Muğamın zirvəsində

Sənət elə bir aləmdir ki, burada kimin necə görünəcəyini, yaradıcılıq zirvəsinə çatmaqdan ötrü hansı yollardan keçəcəyini heç kəs təxmin edə bilmir. Bəzən ayrı-ayrı insanlar onları sənətin yüksək pilləsinə aparıb çıxaracaq çox parlaq istedada malik olur. Amma öz istedadına etinasızlığı səbəbindən Tanrı vergisini təhsilin, davamlı öyrənmənin gücü ilə cilalamaması üzündən bu parlaqlıq yavaş-yavaş sönüb yoxa çıxır. Bir gün həmin istedaddan daha heç nə qalmır.

Elələri də olur ki, zəngin bir təhsil yolu keçir, davamlı öyrənir, zəhmətə qatlaşır, öz üzərində daim çalışıb sənətdə peşəkar kimi yetişir. Belələri böyük rəğbətə layiqdirlər. Bununla belə həmin əzmkarlığın, özünüinkişafın arxasında fitri istedad görünməyəndə həssas nəzərlər bu yoxluğu onların sənətində həmişə duyub hiss edə bilirlər.

Qədim xanəndəlik ənənələrinin layiqli davamçılarından olan Xalq artisti Hacıbaba Hüseynov xüsusi təhsil yolu keçməsə də, fitri istedadı onu muğam sənətinin əsl ustadı zirvəsinə yüksəltmişdir. O, ifaçılıq mədəniyyətinin parlaq nümunələrini yaratmışdır.

Çəmbərəkənddən başlanan ömür

Düz 105 il əvvəl - 15 mart 1919-cu ildə Bakının qədim Çəmbərəkənd məhəlləsində dünyaya gəlmiş mərhum xanəndə Hacıbaba Hüseynova musiqi təhsili almaq qismət olmamışdı. Onu peşəkar sənətə gətirən, bir də ömrünün ahıl çağlarında Azərbaycan musiqisinin parlaq təmsilçilərindən biri kimi beynəlxalq səhnələrə aparıb çıxaran yollar isə sırf təsadüflərlə bağlı olmuşdu. Bu təsadüflər mərhum sənətkara cəmi 4-cü sinfə qədər oxumağa macal vermişdi. Ömrünün müəyyən hissəsini dənizdə, qayıqlardan yükboşaltma işində, sonra gəmi təmiri zavodunda tornaçı dəzgahının arxasında keçirmişdi, yalnız bir neçə onillikdən sonra bütün ruhu ilə bağlı olduğu sənət dünyasına gəlib çıxmışdı. Amma bütün bu təsadüflərin içində bir sirr vardı ki, bu da Hacıbaba Hüseynovun fitri musiqi istedadı idi. O, ömrü boyu öz istedadının qayğısına qalırdı. Oxuyub, baxıb, dinləyib, sınayıb öyrənməkdən, sənət dəryasının dərinliklərinə baş vurmaqdan əsla yorulmur, bu bacarığı tələbələrinə də ötürməyə çalışırdı.

Onun istedadı təkcə musiqi sahəsində deyildi. Hacıbaba Hüseynov xanəndə olduğu qədər həm də gözəl şair, qəzəlxan, böyük müəllim, tələbələrinin sevimli ustadı idi. O, inanclı bir ailədə böyümüşdü, hələ uşaq ikən həyatın sərt dəyişiklikləri dövründən keçmişdi.

Elə təhsilini yarımçıq qoymağının da səbəbi hələ yaşının erkən çağlarından inandığı dəyərlərə bağlılığından, prinsiplərinə sadiqliyindən irəli gəlirdi. Çox sonralar xatirələrində yazırdı ki, dördüncü sinfi bitirib beşinciyə keçmək ərəfəsində məktəblərinin komsomol təşkilatı katibi əlində bir dəstə kitabça sinfə girir. Onlara sovet məktəbliləri olduğunu xatırladır və "Allahsızlar cəmiyyəti"nə üzv olmalarının vacibliyini bildirir. Bu izahdan sonra əlindəki kitabçaları bir-bir şagirdlərə paylamağa başlayır. Onlardan birini də 14 yaşlı Hacıbabaya verir. Həmin gündən bu yeniyetmə məktəbdən uzaqlaşır.

Dənizçi oğlu

Atası Hüseynəli kişi dənizçi idi. Məktəbdən çıxandan sonra Hacıbaba atasının yanında çalışmağa başlayır, yük daşıyır. Amma sinifdən, məktəb partasından uzaq düşsə də, oxumaqdan uzaq düşmür, kitablar onun ən yaxın dostuna çevrilir. Onların köməyi ilə bu istedadlı gənc biliyini, savadını durmadan artırır. Eyni zamanda musiqi istedadını inkişaf etdirməyindən, eşitdiyi mahnıların sözlərini dərhal öyrənməyindən, zümzümə etməyindən də qalmır. Bu istedadına bələd olan adamların xahişi ilə nə vaxtsa məhəllələrindəki dini mərasimlərdə növhələr dediyi, mərsiyələr oxuduğu vaxtlar da olmuşdu. Onda sənayeləşmə yenicə başlamışdı. Atası uzaqgörən adam idi, hiss edirdi ki, oğlu mütləq bir sənətin sahibi olmalıdır. Ona görə də Hacıbabanı Paris Kommunası adına Gəmi Təmiri Zavodunun nəzdindəki fabrik-zavod məktəbinə qoyur. Gələcəyin məşhur xanəndəsi burada tornaçı ixtisasına yiyələnir. Təhsilini başa vurandan sonra da elə zavodda qalıb işləməyə başlayır. Hacıbaba Hüseynov o kəslərdən idi ki, məşğul olduğu hər işdə mükəmməlliyə çalışır, kamilliyə can atırdı. Bu, məşğul olduğu tornaçı peşəsinə yanaşmasından da hiss olunurdu. Yaşı çox deyildi, amma bu qısa müddətdə zavodun ən səriştəli tornaçılarından biri kimi ad çıxarmışdı.

İşi musiqidən kənar sahədə olsa da, ondan uzaq düşməmişdi. İmkan tapan kimi bu sənətin incəliklərini öyrənir, bacarıqlarını təkmilləşdirirdi. Onda müharibə dövrü idi, çox ağır günlər yaşanırdı. İnsanlar cəbhədəki doğmalarının intizarını çəkirdilər, evlərə qara xəbərlər gəlirdi. Sabah nə baş verəcəyini kimsə bilmirdi. El-obada toylar, şənliklər çox olmazdı. Amma ara-sıra toy şənlikləri yenə təşkil edilirdi. Bəzən yaralanıb cəbhədən qayıtmış gənclərə toy büsatı qurulurdu. Bəzən ailələr bir neçə ay sonra cəbhəyə yola düşəcək övladlarına toy edirdilər ki, arzu-kamları qəlblərində qalmasın. Musiqiçi dostları belə toy məclislərinə hərdən Hacıbaba Hüseynovu da aparırdılar. Xüsusilə qohumu qarmonçalan Teymur Dəmirovla toylara tez-tez gedirdi. O, heç bir musiqi təhsili almadan nağarada ifa etməyi mükəmməl öyrənmişdi. Elə toylara da əvvəllər nağaraçı kimi gedir, yalnız yaxşı səsinin olduğunu bilənlər ondan xahiş edəndə hərdən bir-iki ağız da oxuyardı. Onun üçün sənətdə çox böyük meyarlar vardı. Zülfi Adıgözəlov, Seyid Şuşinski, Xan Şuşinski kimi ustadların iştirak etdiyi məclisdə oxumağı qəti qəbul etmirdi. Hətta onların öz ifaları ilə necə deyərlər möhürünü vurduqları mahnıları artıq özü böyük sənətkar kimi şöhrət tapdığı vaxtlarda da repertuarına salıb oxumağı doğru sanmazdı.

Əhməd Bakıxanovla tanışlıq

Azərbaycanın daha bir görkəmli müğənnisi Sara Qədimovanın bacısı ilə ailə həyatı qurmuşdu. 1945-ci ildə - müharibə başa çatandan sonra Sara xanım onu məşhur pedaqoq, tarzən Əhməd Bakıxanovla tanış edir. Bu tanışlıq Hacıbaba Hüseynovun sənət taleyində çox böyük rol oynayır. Əhməd Bakıxanovun dəvəti ilə gənc Hacıbaba onun ansamblında çalışmağa başlayır, görkəmli sənərkarların yanında musiqinin sirlərinə daha dərindən vaqif olurdu.

Heyrətamiz dərəcədə güclü hafizəsi ona klassik ədəbiyyat nümunələrini tez bir zamanda əzbərləməyə, əruzun incəliklərini mənimsəməyə imkan verirdi. Cavanlıqdan özü də şeirlər, qəzəllər, müxəmməslər yazır, davamlı mütaliənin köməyi ilə yaradıcılığını mükəmməlləşdirirdi. Məhəmməd Füzuli, Seyid Əzim kimi klassiklərimiz əsrlərin o üzündən görkəmli sənətkarın zəkasına işıq salan çıraqlar, yol göstərən ustadlar idi. O, Əhməd Bakıxanovu da ömrünün sonuna qədər özünün ustadlarından sanırdı.

1962-ci ildə Hacıbaba Hüseynov Asəf Zeynallı adına Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində muğamatdan dərs deməyə başlayır və burada ömrünün sonuna qədər - düz 30 il pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur. Bu illərdə hər biri Azərbaycan musiqisi tarixinin parlaq simaları olan Nəzakət Məmmədova, Qədir Rüstəmov, Səxavət Məmmədov, Zaur Rzayev, Teymur Mustafayev, Sabir Əliyev, Bilal Əliyev, Zabit Nəbizadə və başqa belə tanınmış sənətkarlarımız Hacıbaba Hüseynovdan dərs almışlar. Amma onun sinfində tələbə kimi iştirak etmədən də Hacıbaba müəllimdən öyrənən çoxlu sayda xanəndə vardı. Məsələn, Ağaxan Abdullayev, Alim Qasımov kimi sənətkarlar Hacıbaba Hüseynovun ifalarından ciddi şəkildə təsirlənmişdilər. Bir zaman ustadların ifalarını, söhbətlərini dinləyərək, yazdıqlarını oxuyaraq öyrənən Hacıbaba müəllim artıq özü Azərbaycan musiqi sənətinin sanballı ustadlarından idi. O, "Rast" muğamının "Üşşaq", "Hüseyni", "Novruzi ravəndə" və digər muğamlarda olan "Şah Xətai" şöbələrinin ilk ifaçılarından sayılırdı. Onun təşəbbüsü ilə "Bayatı-Şiraz" muğamının "Dilrüba" şöbəsi dərsliyə əlavə olunmuşdur.

Mötəbər körpü

Hacıbaba Hüseynov bir çox musiqi tədqiqatçılarımızın da haqlı olaraq qeyd etdikləri kimi, muğam sənətimizin dünəni ilə bu günü və gələcəyi arasında çox mötəbər bir körpü idi. O, klassik muğam irsimizin təşəkkül tapıb formalaşdığı əsrarəngiz dövrlə gələcək arasında çox vacib rabitə qurmağı bacaran sənətkarlarımızdandır. Həmişə maraqlı söhbətlər, müzakirələr mühitinə, savadlı insanlarla ünsiyyətə can atan Hacıbaba Hüseynov son dərəcə müdrik, dərin bir insan idi. Klassik ədəbiyyat incilərimizi güclü hafizəsində yaşadan ustad sənətkar 300-dən artıq qəzəli, müxəmməsi, rübaisi, qoşmaları ilə özü də Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə bir-birindən gözəl töhfələr vermişdir. Hacıbaba Hüseynovun qələmindən çıxan poeziya nümunələri bu gün də ayrı-ayrı xanəndələrimizin repertuarında yer tutaraq sevgi ilə oxunur, dəyərli bir irsi yaşadır.

Görkəmli sənətkarın bəstəkarlıq qabiliyyəti də güclü idi. Bəstəkarlıq səriştəsindən istifadə edərək o, uşaqlıq illərində, gəncliyində, yeniyetməlik çağlarında eşitdiyi hansısa unudulmuş melodiyaları, ayrı-ayrı təsnifləri bərpa etməyi bacarırdı. Onları müasirləşdirərək daha gözəl hala salır, köhnəlmiş sözləri dəyişir, yeri gələndə öz yaradıcılığından və ya digər şairlərdən uyğun gələn misralar əlavə edir, bir-birindən gözəl yeni musiqi lövhələri yaradaraq dinləyicilərin könlünü oxşayırdı.

Ömrünün ahıl çağlarında xanəndə bir-birinin ardınca xarici ölkələrə qastrol səfərlərində də olmuşdu. 1989-cu ildə Azərbaycanın böyük bir musiqiçi və ziyalı heyəti ilə İraqa, 1990-cı ildə Türkiyənin Adana şəhərinə getmişdi. 1991-ci ildə isə 1 ay ərzində Belçikanın Brüssel, Fransanın Paris, Marsel, Lyon, Monpelye şəhərlərində, İsveçrədə, Hollandiyada qastrol konsertləri vermişdi. 1992-ci ildə isə on iki nəfərlik musiqiçi heyəti ilə İrana 2 aylıq qastrol səfəri uğurla baş tutmuşdu.

Hacıbaba Hüseynov 1993-cü il oktyabrın 24-də Bakıda vəfat etmişdir.

Görkəmli muğam ustadının sənətini xalqımız və dövlətimiz daim yüksək qiymətləndirmişdir. O, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti və qısa müddətdən sonra Xalq artisti adına layiq görülmüşdür. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2019-cu ildə Hacıbaba Hüseynovun 100 illik yubileyi yüksək səviyyədə qeyd edilmişdir.

Hacıbaba Hüseynov elə sənətkardır ki, bütün nəsillərin təmsilçiləri onun ifalarını böyük sevgi ilə dinləyir, yüksək dəyərləndirirlər. Ustad sənətkarın dinləyiciləri sırasında yeni nəslin nümayəndələrini görmək çox gözəldir. Bu, ona dəlalət edir ki, əsl sənət də, sənətkar da əbədiyaşardır. Hacıbaba Hüseynov da öz sənəti ilə bu əbədiyaşarlığın rəmzinə çevrilib.

İradə ƏLİYEVA,

Azərbaycan.-2024.- 15 mart, № 58.- S.15.