Antalya Diplomatiya Forumu mühüm qlobal platforma kimi...
Belə bir deyim var: müharibə siyasətin zorakı vasitələrlə davamıdır.
Diplomatiya isə dövlətin ürəyi,
siyasətin beynidir. Bəşəriyyətin çoxəsrlik
təcrübəsi göstərir
ki, qlobal böhran növü olan savaş diplomatik imkanların tükəndiyi
zaman başlanır. Eyni
zamanda müharibə hərb meydanında bitsə də, mübarizə diplomatiya masasında davam edir. Diplomatik krizis isə toqquşma - qarşıdurma,
ziddiyyət və tənəzzül deməkdir.
Diplomatiya böhranı
beynəlxalq tendensiya kimi...
II Dünya müharibəsindən sonra
bəşəriyyət sülhə,
sabitliyə və təhlükəsizliyə ümidli
idi. Düşünülürdü
ki, artıq bütün
tərəflər - güc
və səlahiyyət
sahibləri cahanı fəlakətə sürükləyən
müharibənin qorxunc
mənzərəsindən dərs
alıblar - adekvat nəticə çıxarıblar.
Artıq bütün problemlərin, ən kəskin məsələlərin
və mübahisələrin
həlli yolları diplomatik kanallarda mövcuddur. Amma...
Gözləntilər
özünü doğrultmadı,
beynəlxalq münasibətlərin
hegemon qüvvələri müharibəni
- hərb yolunu istisna etmədilər.
Bu gün dünyada güc mərkəzlərinin
sərt geostrateji mübarizəsi fonunda diplomatiya böhranı müşahidə edilir desək, qətiyyən yanılmarıq. Xüsusilə
də, XXI əsrin üç onilliyi lokal və regional qarşıdurmalarla səciyyəvidir.
Məsələn:
- Yaxın
Şərqdə "siyasi
qiyamət" müşahidə
edilir - ölkələrin
sərhədləri qanla
yenidən cızılır,
kənar qüvvələr
tərəfindən lidersizləşdirmə,
mənəviyyatsızlaşdırma, dövlətsizləşdirmə əməliyyatları aparılır.
Liviya, Suriya, Misir, Tunis, İraq və başqa dövlətlər
"geosiyasi tort"un
ayrı-ayrı dilimləri
kimi geopolitik iştah sahiblərinin hədəfinə çevriliblər;
- Postsovet
- MDB məkanının da geosiyasi
palitrası hegemon güc
mərkəzlərinin müdaxilələri
nəticəsində dövlət
çevrilişləri, "rəngli ssenari"lər,
inqilab və xaos planları ilə "rəngarəng"dir;
- Nəhayət,
hərbi-siyasi qarşıdurma
Avropaya da sıçrayıb,
Avrasiyanı ağuşuna
alıb. Belə ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi
beynəlxalq münasibətlərdə
diplomatiya böhranının
növbəti və ən kəskin fazasını təşkil
edir. Bəzi ekspertlər bu savaşı III Dünya müharibəsi
kimi səciyyələndirir,
digərləri isə
yeni dünya nizamının
formalaşdığını qeyd edirlər. Amma bütün hallarda növbəti "dünya
müharibəsi" də
diplomatik masada başa çatmalıdır.
Bütün hallarda müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində
geosiyasi böhran aradan qalxmadan ədalətli yeni dünya
düzəni formalaşdırmaq
mümkün deyil. Ona
görə də konstruktiv xarakterli yeni təşəbbüslərə ehtiyac var. Bu təşəbbüslər
müsbət imicə,
bəlli, aydın niyyətə və yüksək etimada malik qüvvələr tərəfindən
gəlməlidir. Buna etibarlı
dialoq platformasının
yaradılması ilə
nail olmaq mümkündür.
Rəcəb Tayyib Ərdoğan:
"XXI əsr böhranlar
çağına çevrilməkdədir"
Bu baxımdan, Türkiyə Cümhuriyyətində 2024-cü il 1-3 mart tarixlərində keçirilən
Antalya Diplomatiya Forumu
(ADF) böyük əhəmiyyətə
malikdir.
Artıq ənənə
halını alan və bu il üçüncüsü
düzənlənən forum beynəlxalq müstəvidə
ikitərəfli və
çoxşaxəli münasibətlərin
inkişafı, dünya
ölkələrini maraqlandıran
qlobal məsələlərin
dialoq və diplomatiya platformasında həll edilməsi baxımından olduqca əhəmiyyətli və
faydalıdır.
ADF nəzər yetirdiyimiz aktual çağırışlar,
regional və qlobal problemlər fonunda bu il "Böhranlar dönəmində diplomatiyanı
önə çıxarmaq"
mövzusunda keçirildi.
Türkiyə Cümhuriyyətinin
Prezidenti Rəcəb
Tayyib Ərdoğan forumun
açılış mərasimində
çıxışı zamanı
müasir beynəlxalq
münasibətlər sisteminin
aktual məsələlərinə
toxunaraq, bəşəriyyəti
narahat edən problemlərin həllində
diplomatiyanın xüsusi
rolunu vurğuladı.
Dövlət başçısı
qeyd etdi ki, XXI əsr böhranlar çağına çevrilməkdədir.
Belə bir vəziyyətdə beynəlxalq
müstəvidə krizisləri
aradan qaldırmaq üçün ən səmərəli vasitə
məhz diplomatiyadır.
148 ölkədən 4700 nümayəndə
50-dən artıq panel iclasında...
Təbii ki, bu
regional miqyaslı, qlobal
məzmunlu mötəbər
tədbirdə dövlət
və hökumət başçılarının, nazirlərin, regional və
beynəlxalq təşkilatların
təmsilçilərinin, nüfuzlu
siyasətçilərin, ekspertlərin,
elm və iş adamlarının, media və
vətəndaş cəmiyyəti
nümayəndələrinin iştirakı bəşəriyyət
üçün aktual
problemlərin fikir və təcrübə mübadiləsi əsasında,
dialoq müstəvisində
çözülməsi üçün
olduqca əhəmiyyətlidir.
Bu, mövqeyi üst-üstə
düşməyən, gərginlik
yaşayan ölkələr
üçün də
dialoq imkanları yaradan önəmli təşəbbüsdür. Bütün
bunları nəzərə
alaraq qeyd edə bilərik ki, ADF, öz növbəsində,
Dünya İqtisadi Forumu,
Münhen Təhlükəsizlik Konfransı, Doha Forumu kimi əhəmiyyətli platformalarla eyni sırada dayanan, hətta bəzi cəhətlərinə görə
onlardan üstün olan vacib diplomatiya
arenasıdır.
Dünyanın 148 ölkəsindən
4700 nümayəndənin qatıldığı
foruma beynəlxalq müstəvidə olduqca yüksək diqqət və maraq var idi. Forum çərçivəsində
keçirilən 50-dən artıq
panel iclasında regional və
beynəlxalq təhlükəsizlik
problemləri, o cümlədən
dünyanın müxtəlif
bölgələrində münaqişələr
və müharibələr,
terrorizm, miqrasiya, islamofobiya, iqlim dəyişiklikləri, epidemiyalar,
qida ve enerji
təhlükəsizliyi, süni
intellektin tətbiqinin
riskli nəticələri
və digər məsələlər ətrafında
geniş fikir mübadiləsi aparıldı.
Geosiyasi diqqət
Azərbaycana yönəlib
III Antalya Diplomatiya Forumunda Azərbaycan nümayəndə
heyətləri də
uğurla təmsil olundu. Forum çərçivəsində
keçirilən görüşlər
zamanı ikitərəfli
və çoxşaxəli
münasibətlərin inkişafı,
həmçinin regional təhlükəsizlik
və əməkdaşlıq
məsələləri ilə
əlaqədar səmərəli
fikir mübadiləsi aparıldı.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan
hər zaman konstruktiv ideyalarla və faydalı təşəbbüslərlə
çıxış edir,
sülh, sabitlik və qarşılıqlı
faydalı əməkdaşlıq
tərəfdarı olduğunu
nümayiş etdirir. Hərb meydanında qalib gələn Azərbaycanın diplomatik
müstəvidə strateji
addımları bölgədə
yeni təhlükəsizlik və
əməkdaşlıq mühiti
formalaşdırır. Cənubi
Qafqazın bir əsrlik geosiyasi arxitekturası dəyişir,
uzun illər hərbi-siyasi toqquşma məkanı olan, gərginliyin və narahatlığın hökm
sürdüyü regionda
həm inteqrasiya, həm də əməkdaşlıq üçün
yeni imkanlar meydana çıxır ki, bu da bölgədə bütün
dövlətlər üçün
faydalı və perspektivlidir.
Bəzi qərəzli
dairələr reallıqları
dəyişdirmək üçün
müəyyən cəhdlər
etməyə çalışsalar
da, siyasi gündəm
də, sülh gündəliyi də bəllidir: rəsmi Bakının mövqeyi (müharibə bitib, reallıqları heç kim dəyişdirə bilməz!) tam adekvat yanaşma kimi qəbul olunur, Azərbaycanın gücü
və nüfuzu beynəlxalq səviyyədə
əsla gözardı
edilmir. Nəhayət,
dərk və etiraf edilir ki, Azərbaycan ilə Ermənistan məhz rəsmi Bakının təklif və təqdim etdiyi beş baza prinsipi
əsasında nəticəyə
yönəlik danışıqlar
apararaq ikitərəfli
sülh sazişini yekunlaşdıra bilərlər.
Başqa yol (və "yol xəritəsi"), yaxud prosesə mane olmağa çalışanların
heç bir şansı və alternativ imkanları yoxdur.
Postmüharibə dövründə
Azərbaycan dövləti
Ermənistanla münasibətlərin
normallaşmasının - sülh
müqaviləsinin imzalanmasının,
kommunikasiyaların bərpasının
vacibliyini daim vurğulayır. Bu, eyni zamanda Türkiyə-Ermənistan
əlaqələrinin normallaşmasına
da etibarlı zəmin
yaradır. Paralel olaraq Bakı və Ankaranın birgə təşəbbüsü
olan yeni əməkdaşlıq
platformaları bütün
tərəflər üçün
siyasi və iqtisadi mənfəət vəd edir. Bütün bunlar öz növbəsində
Avrasiyada hərbi-siyasi
qarşıdurmanın öz
yerini konstruktiv münasibətlərə verməsi,
böhranlar dövründə
diplomatiyanın önə
çıxarılması baxımından
son dərəcə önəmlidir.
Prezident İlham Əliyevin
milli maraqlara əsaslanan
müstəqil, uzaqgörən
və məqsədyönlü
siyasəti nəticəsində
Cənubi Qafqazın lider dövlətinə çevrilən Azərbaycanın
beynəlxalq diplomatiyada
mühüm rolu var və ölkəmiz olduqca yüksək qlobal nüfuza malikdir. Çünki:
- Azərbaycana
etibarlı tərəfdaş
kimi böyük inam və etimad
var. Ölkəmiz bu gün bir-biri ilə əks mövqelərdə - zidd geosiyasi qütblərdə
dayanan tərəflərlə
hər hansı bir gərginliyə malik deyil, əksinə, qarşılıqlı faydalı
və bərabərhüquqlu
tərəfdaşlığa sahibdir;
- Azərbaycan
dialoq və işbirliyi məkanı olduğunu artıq təsdiqləyib. Bu vaxta qədər güc mərkəzlərinin nümayəndələrinin
bir çox görüşləri məhz
Bakıda baş tutub, regional və beynəlxalq təhlükəsizliyə
dair mühüm müzakirələr Azərbaycanın
paytaxtında aparılıb.
Dialoq və əməkdaşlıq məkanı
olan Bakı Cənubi Qafqazın diplomatiya paytaxtı kimi xarakterizə edilir. Bu, dərin strateji diplomatiyanın nəticəsidir;
- Azərbaycan
daim beynəlxalq hüquqa hörmət olunmasının tərəfdarıdır.
Uzun müddət Ermənistanın
işğalçı və
terrorçu siyasətindən
əziyyət çəkən
Azərbaycan hər
zaman beynəlxalq hüquq
normalarına riayət
edilməsini vacib prinsip kimi əsas
götürüb və
bu gün də belədir;
- Sadaladığımız
məqamlar diplomatiyanın
önə çıxarılmasında
açar rolunu oynayan geosiyasi koordinatlardan birinin məhz Azərbaycan olduğunu təsdiqləyir.
Nəticə etibarilə,
dünya yeni nizam axtarışında
və diplomatiyanın
önə çıxarılması
çağırışı qarşısındadır. Dost, qardaş və strateji müttəfiq olan Azərbaycan ilə Türkiyə isə bəşəriyyət
üçün bu taleyüklü məsələdə
öz tarixi-siyasi məsuliyyətini dərk
edərək vacib təşəbbüslərlə çıxış edir,
ortaq geosiyasi iradə nümayiş etdirirlər.
Partiya diplomatiyası
effektiv amil kimi...
Yeni Azərbaycan Partiyası
(YAP) Sədrinin müavini
- Mərkəzi Aparatın
rəhbəri Tahir Budaqovun
başçılıq etdiyi
nümayəndə heyəti
də ADF-də uğurla təmsil olundu. YAP nümayəndə
heyəti ADF-nin bir sıra panel iclaslarına qatıldı.
Eyni zamanda nümayəndə heyətinin
rəhbəri Tahir Budaqovun
forum çərçivəsində Türkiyə Cümhuriyyətinin
vitse-prezidenti Cevdet Yılmaz və AK Parti Sədrinin xarici əlaqələr üzrə müavini Zafer
Sırakaya ilə səmərəli və məhsuldar görüşləri
keçirildi.
Görüşlər zamanı
YAP nümayəndə heyətinin
səfərinin və
forumda yüksək səviyyədə iştirakının
Azərbaycan-Türkiyə dostluq
və qardaşlıq
münasibətlərinin daha
bir bariz nümunəsi olduğu diqqətə çatdırıldı.
"Bir millət, iki dövlət" prinsipinə
və dostluğa, qardaşlığa, strateji
müttəfiqliyə əsaslanan
Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin
əsrlərin sınağından
şərəflə çıxdığı
və dünyada nümunəvi xarakter daşıdığı qeyd
olundu. Azərbaycan-Türkiyə
birliyinin Türk dünyasında
rifah və tərəqqiyə xidmət
etdiyi, sinxron fəaliyyətin Türk Dövlətləri
Təşkilatının güc
mərkəzinə çevrilməsinə
hədəfləndiyi xüsusi
vurğulandı. Həmçinin
ölkəmizin öz
ərazi bütövlüyünü
və suverenliyini bərpa etməsinin, Azərbaycan ilə Türkiyənin birgə təşəbbüsləri nəticəsində
Türk dünyasında həmrəyliyin
güclənməsinin bəzi
dairələri ciddi narahat etdiyi, dövlətlərimizə qarşı
ədalətsiz və
qərəzli mövqe
sərgiləndiyi, amma belə
cəhdlərin istər
Azərbaycanın, istərsə
də Türkiyənin
müstəqil və prinsipial siyasətinə təsir göstərə
bilməyəcəyi vurğulanaraq,
iki qardaş ölkənin öz inkişaf yolunda inamla irəlilədikləri
bildirildi. Bir daha qürurla ifadə edildi ki, Türkiyə və Azərbaycanın beynəlxalq platformalarda da
bir-birini fəal şəkildə dəstəkləməsi
milli maraqlarımızın təmin olunması və strateji hədəflərin gerçəkləşdirilməsi
baxımından olduqca
əhəmiyyətlidir. Bu birlik
Türk Dövlətləri Təşkilatının güc
mərkəzi kimi inkişafı üçün
yeni imkanlar və parlaq perspektivlər yaradır. Eyni zamanda Azərbaycan-Türkiyə
birliyinin güclənməsində
iqtidar partiyaları arasında münasibətlərin
mühüm rolu nəzərə çatdırıldı.
YAP ilə AK Parti arasındakı
əlaqələrin Azərbaycan-Türkiyə
münasibətlərinin çox
önəmli tərkib
hissəsi kimi əhəmiyyəti qeyd edilərək qarşılıqlı
səfərlərin ikitərəfli
münasibətlərin inkişafı
baxımından vacibliyi
vurğulandı.
YAP Sədrinin müavini - Mərkəzi Aparatın rəhbəri Tahir Budaqov ilə
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin Baş naziri,
Ulusal Birlik Partiyasının
Sədri Ünal Üstel
arasında keçirilən
görüşdə isə
xalqlarımızın ortaq
dəyərlərə və
tarixi ənənələrə
əsaslanan dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin nümunəvi
xarakter daşıdığı,
Azərbaycan ilə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti arasında
sıx təmasların
olduğu, müxtəlif
sahələri əhatə
edən çoxşaxəli
və qarşılıqlı
faydalı əməkdaşlıq
üçün geniş
imkanların mövcudluğu
diqqətə çatdırıldı.
Qeyd edildi ki, Azərbaycanın ərazi
bütövlüyü və
suverenliyinin tam bərpasından
sonra yaranmış reallıqlar nəticəsində
Türk dünyasında da münasibətlər
keyfiyyətcə yeni mərhələyə
yüksəlib. Bunlarla
yanaşı, 2023-cü il noyabrın
14-də Yeni Azərbaycan Partiyası,
Ədalət və İnkişaf Partiyası və Ulusal Birlik Partiyası arasında üçtərəfli Anlaşma
Memorandumunun imzalanmasının
milli maraqlara əsaslanan
qarşılıqlı faydalı
əməkdaşlıq üçün
etibarlı zəmin yaratdığı bildirildi,
qarşıda duran bütün hədəflərin
gerçəkləşdiriləcəyinə
əminlik ifadə edildi.
Əlbəttə, hakim partiyalar
arasında təmasların
intensiv xarakter daşıması və çoxşaxəli əlaqələrin
əhatə dairəsinim
qarşılıqlı səfərlər
vasitəsilə genişləndirilməsi
böyük əhəmiyyətə
malikdir. Bu, heç şübhəsiz:
- Ortaq
tarixi keçmişə,
milli dəyərlərə və mənəvi bağlılığa malik xalqlarımızın
birliyinin gücləndirilməsinə;
- Ölkələr
arasında dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin daha
da möhkəmləndirilməsinə, çoxşaxəli işbirliyinin
dərinləşdirilməsinə;
- Beynəlxalq
arenada, o cümlədən
qlobal informasiya platformasında ölkələrimizin
maraqlarının müdafiə
olunmasına, dezinformasiyaların
qarşısının alınmasına
- qara piar kampaniyalarının iflasa
uğradılmasına önəmli
töhfədir.
Bir sözlə, partiya diplomatiyası praqmatik xarici siyasət kursunun və dərin strateji diplomatiyanın tərkib hissəsi kimi milli maraqların təmini və ortaq hədəflərin
gerçəkləşdirilməsi xüsusunda olduqca effektiv vasitədir.
Nurlan
QƏLƏNDƏROV,
YAP Mərkəzi Aparatının
İnformasiya texnologiyaları
və ictimaiyyətlə
əlaqələr şöbəsinin
müdiri
Azərbaycan.-2024.-
5 mart, ¹ 50.- S.5.