Yurd həsrəti ilə dünyadan köçən alim

Azərbaycan mətbuatının görkəmli tədqiqatçılarından biri yazıçı, tənqidçi, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Nazim Fərrux oğlu Axundov 20 iyun 1924-cü ildə Şuşa şəhərində müəllim ailəsində anadan olub. Həyatını ədəbi-mədəni yaddaşımızın öyrənilməsinə həsr edən görkəmli alim Nazim Axundov ilk təhsilini Tərtər rayonunun Qazax kəndində alıb.

Professor Nazim Axundovun ömür yolu, xüsusilə həyatının gənclik illəri olduqca keşməkeşli bir dövrü əhatə edib. Stalin-Beriya cütlüyünün dəhşətli repressiya maşını insanları "üyütdüyü" bir zamanda o, 1937-ci ildə Bakı Pedaqoji Məktəbinə daxil olub. Bu dəhşətli illərdən salamat qurtulan Nazim Axundov pedaqoji təhsilini başa vurduqdan sonra müharibə illərində - 1940-1944-cü illərdə kənd məktəblərində müəllimlik edib. İşlədiyi illərdə təhsilinin qayğısına qalmağı da unutmayıb. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun qiyabi şöbəsində ali təhsilini tamamlayan Nazim Axundov 1945-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun aspiranturasına daxil olub.

1948-ci ilin oktyabrında "Molla Nəsrəddin" jurnalının nəşri tarixinə aid tədqiqlər" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi adını alıb.

1966-cı ildə isə "Azərbaycan satira jurnalları" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edən N.Axundov elmi axtarışları, ədəbi irsi, bədii yaradıcılığı qədər həyat və fəaliyyəti də zəngin olub.

Nazim müəllim 1948-1950-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Dil və ədəbiyyat fakültəsinin dekanı, 1950-ci ilin mart ayından 1952-ci ilə qədər Quba Pedaqoji İnstitutunun, 1953-1956-cı illərdə isə H.Zərdabi adına Kirovabad (indiki Gəncə) Pedaqoji İnstitutunun direktoru işləmişdir. 1953-cü ildə Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunda baş elmi işçi, 1958-ci ildən isə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru olmuşdur. 1961-ci ilin iyunundan Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun dövri mətbuat və biblioqrafiya şöbəsinin müdiri, 1971-ci ildən "XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı" şöbəsində baş elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır.

Ömrünü elmi axtarışlarda, arxivlərdə keçirən Nazim Axundovun ilk monoqrafiyası və mətbuat tariximizin öyrənilməsində ilk sanballı tədqiqat sayılan "Molla Nəsrəddin" jurnalının nəşri tarixi" 1959-cu ildə işıq üzü görüb.

Nazim Axundov həm mətbuat tariximizin, həm də ədəbiyyatımızın cəfakeş tədqiqatçılarındandır. Alimin 100-dən artıq elmi-tənqidi və biblioqrafik məqaləsi, broşür və kitabı nəşr olunub. "Molla Nəsrəddin" jurnalının tarixinə və nəşrinə dair tədqiqatlar N.Axundov yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Alim yuxusuz gecələrinin, gərgin əməyinin nəticəsi ilə ərsəyə gətirdiyi "Azərbaycanda dövri mətbuat", "Azərbaycan satira jurnalları", "Azərbaycan mətbuatının ilki ("Əkinçi"-100)", "Azərbaycan dövri mətbuatı (biblioqrafiya)", "Hümmət" qəzetinin izahlı biblioqrafiyası", "Sənədlərin dili ilə" kitabları mətbuat tariximizin öyrənilməsində və tədqiqində müstəsna əhəmiyyətə malikdir.

Nazim Axundovun elmi-ədəbi fəaliyyəti böyük bir spektrı əhatə edir. "Nizaminin epoxası", "Mirzə Fətəli Axundov", "Mirzə Ələkbər Sabir", "Məmməd Səid Ordubadi", "Cəfər Cabbarlı" kimi sanballı əsərləri, bir çox biblioqrafik kitabları Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığını zənginləşdirən olduqca dəyərli nümunələrdir.

Nazim müəllim qarabağlı idi. Şuşanın buz bulaqlarının suyunu içib, təmiz havasını udub, gözəl, səfalı ormanlarında gəzib böyümüşdü. Ermənilər Qarabağda separatçılığa başlayanda professor Nazim Axundov 1991-ci ildə "Qarabağnamələr" kitabını tərtib edərək yenidən çap etdirir. Bu kitab Qarabağın tarixinə aid faktlarla olduqca zəngin, o zaman tarixi faktları saxtalaşdıran erməni tarixçilərinə verilən tutarlı bir cavab idi. 1992-ci ilin may ayında ermənilərin Şuşanı işğal etmələri vətənsevər, yurdsevər alimə bir dərd oldu. Şuşa həsrətinə dözməyən alim 1994-cü ilin mart ayında dünyasını dəyişdi.

Professor Nazim Axundovun canı qədər sevdiyi Şuşanı Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin sərkərdəliyi ilə qəhrəman oğullarımız canlarını fəda edərək azad etdilər. Bu gün Şuşa mədəniyyət paytaxtı olmaqla sülhün, birliyin, qardaşlığın rəmzinə çevrilib. Şuşa yenidən bərpa edilir, qurulur, gündən-günə gözəlləşir.

İndi Şuşa həsrətinə dözməyib dünyadan köçən insanların ruhu da bu gözəl məkanın özü kimi rahatdır.

Elşən QƏNİYEV,

Azərbaycan.-2024.- 23 iyul (№ 153).- S.19.