Ulu Öndər Heydər Əliyevin fəaliyyətinin
Naxçıvan dövrü
Azərbaycanın dövlətçilik
və müstəqillik
tarixinin şanlı səhifəsidir
Ümummilli Lider
Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının
suverenlik arzusunu tarixi reallığa çevirmiş, böyük
qurbanlar bahasına əldə olunmuş müstəqilliyini zamanın
çətin sınaqlarından
çıxararaq qoruyub
saxlamışdır.
Ulu Öndərin
respublikamıza rəhbərlik
etdiyi illər ərzində xalqımızın
tərəqqisi naminə
göstərdiyi xidmətləri
saymaqla qurtaran deyil. Azərbaycan xalqı öz böyük oğlu Heydər Əliyevi yalnız siyasi lider kimi deyil,
həm də milli dövlətçilik
ideologiyasının şəriksiz
müəllifi kimi qəbul edir. Çünki böyük
siyasi xadim Heydər Əliyev siyasi kursundan kənarda Azərbaycan dövlətçiliyi yoxdur.
Ulu Öndər
Heydər Əliyev Azərbaycanda hamının
eyni dərəcədə
inandığı bir
ideologiyanın müəllifidir.
O, bütün vətəndaşların
hüquqlarını qoruya
bilən dövlətin
əsasını qoydu
və yalnız hüququn aliliyinə əsaslanan idarəetmə
sistemi yaratdı.
Bunun üçün
isə ilk növbədə ictimai-siyasi
sabitliyin bərqərar
edilməsinə nail olmaq lazım gəlirdi. Ümummilli Liderin atdığı ilk addımlar Azərbaycanda möhkəm
sabitliyin yaradılmasına
və normal siyasi münasibətlər
sisteminin formalaşdırılmasına
gətirib çıxardı
ki, bu da
ümumilikdə dövlətin
siyasi əsaslarının
möhkəmləndirilməsinə səbəb oldu.
SSRİ-nin dağılmasından
sonra Azərbaycan ağır bəlalarla üzləşmiş, parçalanmaq
təhlükəsi qarşısında
qalmışdı. Ona
görə də Ulu Öndər Heydər Əliyev həmin çətin məqamda xalqının yanında olmağı məqsədəuyğun saydı
və Moskvadan Azərbaycana qayıtdı.
Amma bu böyük
siyasətçi Moskvada
nə qədər təhdid və təzyiqlər altında yaşayırdısa, Azərbaycanda
da xalqa zidd hakimiyyət tərəfindən ona qarşı bir o qədər təzyiq və hədələr gözlənilirdi. Buna baxmayaraq, Ümummilli Lider Heydər Əliyev 1990-cı il iyulun 20-də Moskvadan Bakıya gəldi. İki gün sonra - iyulun 22-də isə hakimiyyətin təhdidləri nəticəsində
Bakıdan Naxçıvana
gəldi. Bu qayıdış təkcə
qədim Naxçıvanın
deyil, ümumilikdə
Azərbaycan tarixinin yeni bir dövrünün
başlanğıcı idi.
Ulu Öndərin Naxçıvana gəlişi,
o dövrün bəzi
qəzetlərində yazıldığı
kimi, əyalət mərkəzinə yox, vətənə, böyük
siyasətə fəal
şəkildə, birmənalı,
ardıcıl, qətiyyətli
qayıdışı idi.
...22 iyul 1990 -cı
il bəlkə də salnaməmizə yazılan ən şanslı tarixlərdən
biridir. Həmin gün Moskvadan Bakıya qayıdan böyük dövlət xadimi Heydər Əliyevin xalq arasındakı şəxsi
nüfuzundan qorxan Kremlin ölkəmizdəki
nökərləri təşvişə
düşdülər. Müxtəlif
yollarla onu paytaxtdan uzaqlaşdırmaq
istəyənlər hətta
fiziki təsirlərə
əl atılacağını
belə gizlətmirdilər.
Sovetlər dövründə
birinci katib kimi qurub-yaratdığı
respublikanın mərkəzində
belə yaşamağa
imkan verilmədiyi üçün məcbur
qalıb ata ocağına - Naxçıvana
qayıdan Ulu Öndəri həmyerliləri
doğma övladı
kimi qarşıladılar.
Həmin illərdə
Naxçıvan olduqca
gərgin bir vəziyyətdə idi. Bu dövrdə Dağlıq Qarabağ problemi ətrafında yayılan dalğanın zərbəsinə tuş
gələn, sərhədyanı
kəndləri ermənilər
tərəfindən hücumlara
məruz qalan, dincliyi əlindən alınan Naxçıvan,
doğrudan da, "taleyin ümidinə buraxılmış tənha
bir ada"nı xatırladırdı.
Ölkənin çətin
bir dövründə
Ulu Öndər Azərbaycan xalqının
və dövlətinin
xilas missiyasına Naxçıvandan başladı.
Ulu Öndərin
1990-cı ilin ortalarında,
Naxçıvanın çətin
vaxtlarında ata ocağına qayıtması
bu qədim Azərbaycan torpağını
təhlükələrdən sovuşdurdu. Ən əsası, bu qayıdışla Azərbaycanda
müstəqillik uğrunda
mübarizə özünün
yeni mərhələsinə
qədəm qoydu, imperiya qüvvələri
ilə mübarizə
daha da genişləndi.
Xalqımızın dahi
oğlunun alovlandırdığı
istiqlal mücadiləsi
milli dirçəliş
prosesinin bütün Azərbaycanda aparıcı
qüvvəyə çevrilməsinə,
milli dövlətçiliyin
bərpası istiqamətində
qəti addımların
atılmasına gətirib
çıxardı. SSRİ hökumətinin hələ
fəaliyyətdə olduğu
dövrdə Naxçıvan
MSSR-in adından "Sovet Sosialist" sözlərinin çıxarılması
zamanın dahisi Heydər Əliyevin sarsılmaz siyasi iradəsinin və böyük uzaqgörənliyinin
nəticəsində mümkün
oldu. Eyni zamanda həmin sessiyada dahi rəhbərin təklifi ilə Naxçıvan
MSSR Ali Sovetinin Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi adlandırılması
da, sadəcə, sözün redaktəsi deyildi.
Bu, dünyada Sovet
İttifaqı kimi
tanınan, siyasi sistemini sovetlər üstündə quran möhtəşəm bir ölkənin siyasi strukturunda dəyişiklik
edilməsi demək idi. 1990-cı il noyabrın 17-də Ulu Öndərin sədrliyi ilə keçirilən tarixi sessiyada Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli
bayrağı Naxçıvan
Muxtar Respublikasının
Dövlət Bayrağı
kimi qəbul olundu. Bütün bunlar yalnız və yalnız Naxçıvan Muxtar
Respublika Ali Məclisinin
sessiyasına sədrlik
edən Ulu Öndərin həm böyük siyasi iradəsinin, yüksək
azərbaycançılıq idealının, həm də qeyri-adi cəsarətinin sayəsində
həyata keçirilmişdi.
Ulu Öndər
Heydər Əliyevin
1991-ci il sentyabrın
3-də Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin Sədri seçilməsi müasir
müstəqil Azərbaycanın
dövlətçilik tarixinin
ən mühüm səhifələrindən birini
təşkil edir. Siyasi fəaliyyətinin Naxçıvan dövründə
Ulu Öndər Heydər Əliyev gördüyü işlərlə,
atdığı tarixi
əhəmiyyətli addımlarla
muxtar respublikanın qurtuluşunu, dirçəlişini
və həmrəyliyini
təmin etdi. Ali Məclisin 16 dekabr 1991-ci il tarixli sessiyasında isə "Dünya Azərbaycan türklərinin
milli həmrəylik və birlik günü haqqında"
qərar qəbul olundu. Ali Məclisin
Sədri Heydər Əliyev müzakirələrə
yekun vurarkən geniş nitq söylədi və məsələnin siyasi əhəmiyyətinə xüsusi
önəm verdi:
"Dünya Azərbaycan
türklərinin milli
həmrəylik və
birlik günü haqqında" məsələnin
Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin sessiyasında
müzakirə olunması,
böyük əhəmiyyətli
qərar qəbul edilməsi Azərbaycan türklərinin uzun illər ayrılıqdan sonra birləşməsi yolunda ilk addımdır.
Biz böyük qürur hissi ilə deyirik ki, bu, Naxçıvanda,
qədim türk diyarında irəli sürülmüşdür". Digər tərəfdən,
blokada şəraitində
olan muxtar respublikanın inkişafı
və sabitliyinin davamlılığını təmin
etmək üçün
regional və beynəlxalq əlaqələrin
formalaşdırılması, eləcə də inkişafı yönündə
mühüm addımlar
atıldı. Xüsusilə
də Türkiyə və İranla qarşılıqlı əməkdaşlığa
və tərəfdaşlığa
əsaslanan rəsmi təmaslar sıxlaşdırıldı.
24 mart 1992-ci il tarixində Ankarada Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Türkiyə Cümhuriyyəti
arasında işbirliyi
protokolunun imzalanması
bu baxımdan müstəsna əhəmiyyətə
malikdir.
Ötən əsrin
90-cı illərinin əvvəlindən
etibarən ölkədə
cərəyan edən
mürəkkəb və
ziddiyyətli proseslər
bir daha təsdiqlədi ki, müstəqilliyin qorunub saxlanılması onun qazanılmasından qat-qat
çətindir. Ölkədə
1991-1993-cü illərdə hakimiyyətdə xalqın
etimad göstərdiyi
siyasi qüvvənin olmaması dövlət idarəçiliyi mexanizmlərinin
formalaşmasında ciddi
maneəyə çevrilməklə
yanaşı, daxili böhranın, vətəndaş
itaətsizliyinin, xaos və anarxiyanın yaranmasına rəvac vermişdi. Belə ağır şəraitdə
respublikanın tərəqqipərvər
qüvvələri, mütərəqqi
ruhlu ziyalıları çıxış yolunu
Ulu Öndər Heydər Əliyev kimi müdrik şəxsiyyətin hakimiyyətə
gəlməsində görür,
hər cür riskə rəğmən,
bu istəklərini açıq ifadə etməkdən çəkinmirdilər.
Həmin illərdə
obyektiv səbəblərdən
Naxçıvana gedə
bilməyənlər isə
muxtar respublikanın Ali Məclisinin Sədri Heydər Əliyevin ünvanına saysız-hesabsız müraciətlər,
teleqramlar göndərərək
xalqı düşdüyü
bəlalardan qurtarmağı
xahiş edirdilər. Azərbaycanın düçar
ola biləcəyi fəlakətlərin qarşısının
vaxtında alınması
məqsədilə sağlam
qüvvələrin Ulu
Öndər Heydər
Əliyevin ətrafında
birləşmək niyyəti
yalnız bir qrup ziyalının deyil, respublikamızın bütün bölgələrində,
şəhər və
kəndlərində ayrı-ayrı
vətəndaşlar, müxtəlif
sosial qruplar arasında eyni zamanda başlanmışdı.
İlk dövrlərdə
kortəbii, dağınıq
xarakteri olan fəaliyyət getdikcə
daha mütəşəkkil
forma almış və yeni partiyanın
yaradılması üçün
dahi liderə yazılı müraciət
edilməsi zərurətini
doğurmuşdu.
Xalqın rəyini
ifadə edən bir qrup ziyalı
Ümummilli Liderə müraciətində ölkəni
anarxiya mühitindən
çıxarıb aydın
sabaha doğru aparacaq, müstəqilliyimizi
əbədi və yenilməz edəcək, millətimizi bir bayraq, eyni amal
ətrafında birləşdirəcək,
milli həmrəyliyə,
vətəndaş cəmiyyətinə
qovuşduracaq siyasi partiyanın yaradılmasına
yardımçı olmağı
xahiş edirdilər. Müraciəti imzalayanlar yaxşı bilirdilər ki, yeni müstəqillik
qazanmış ölkəni
düşdüyü ağır
və dözülməz
vəziyyətdən çıxarmağa
qadir yeganə şəxsiyyət Heydər
Əliyevdir. Vətənpərvər
Azərbaycan ziyalılarının
həmin müraciəti
sonralar çağdaş
tariximizə məşhur
"91-lərin müraciəti" adı ilə daxil oldu. Bu
tarixi müraciət, əslində, bütün
Azərbaycan vətəndaşlarının
istəyi, arzusu, haqlı tələbi idi. Xalqının taleyinə heç zaman biganə qalmayan, respublikanın dağılmasına dözməyən
Ulu Öndər ziyalıların müraciətinə
müsbət cavab verdi: "Güman edirəm ki, müstəqil Azərbaycan
dövlətinin gələcək
həyatının və
fəaliyyətinin əsasını
təşkil edən demokratiya və siyasi plüralizm şəraitində sizin müraciətinizdə göstərilən
Yeni Azərbaycan siyasi partiyasının yaradılması obyektiv zərurətdən doğur.
Belə partiya Azərbaycanın ictimai-siyasi
həyatında fəal
iştirak edərək
yeni müstəqil Azərbaycan dövlətinin
möhkəmləndirilməsində və inkişafında tarixi rol oynaya
bilər. Əgər belə partiya yaradılarsa, onun fəaliyyətində iştirak
etməyə hazıram".
Nəhayət, 1992-ci il noyabrın 21-də müstəqil Azərbaycanın
çağdaş dövlətçilik
tarixində yeni səhifə açan əlamətdar hadisə baş verdi. Naxçıvanda 550-yə yaxın
nümayəndənin iştirakı
ilə Yeni Azərbaycan Partiyasının
təsis qurultayı keçirildi, Ulu Öndər Heydər Əliyev yekdilliklə təşkilata sədr seçildi. Yeni Azərbaycan Partiyasının
qısa müddətdə
cəmiyyətdə həlledici
çoxluq tərəfindən
ölkəni idarə
etməyə qadir alternativsiz qüvvə kimi qəbul olunması məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin fenomenal liderlik və idarəçilik keyfiyyətləri ilə şərtlənirdi. Qarşıda
isə Ulu Öndəri daha çətin, eyni zamanda şərəfli bir missiya gözləyirdi...
1993-cü il iyunun
9-da xalqın təkidi
ilə Bakıya qayıdan Ulu Öndər təbiətin
ona bəxş etdiyi fövqəlidarəçilik
keyfiyyətlərindən məharətlə
bəhrələnərək ölkəni vətəndaş
qarşıdurmasından, müstəqilliyimizi
itirmək təhlükəsindən
qurtardı, çağdaş
tariximizə dövlətçiliyimizin
xilaskarı, qurucusu kimi daxil oldu.
İyunun 15-də Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan Ali Sovetinin Sədri
seçilməsi isə
ölkədəki kütləvi
inamsızlıq, hərc-mərclik
mühitinin aradan qalxmasına, siyasi gərginliyin tədricən
azalmasına, sözün
həqiqi mənasında
xalqın böyük
fəlakətlərdən qurtulmasına
real zəmin yaratdı.
Ulu Öndərin
1993-cü ildə Azərbaycan
rəhbərliyinə qayıdandan
sonra da Naxçıvanla bağlı
gerçəkləşdirdiyi kompleks layihələr blokada şəraitində
də inkişaf etməyin, tarixi nailiyyətlər qazanmağın
örnəyini dünyaya
sərgilədi. Bu siyasət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
cənab İlham Əliyev tərəfindən
də uğurla davam etdirilərək özünün ən yüksək mərhələsinə
çatdı. Dövlət
başçısının ötən müddətdə
imzaladığı Azərbaycan
Respublikası regionlarının
sosial-iqtisadi inkişafına
dair Dövlət proqramlarında Naxçıvan
daim əhatə olunmuş, bundan başqa, muxtar respublikanın sosial-iqtisadi
inkişafının sürətləndirilməsinə
dair əlavə tədbirlər haqqında
ayrıca Prezident sərəncamı imzalanmış,
onun sosial-iqtisadi həyatının ayrı-ayrı
sahələrinin və
müxtəlif rayonlarının
inkişafı ilə
bağlı digər sənədlər qəbul
edilmişdir. Bütün
bunlar da Naxçıvan Muxtar Respublikanın hərtərəfli
tərəqqisini təmin
etmişdir. Prezident cənab İlham Əliyevin 2023-cü il iyunun 5-də "Naxçıvan
Muxtar Respublikasının
sosial-iqtisadi inkişafına
dair 2023-2027-ci illər
üçün Dövlət
Proqramının təsdiq
edilməsi haqqında"
Sərəncamı isə
müasir Naxçıvanın
yeni yüksəlişinin
yol xəritəsini müəyyənləşdirdi.
Azərbaycanı regionun
lider və qalib ölkəsi kimi tanıdan Prezident, Müzəffər
Ali Baş Komandan və qətiyyətli Lider cənab İlham Əliyev beynəlxalq münasibətlərdə sürətlə
baş verən dəyişikliklərdən öz
Vətəninin və
xalqının xeyrinə
məharətlə istifadə
edir, yurdumuzu gözlənilməz və
gözlənilən risklərdən
uğurla qoruyur. Dövlət başçımız
müasir dünyada gedən siyasi və iqtisadi proseslərə dərindən
bələddir, qloballaşma
və inteqrasiya nəticəsində dünya
meydanında baş verə biləcək bütün dəyişiklikləri
irəlicədən görür
və Azərbaycanı
bu dəyişiklikləri
qarşılamaq üçün
qabaqcadan hazırlayır.
O, öz Vətənini
həyatın bütün
sahələrində qələbədən-qələbəyə
qovuşdurur. Dünya
bu gün müasir inkişafın Azərbaycan modeli ilə maraqlanır. 44 günlük müharibə
nəticəsində Azərbaycan
xalqı bilavasitə Prezident İlham Əliyevin müdrik dövlət rəhbərliyi,
təfəkkürü, strateqliyi,
diplomatik-siyasi ustalığı
və sərkərdəlik
məharəti nəticəsində
şanlı tarix yazdı.
44 günlük müharibədə
doğma Vətən naminə çarpışan
Azərbaycan igidlərinə
müdrik, qətiyyətli
və rəşadətli
sərkərdə
İlham Əliyev
bilavasitə özü
başçılıq etdi.
Bu gün ölkəmizin, o cümlədən
muxtar respublikamızın
sosial-iqtisadi, elmi və mədəni həyatında əldə
edilən böyük
nailiyyətlərin əsasında
fəal yaradıcı
gücə malik olan Ulu Öndərin
milli dövlətçilik
konsepsiyası, inkişafın
Heydər Əliyev modeli dayanır.
Bəli, bu gün muxtar respublikanın inkişafının
mükəmməl modeli
yaradılmışdır. Bu model isə
dövlət müstəqilliyimizin
və davamlı inkişafın qarantı olan Ümummilli Lider siyasi xəttinə
sonsuz sədaqət və xalqa xidmət
prinsipləri üzərində
qurulmuşdur.
"Mənim
yaratdığım hər
bir şey mənim üçün əzizdir. Zavod da, fabrik də,
elektrik stansiyaları da, yol da,
körpü də, ev də, bina
da, saray da - hər bir
şey. Amma mənim üçün hər şeydən əziz mənim xalqımdır, mənim Vətənimdir, mənim torpağımdır", - deyən
Ulu Öndər Heydər Əliyevin xalqımızın müstəqilliyinin
qorunub yaşadılması
uğrunda misilsiz xidmətidir.
Xalqın ümid
çırağına çevrilərək
ürəklərdə əbədi
qalmaq heç də bütün liderlərə nəsib olmur. Hələ sağlığında canlı
əfsanəyə çevrilmiş
zamanın dahisi Heydər Əliyev xalqın qəlbində özünə əbədi
abidə ucaldıb. Onun parlaq ideyaları
hələ uzun illər boyu gələcəyə gedən
yollarımıza işıq
salacaq, nur bəxş edəcəkdir.
Arzu ABDULLAYEV,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin
prorektoru, tarix
üzrə
fəlsəfə doktoru, dosent
Azərbaycan.-2024.-
21 iyul (№ 152).- S.3.