Banqladeş, Azərbaycan və digər ölkələr təşkilata üzv olmaq üçün müraciət ediblər. Bu ölkələr (Banqladeşdən başqa - red.) statuslarını dialoq üzrə tərəfdaşdan müşahidəçi statusuna dəyişmək istəyirlər. Prinsipcə, bu məsələyə baxmağa və müvafiq müraciət edənlər və təşkilata üzv dövlətlərlə razılaşaraq müəyyən nəticəyə gəlməyə hazırıq". Onun sözlərinə görə, əvvəlcə onlar müşahidəçi olmalıdırlar və yalnız bundan sonra tam iştirakçı ola bilərlər: "Banqladeş dialoq üzrə tərəfdaşlardan biri deyil, lakin müşahidəçi statusuna gedən yolda bu mərhələdən yan keçmək olar. Bunun üçün təşkilatın bütün üzvlərinin razılığı lazımdır".

Hələ 2016-cı ildə Azərbaycan ilə ŞƏT arasında əməkdaşlıq sahələrini əks etdirən memorandum imzalanıb. Ölkəmizlə əməkdaşlıq ŞƏT-in özü üçün də cəlbedicidir. Xüsusən Azərbaycanın Avrasiya məkanında əsas tranzit məkanına çevrilməsi, "Şimal-Cənub", "Şərq-Qərb" dəhlizlərinin qovşağında yerləşməsi, eləcə də malik olduğu nəqliyyat infrastrukturu ölkəmizin ŞƏT üçün əhəmiyyətini daha da artırır. Bu baxımdan, Zəngəzur dəhlizinin açılması ŞƏT üçün də nəqliyyat-logistika sferasında əlavə üstünlüklər yaradacaq. Prezident İlham Əliyev ŞƏT-in 2022-ci ildə Səmərqənddə keçirilmiş sammitində çıxışı zamanı bu dəhlizlə bağlı demişdi: "Zəngəzur dəhlizinin açılması region ölkələrinin nəqliyyat imkanlarını daha da artıracaq və bu marşrut üzərində yerləşən bütün ölkələr üçün faydalı olacaq". ŞƏT-in daha geniş inkişaf etməsi üçün gözəl perspektivləri var. Bunlar nəqliyyat, enerji, ərzaq və ekoloji təhlükəsizlik, innovasiya, rəqəmsal transformasiya və "yaşıl iqtisadiyyat"dır.

Prezident İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində sürətlə inkişaf edərək regionda ən nüfuzlu dövlətə çevrilən Azərbaycanın ŞƏT-də müşahidəçi statusu alması bu nüfuzlu qurum üçün də böyük önəm daşıyacaq. Təbii ki, bunun da əsasında bir sıra mühüm amillər dayanmaqdadır. Bunlardan ən birincisi odur ki, Azərbaycan gənc müstəqil dövlət olmasına baxmayaraq, özünü dünyada mötəbər beynəlxalq qurumlara uğurla rəhbərlik edən ölkə, qlobal səviyyəli məsələlərin müzakirə olunduğu mühüm platforma kimi sübut edib. 2011-ci ildə dünyanın 155 dövlətinin dəstəyini alaraq BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilən Azərbaycanın BMT-dən sonra dünyada ən böyük təşkilat olan Qoşulmama Hərəkatına uğurlu sədrliyi, ölkəmizin bu il COP29 kimi ən nüfuzlu tədbirə evsahibliyi etməsi Azərbaycan Prezidentinin dünyada böyük hörmət və nüfuz sahibi olmasının göstəricisidir. Dövlət başçısının iyulun 4-də Astana sammitindəki çıxışı zamanı söylədiyi fikirlər Azərbaycan dövlətinin iqtisadi gücündən xəbər verir: "Təxminən 200 ölkənin yekdil dəstəyi ilə Azərbaycan bu il COP29-a evsahibliyi edəcək. Biz Bakıda keçiriləcək COP29 çərçivəsində inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında körpü yaratmaq üçün səylərimizi əsirgəməyəcəyik və inkişaf etməkdə olan ölkələrin legitim maraqlarını nəzərə alacaq razılaşmanın əldə edilməsinə çalışacağıq. Azərbaycanın prioritetləri sırasında həm də iqlim dəyişikliyinin mənfi təsiri səbəbindən ekzistensial təhlükə ilə üzləşən inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərinə dəstək yer alır. Azərbaycan inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətləri üçün xüsusi texniki yardım fondunun yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib. Biz dünyada ən böyük beynəlxalq tədbir olan COP29-un keçirilməsinə hazırlıq istiqamətində ŞƏT ilə işi davam etdirəcəyik. Mən artıq ŞƏT-ə üzv dövlətlərin liderlərinə rəsmi dəvət məktubları ünvanlamışam və həmkarlarımı noyabrda Bakıda görəcəyimə ümid edirəm".

Göründüyü kimi, ŞƏT-lə əməkdaşlığın genişləndirilməsi Azərbaycanın maraqlarına tam cavab verir. Bu, ölkəmizin beynəlxalq əlaqələrində yeni səhifə açmaqla yanaşı, onun siyasi, iqtisadi və digər mühüm parametrlər baxımından daha da güclənməsi deməkdir.

Züleyxa ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2024.- 20 iyul (№ 151).- S.4.