Xərçəngi
əbədi məğlub
etmək üçün
yeni müalicə üsulu axtarılır
Xərçəng dünyanın
ən təhlükəli
xəstəliklərindən hesab edilir. İnsan
orqanizmində anormal hüceyrələrin böyüməsi
ilə başlayıb
sürətlə digər
orqanlara yayılan xərçəng ürək-damar
xəstəliklərindən sonra dünyada ən çox insan ölümünə
səbəb olan xəstəlikdir. Genetik meyil, tütün və spirtli içkilərdən istifadə,
radiasiya, kanserogen və kimyəvi maddələr, müxtəlif
viruslar, pis qidalanma vərdişləri
və havanın çirkliliyi xərçəng
xəstələrinin artmasının
əsas səbəblərindəndir.
Kimyaterapiya, radiasiya
və cərrahiyyə
əməliyyatları xərçənglə
mübarizənin standart
müalicə formalarıdır.
Lakin kimyaterapiya və radiasiyanın yan təsirlərindən biri də zədələnmiş
hüceyrələrlə yanaşı,
sağlam hüceyrələri
də məhv etməsidir. Elm adamları uzun illərdir xərçəngi
əbədi olaraq məğlub etmək üçün onun təsirli müalicə üsulunu tapmağa çalışırlar. Mütəxəssislər
xərçənglə mübarizədə
peyvəndin böyük
vədlər verdiyini bildirirlər. Bu problemin mümkün həlli sağlam hüceyrələrin bədxassəli
hüceyrələrə çevrilməsinin
qarşısını ala
biləcək xərçəng
əleyhinə peyvəndin
yaradılmasıdır.
2030-cu ilə qədər
30 xərçəng növünə
qarşı peyvənd
istehsal ediləcək
Xərçəng peyvəndlərinin
digər müalicə
üsullarının təsir
etmədiyi bədxassəli
hüceyrələri potensial
olaraq məhv edə, şişin böyüməsini və
ya yayılmasını
dayandıra biləcəyi
təxmin edilir. Peyvəndlərin əsas məqsədi immunitet sisteminin xəstəliyə
səbəb olan faktorları tanımasına
imkan vermək və orqanizmin onlara qarşı adekvat müdafiəsini təmin etməkdir. Xərçəng peyvəndi
immun hüceyrələrinə
şiş hüceyrəsinin
necə göründüyünü
"öyrədir", onların
aşkarlanmasına və
zərərsizləşdirilməsinə şərait yaradır.
Koronaya qarşı
inkişaf etdirdikləri
"mRNA" əsaslı peyvəndi
xərçəngə qarşı
da inkişaf etdirməyə çalışan
"BioNTech" şirkəti dəri, bağırsaq, uşaqlıq yolu, prostat və ağciyər xərçəngi
də daxil olmaqla 30 xərçəng
növünə qarşı
klinik araşdırmalarını
davam etdirir. Mütəxəssislər "mRNA" texnologiyasının koronavirusları
məhdudlaşdırdığı kimi, xərçəng hüceyrələrinə hücum
etmək üçün
necə yenidən proqramlaşdırıla biləcəyini
izah ediblər. Vaksin virusları müəyyən edən kodu daşımaq əvəzinə xərçəng
antigenləri, yəni
şiş hüceyrələrinin
səthini deşən
zülallar üçün
genetik təlimatları
ehtiva edir və bu şəkildə
xərçənglə mübarizə
aparır. Lakin şişləri meydana gətirən xərçəng
hüceyrələri müxtəlif
zülallarla örtülə
bilir, bu da sağlam toxuma deyil, bütün
xərçəng hüceyrələrini
hədəf alan bir peyvəndin hazırlanmasını olduqca
çətinləşdirir.
Sınaq testləri
zamanı peyvənd
III və IV mərhələdə
olan dəri xərçəngi xəstələrində
terapevtik dərmanlarla
birlikdə istifadə
edilib. Nəticədə
dəri xərçənginin
təkrarlanma və ölüm riskini 44 faiz azaltdığı müşahidə edilib. Məlumata görə, vaksin 4 dozada 44 pasiyentə vurulub. Nəticələrə əsasən,
pasiyentlərin 59 faizində
şişlərin həcminin
30 faiz kiçilməsi
müşahidə edilib.
Xəstələrin 95 faizində
isə şişlərin
böyüməsi dayanıb.
Şirkət qurucuları
2030-cu ilə qədər
xərçəngin müalicəsi
üçün peyvənd
istehsalının mümkün
olacağını deyirlər.
Onlar hər bir xəstədə xərçəng hüceyrəsi
lokalizasiyasının fərqli
olduğu üçün
fərdi müalicə
sayəsində yaxın
illərdə kimyaterapiyaya
da ehtiyac olmayacağını iddia
edirlər. Bundan əlavə, "BioNTech" rəsmiləri
2026-cı ilə qədər
ilk xərçəng
peyvəndlərinin təsdiqlənərək
bazara çıxarılmasına
böyük ümid bəslədiklərini bildirirlər.
Onkoloji xəstəlik
həyatın sonu deyil
Mövzu ilə
bağlı qəzetimizə
fikirlərini bildirən
Milli Onkologiya Mərkəzinin baş həkimi Azad Kərimli deyir ki, son illər
bütün dünyada
olduğu kimi, Azərbaycanda da onkoloji xəstələrin
sayında artım müşahidə edilir:
"Bunun səbəbi
həm də əhalinin artmasıdır.
Demoqrafik göstəricilərə
əsasən, əhalimizin
sayı 10 milyon 300 mini ötüb. Buna görə də yalnız onkoloji deyil, ümumiyyətlə, bütün
xəstəliklərə yaxalananların
sayı artıb.
2022-ci ilin statistikasına
əsasən, həmin
il 62 min 385 onkoloji xəstə qeydiyyata alınıb.
2021-ci ildə isə bu göstərici 58 min 948 nəfər olub. Onu da
qeyd etmək lazımdır ki, 62 min 385 xəstədən
22 min 349 nəfəri
5 ildən artıqdır
yaşayanlardır".
A.Kərimli qeyd
edir ki, kişilər arasında daha çox ağciyər traxeya və prostat vəzisinin, qadınlar arasında isə uşaqlıq boynu və süd vəzisinin xərçənginə
rast gəlinir: "Süd vəzisi xərçənginə vaxtında
diaqnoz qoymaq üçün 40 yaşdan
yuxarı qadınlar hər il mamoqrafiyadan
keçməlidirlər. 45-50 yaşdan yuxarı kişilər isə hər il rentgen
müayinəsindən keçməli,
uroloqa müraciət etməli və qan testləri verməlidirlər. Ən kiçik şübhə
yaranarsa belə müayinədən keçmək
və hər şeyin qaydasında olduğundan əmin olmaq lazımdır".
Əhali arasında
bu xəstəliklə
bağlı ciddi qorxu və təşvişin
olduğunu söyləyən
onkoloq bildirir ki, xərçəng də digər xəstəliklər kimi sağalmaq qabiliyyətinə
malikdir: "Bu xəstəlik bir çox onkoloji xəstənin düşündüyü
kimi həyatın sonu deyil. Əgər
xəstəlik erkən
mərhələdə aşkar
edilsə, düzgün
diaqnoz qoyulsa və müvafiq müalicə taktikası seçilsə, bunun digər xəstəliklərdən
demək olar ki, fərqi yoxdur və tam müalicəsi mümkündür. Xüsusən
onkoloji xəstəliklərdə
ən önəmli faktor xəstənin motivasiyasının və
əhvali-ruhiyyəsinin yüksək
olmasıdır".
A.Kərimlinin sözlərinə
görə, dünyada
və ölkəmizdə
əsasən uşaqlıq
boynu xərçəngi
üçün peyvəndləmə
aparılır: "Yaxşı
nəticə əldə
etmək üçün
peyvəndləmənin 9-13 yaşlarda oğlan və qızlarda aparılması tövsiyə
olunur. Profilaktik məqsədlə digər
yaşlarda da peyvənd olunmaq olar. Yüksək vəsait tələb etdiyi üçün xərçəngə qarşı
peyvəndləməni səhiyyə
müəssisələri həyata
keçirə bilmir. Kütləvi hal alması üçün
dövlət proqramı
qəbul edilməlidir.
Hazırda isə HPV peyvəndini hər bir şəxs könüllü şəkildə
əldə edərək
dövlət və özəl xəstəxanalarda
vurdura bilər".
İnsanların maarifləndirilməsi
və düzgün həyat tərzinin təbliği bir çox xəstəlikdə
olduğu kimi, xərçənglə mübarizədə
də önəmlidir.
Bunun üçün
mütəxəssislərin tövsiyələrini dinləmək,
vaxtlı-vaxtında müayinə
olunmaq, xəstəliyə
tutulduqda isə psixoloji sağlamlığı
qorumaq lazımdır.
Ülkər
XASPOLADOVA,
Azərbaycan.-2024.-
15 mart, № 58.- S.16.