"Böyük qayıdış" Dövlət
Proqramında nəzərdə
tutulan tədbirlərin
həyata keçirilməsi
üçün əlavə
maliyyə təminatı
yaradılacaq
Prezident İlham
Əliyev tərəfindən
Milli Məclisə
"Azərbaycan Respublikasının
2024-cü il dövlət
büdcəsi haqqında"
Azərbaycan Respublikasının
Qanununda dəyişikliklər
edilməsi barədə"
Qanun layihəsi göndərilib. Bu ilin dövlət
büdcəsinə dəyişikliklər
"Büdcə sistemi
haqqında" Azərbaycan
Respublikası Qanununun
23-cü maddəsinə uyğun
olaraq təklif olunur.
Dövlət büdcəsinə
yenidən baxılmanı
bir sıra amillər şərtləndirir.
Bunlardan biri "Böyük qayıdış"
Dövlət Proqramında
nəzərdə tutulan
tədbirlərin həyata
keçirilməsi üçün
əlavə maliyyə
təminatının yaradılmasıdır. Ölkəmizin
ərazi bütövlüyü
və suverenliyinin tam bərqərar edilməsindən sonrakı
dövrdə də dövlətin müdafiə
qabiliyyətinin və
milli təhlükəsizliyinin
möhkəmləndirilməsi, ordumuzun hərbi sursat və maddi-texniki təchizatının
müasirləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin
davam etdirilməsi üçün
əlavə maliyyə
təminatının yaradılmasını
şərtləndirən amillərdəndir.
Daha bir amil isə yeni
infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi, habelə
beynəlxalq fəaliyyət
və tədbirlər
üzrə xərclərdir
və s.
Əvvəla qeyd
edək ki, əlavə maliyyə təminatının yaradılması
üçün cari ilin büdcə gəlirlərinin mövcud
vəziyyəti və
dinamikası etibarlı
zəmin yaradır. Cari ilin ötən dövrü ərzində
dövlət büdcəsinin
gəlirlərinin proqnozlara
qarşı əhəmiyyətli
dərəcədə çoxalması,
proqnozun yenilənməsi
və ümumi daxili məhsulun (ÜDM) əvvəlki proqnozla müqayisədə 3 milyard
manat artırılması
2024-cü ilin dövlət
büdcəsində əlavə
maliyyə resurslarının
formalaşmasını və
bölünməsini gündəmə
gətirir. Belə ki, bu ilin
ilk 4 ayında ölkədə 38,2 milyard
manatlıq, o cümlədən
qeyri-neft-qaz sektorunda
24,2 milyard manatlıq
ÜDM istehsal olunmuşdur.
Əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə
ÜDM real ifadədə
4,3 faiz, qeyri-neft sektoru üzrə isə 7,7 faiz artmışdır. Cari ildə inflyasiya tempi azalmaqda davam etmiş, orta illik inflyasiya
0,7 faiz səviyyəsində
qərarlaşmışdır.
Yanvar-aprel ayları
üzrə qeyd olunan göstəricilər
dövlət büdcəsinin
gəlirlərinin artımını
şərtləndirmişdir. Bu dövrdə dövlət
büdcəsinin gəlirləri
12144,3 milyon manat proqnoza qarşı 13259,4 milyon manat və
ya 109,2 faiz təşkil etmişdir. Bu da keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə
1094,4 milyon manat və ya 9,0 faiz çoxdur. 2024-cü ilin yanvar-aprel ayları üzrə dövlət büdcəsinin
gəlirlərinin 6867,4 milyon
manatı qeyri-neft sektorunun payına düşmüşdür ki,
bu da əvvəlki
ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 6,8 faiz
çoxdur. Dövlət
büdcəsinin gəlirlərinin
tərkibində qeyri-neft
sektoru üzrə daxilolmaların xüsusi çəkisi 51,8 faiz təşkil etmişdir.
2024-cü ildə ÜDM-in 121,3 milyard manata (dövlət büdcəsinin layihəsinin
tərtibi zamanı təqdim edilmiş proqnoza nəzərən 3
milyard manat çox), o cümlədən
qeyri-neft ÜDM-in 84,7
milyard manata (dövlət büdcəsinin
layihəsinin tərtibi
zamanı təqdim edilmiş proqnoza nəzərən 0,6 milyard
manat çox) çatacağı proqnozlaşdırılır.
Yenilənmiş makroiqtisadi
proqnoz, dünya neft bazarlarında münbit qiymət dinamikası, cari ilin ötən dövründə dövlət
büdcəsinin gəlirlərinin
faktiki icra vəziyyəti və dövlət büdcəsində
əlavə fiskal məkandan istifadə imkanları bu il üzrə gəlir proqnozuna yenidən baxılması üçün şərait
yaradır.
Qanun layihəsində
qeyd olunur ki, zəruri əlavə xərclərin
maliyyə təminatının
mənbələri kimi makroiqtisadi
sabitliyə xələl
gətirməyən, orta
və uzunmüddətli
inkişaf ssenarilərini
dəstəkləyən gəlirlər
və maliyyələşmə
alətləri çıxış
edir. Dövlət büdcəsinin 3796,1 milyon
manat məbləğində
əlavə maliyyə
tələbatı onun
yenilənmiş proqnozlarına
əsasən gəlirlərinin
artırılması, təsdiq
olunmuş bəzi xərclərinin optimallaşdırılması
və yenidən bölgüsü nəticəsində
formalaşan sərbəst
vəsaitin, habelə dövlət büdcəsi
kəsirinin böyüdülməsi
hesabına qarşılanması
nəzərdə tutulur.
Əlavə qeyri-neft gəlirləri 1300 milyon manat, əlavə
neft gəlirləri 605 milyon manat, Azərbaycan Respublikası
Mərkəzi Bankının
reallaşdırılmış mənfəətinin sərbəst
qalığından ayırmalar 250 milyon manat, "Nəqliyyat vasitələrinin
utilizasiyası Fondu"nun
(məqsədli büdcə
fondu) gəlirləri 25 milyon manat, dövlət büdcəsinin bəzi xərclərinin optimallaşdırılması
və yenidən bölgüsü
851,8 milyon manat, dövlət büdcəsinin
kəsirinin böyüdülməsi 764,3 milyon manatdır.
Yenidən baxılma
ilə 2024-cü il dövlət büdcəsində
gəlirlər 36353 milyon
manat proqnozlaşdırılır
ki, bu da
təsdiq olunmuş göstəriciyə nisbətən
2180 milyon manat çoxdur. Dövlət büdcəsinin
gəlirlərinin 48,9 faizi
neft sektorunun, 51,1 faizi qeyri-neft sektorunun payına düşür. Bu ilin təsdiq olunmuş göstəriciləri
ilə müqayisədə
neft sektoru üzrə gəlirlər
605 milyon manat və ya 3,5 faiz artırılır ki, bu 2023-cü ilin icra göstəricisinə
nisbətən 387,4 milyon
manat (2,1 faiz) azdır, qeyri-neft sektoru üzrə isə təsdiq olunmuş göstəriciləri
ilə müqayisədə
1575 milyon manat və ya 9,3 faiz artırılır ki, bu ötən ilin icra göstəricisinə
nisbətən 1504 milyon
manat (8,8 faiz) çoxdur. Bütövlükdə
dövlət büdcəsi
gəlirlərinin tərkibində
qeyri-neft gəlirlərinin
xüsusi çəkisi
təsdiq olunmuş göstərici ilə müqayisədə 1,3 faiz
bəndi çox (51,1
faiz) təşkil edəcək.
Sözügedən sənəddə
həmçinin göstərilir
ki, yenidən baxılma ilə
2024-cü il dövlət
büdcəsində xərclər
39707,3 milyon manat məbləğində proqnozlaşdırılır.
Bu, təsdiq olunmuş göstəriciyə
nisbətən 2944,3 milyon
manat və ya 8 faiz, 2023-cü ilin faktiki icra
göstəricisi ilə
müqayisədə isə
3249,4 milyon manat və
ya 8,9 faiz çoxdur.
Yenidən baxılma
ilə 2024-cü il dövlət büdcəsində
xərclərinin strukturuna
daxil olan cari xərclərə ümumi xərclərin 58
faizi həcmində və ya 23024,4 milyon manat (təsdiq
olunmuş göstəriciyə
nisbətən 314,2 milyon
manat və ya 1,4 faiz, 2023-cü ilin faktiki icra
göstəricisinə nisbətən
2756,3 milyon manat və ya 13,6 faiz çox), əsaslı xərclərə
ümumi xərclərin
38,7 faizi həcmində
və ya 15387,3 milyon manat (təsdiq
olunmuş göstəriciyə
nisbətən 3307,1 milyon
manat və ya 27,4 faiz çox),
dövlət borcuna xidmətlə bağlı
xərclərə ümumi
xərclərin 3,3 faizi
həcmində və ya 1295,6 milyon manat (təsdiq olunmuş göstəriciyə
nisbətən 677,0 milyon
manat və ya 34,3 faiz az)
vəsait yönəldiləcək.
Müvafiq olaraq
dövlət büdcəsinin
tərkibində əsaslı
xərclərin xüsusi
çəkisi 5,9 faiz-bənd
artacaq, cari xərclərin xüsusi çəkisi isə 3,8 faiz-bənd, dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin
xüsusi çəkisi
2,1 faiz-bənd azalacaqdır.
Yenidən baxılma
ilə 2024-cü il dövlət büdcəsinin
xərcləri funksional
təsnifata uyğun olaraq iqtisadi fəaliyyət (dövlət
əsaslı vəsait
qoyuluşu, işğaldan
azad olunmuş ərazilərin yenidən
qurulması, bərpası
və digər xərclər) xərcləri
təsdiq olunmuş
7788,0 milyon manata qarşı 9902,7 milyon manat və ya
2114,7 milyon manat (27,2 faiz), müdafiə və milli təhlükəsizlik
xərcləri təsdiq
olunmuş 6421,0 milyon manata qarşı 7126,3 milyon manat və
ya 705,3 milyon manat (11,0 faiz), əsas bölmələrə
aid edilməyən xidmətlər üzrə
xərclər təsdiq
olunmuş 1390,3 milyon manata qarşı 1750,2 milyon manat və
ya 359,9 milyon manat (25,9 faiz), məhkəmə hakimiyyəti,
hüquq-mühafizə və
prokurorluq xərcləri
təsdiq olunmuş
2956,7 milyon manata qarşı 3058,4 milyon manat və ya
101,7 milyon manat (3,4 faiz), kənd təsərrüfatı xərcləri
təsdiq olunmuş
1102,6 milyon manata qarşı 1202,6 milyon manat və ya
100,0 milyon manat (9,1 faiz), mədəniyyət,
incəsənət, informasiya,
bədən tərbiyəsi,
gənclər siyasəti
və bu qəbildən olan digər fəaliyyət xərcləri təsdiq olunmuş 574,8 milyon manata qarşı 575,6 milyon manat və
ya 0,9 milyon manat (0,1 faiz) çox, ümumi dövlət xidmətləri
(qanunvericilik və icra hakimiyyəti, beynəlxalq münasibətlər,
xarici ölkələrə
yardımlar, büdcələrarası
transfertlər, dövlət
borcu) xərcləri təsdiq olunmuş 4822,2 milyon manata qarşı
4542,8 milyon manat və ya 279,4 milyon manat (5,8 faiz), səhiyyə xərcləri təsdiq olunmuş 1871,3 milyon manata qarşı 1863,3 milyon manat və
ya 8,0 milyon manat (0,4 faiz), sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri təsdiq olunmuş 4542,2 milyon manata qarşı
4391,4 milyon manat və ya 150,8 milyon manat (3,3 faiz) az, təhsil
xərcləri, mənzil
və kommunal təsərrüfatı xərcləri
və ətraf mühitin mühafizəsi
xərcləri isə
təsdiq olunmuş məbləğdə proqnozlaşdırılır.
Yenidən baxılma
ilə 2024-cü ilin dövlət büdcəsinin
kəsiri 764,3 milyon manat məbləğində
böyüdülməklə 3354,3 milyon manata çatdırılır.
Kəsirin artımının
600 milyon manatı daxili borclanmadan cəlb olunan vəsait, 105,9 milyon manatı vahid xəzinə hesabının
sərbəst qalığı
və 58,4 milyon manatı Məqsədli Büdcə Fondlarının
vəsaitlərinin qalığı
hesabına təmin ediləcəkdir. Kəsirin
cari ilin sonuna gözlənilən ümumi daxili məhsula nisbəti 2,8 faiz həcmində olacaqdır.
Yenidən baxılma
ilə 2024-cü il icmal büdcədə gəlirlər 43480 milyon manat proqnozlaşdırılır
ki, bu da
təsdiq olunmuş göstəriciyə nisbətən
4482,5 milyon manat və ya 11,5 faiz çoxdur. İcmal büdcənin xərcləri 45591,8 milyon
manat proqnozlaşdırılır
ki, bu da
təsdiq olunmuş göstəriciyə nisbətən
3215,6 milyon manat və ya 7,6 faiz, 2023-cü ilin icra göstəricisinə
nisbətən isə
5258,5 milyon manat və ya 13 faiz
çoxdur.
İcmal büdcə
2111,8 milyon manat kəsirlə proqnozlaşdırılır
ki, bu da
təsdiq olunmuş kəsirə nisbətən
1267 milyon manat və ya 37,5 faiz azdır.
Flora SADIQLI,
Azərbaycan.-2024.-
26 may, ¹ 110.- S.6.