Azərbaycanın iqlim diplomatiyasındakı tarixi nailiyyətləri

Azərbaycanın dünyanın ən böyük və mühüm dövlətlərarası tədbirlərindən biri olan COP29-a evsahibliyi etməsi Prezident İlham Əliyevin uğurlu siyasətinin növbəti parlaq qələbəsidir. Bu böyük miqyaslı, beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirin ölkəmizin paytaxtında keçirilməsi BMT Təhlükəsizlik Şurasına üzvlüyümüzdən və Qoşulmama Hərəkatına sədrliyimizdən sonra xarici siyasətimizin ən böyük nailiyyətlərindəndir.

Noyabrın 11-22-də paytaxt Bakıda keçirilən COP29 öz fəaliyyətini böyük uğurla başa çatdırdı. Azərbaycanın evsahibliyi etdiyi COP29 - İqlim Dəyişmələri üzrə Birləşmiş Millətlər Konfransı iqlim diplomatiyasında əlamətdar bir dönüş nöqtəsi kimi tarixə düşdü. "Yaşıl dünya naminə həmrəylik" şüarı altında keçirilən bu tədbir həm təşkilatçılıq, həm də əldə olunan nəticələr baxımından beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. Azərbaycan qısa müddətdə yüksəksəviyyəli hazırlıqlar həyata keçirərək COP29-u tarixdə ən möhtəşəm iqlim konfranslarından biri kimi yaddaşlara həkk etdi.

Tədbirə 80 dövlət və hökumət başçısı, həmçinin 76 mindən çox iştirakçının qatılması, təşkilatçılığın dünya liderləri və iştirakçılar tərəfindən yüksək qiymətləndirilməsi ölkəmizdə keçirilən BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının yüksək uğurla nəticələndiyini aydın şəkildə nümayiş etdirdi. Qonaqlar Azərbaycanın qərəzsiz və inklüziv mövqeyini, həmçinin inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında körpü rolunu oynamasını da yüksək qiymətləndirdilər.

Ölkəmizə qarşı aparılan qərəzli qarayaxma kampaniyasına baxmayaraq, Azərbaycan "Yaşıl dünya naminə həmrəylik" şüarını rəhbər tutaraq, bu böyük əhəmiyyətli tədbirin öhdəsindən məharətlə gəldi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sözləri ilə desək: "COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir. Bakı COP29 çoxtərəfliliyin təntənəsi kimi yadda qalacaq və gələcək iqlim fəaliyyətinə müsbət təsir göstərəcək".

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasında bir çox əhəmiyyətli qərar qəbul edildi. Bunlardan biri də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün ümid yaradan və hər il bu dövlətlərin iqlim maliyyəsinin təmin edilməsi məqsədilə elan edilən Bakı Maliyyə Məqsədi (Baku Finance Goal) razılaşması oldu. Bakı Maliyyə Məqsədi çərçivəsində 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə hər il 1,3 trilyon ABŞ dolları məbləğində iqlim maliyyəsi təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Bu məbləğ əvvəlki 100 milyard dollarlıq məqsədi dəfələrlə artıraraq, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə yeni maliyyə yanaşmasının əsasını qoydu. Bu razılaşma COP29 sədrliyi tərəfindən aparılan 48 saatlıq intensiv diplomatik fəaliyyətin nəticəsidir. Bakı Maliyyə Məqsədi xüsusilə az inkişaf etmiş ölkələr və kiçik ada dövlətləri üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki bu dövlətlər iqlim dəyişikliklərinin təsirlərindən daha çox əziyyət çəkirlər. Bu sənəddə eyni zamanda əlçatanlıq və şəffaflıq haqqında müddəalar da əksini tapıb.

COP29-da uzun müddətdir gözlənilən karbon bazarlarına dair danışıqlar yekunlaşdırıldı. 6-cı maddənin tam sakildə işlək vəziyyətə gətirilməsi karbon bazarlarından illik 1 trilyon dollara yaxın maliyyə axınını mümkün edəcək. Bu mexanizm həmçinin milli iqlim planlarının həyata keçirilməsi xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.

Bakıda ilk dəfə olaraq İtki və Zərər Fondu tam işlək vəziyyətə gətirildi və fondun 2025-ci ilə qədər maliyyə vəsaitlərini paylaşdırmağa hazır olması təmin edildi. Bu fond iqlim dəyişikliyindən ən çox zərər çəkən icmalara və ölkələrə dəstək göstərməyi hədəfləyir.

Azərbaycan iqlim danışıqlarında bitərəf vasitəçi rolunda çıxış edərək inkişaf etməkdə olan ölkələrin, xüsusilə kiçik ada dövlətlərinin və az inkişaf etmiş ölkələrin maraqlarını müdafiə etdi. Azərbaycanın səyləri qlobal ədalətli iqlim siyasətinin qurulmasında mühüm rol oynadı.

COP29 zamanı bir sıra yeni təşəbbüslər təqdim edildi. İqlim Maliyyəsi, İnvestisiya və Ticarat üzrə Bakı Təşəbbüsü (BICFIT) iqlim gündəliyində maliyyə və investisiyaların əhəmiyyətini ön planda saxlayaraq, "yaşıl keçid"i dəstəkləmək üçün beynəlxalq qurumları bir araya gətirdi, kiçik və orta sahibkarlığın "yaşıl keçid"i üzrə yeni Bakı İqlim Koalisiyasını elan etdi.

COP29 sədrliyinin elan etdiyi enerji saxlama, şəbəkələr, zonalar, dəhlizlər, hidrogen mövzularındakı bəyanatları 150 tərəf təsdiq etdi.

Rəqəmsal texnologiyaların iqlim fəaliyyətinə inteqrasiyası ilə emissiyaların azaldılması məqsədi daşıyan "COP29 Yaşıl Rəqəmsal Fəaliyyət Bəyanatı" 75-dən çox hökumət və rəqəmsal texnologiya sənayesinin 1100-dən çox üzvü tərəfindən təsdiqləndi.

8 BMT agentliyi, 3 çoxtərəfli inkişaf bankı və 3 iqlim fondu arasında birgə bəyanat qəbul edildi. Bu bəyanat çərçivəsində İqlim Davamlılığı üçün İnsan İnkişafı üzrə Bakı Rəhbər Prinsipləri qəbul edildi va Bakı COP Sədrliklərinin İqlim və Səhiyyə üzrə Davamlılıq Koalisiyasi yaradıldı.

Beş COP sədrliyi (COP26-dan COP30-a qədər) və ÜST Baş direktoru iqlim gündəliyinə sağlamlığı daxil edərək gələcək COP konfranslarında əsas element kimi sağlamlığı təbliğ etdi.

Qlobal Metan Vadinin həyata keçirilməsinə töhfə verəcək "Üzvi Tullantılardan Metanın Azaldılmasına dair Bəyannamə" dünyanın üzvi tullantılarla əlaqəli metan emissiyalarının 51 faizini təşkil edən 50-dən çox ölkə, o cümlədən ən böyük 10 üzvi tullantı metan emissiyasına malik ölkələrdən 8-i tərəfindən təsdiqləndi.

Kənd təsərrüfatı və qida sektorunda iqlim dəyişikliklərinə qarşı dayanıqlığı artırmağa yönəlmiş "Fermerlar üçün Bakı Harmoniya Təşəbbüsü" dəstək proqramı yaradıldı.

"COP29 Davamlı və Sağlam Şəhərlər üçün Çoxsahəli Fəaliyyət Yolları Bəyannaməsi" şəhər iqlim maliyyələşdirilməsi sahəsində tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq üçün BMT agentliklərini və hökumətlərarası təşkilatları, çoxtərəfli inkişaf banklarını (MDB-ləri), MCF-ləri, xeyriyyə təşkilatlarını və ikitərəfli donorları, o cümlədən şəhər ərazilərində iqlim fəaliyyəti və planlaması ilə bağlı coxtərəfli yanaşma hazırlamaq niyyətində olan 40-dan çox tərəf və 160-dan çox ölkəni bir araya gətirir. Bununla yanaşı, COP, UNFCCC və BMT-nin HabItat şəhər prosesləri arasında Şəhər, Çoxsahəli və Çoxsəviyyəli İqlim Fəaliyyəti üzrə Bakı Davamlılıq Koalisiyası yaradıldı.

Turizm sektorunda davamlı inkişaf və emissiyaların azaldilması məqsədilə "Turizm üzrə Bakı Bəyannaməsi" təsdiq edildi.

İqlim dəyişikliyinin su hövzələri və su ilə bağlı ekosistemlərə təsirinə qarşı mübarizə üçün inteqrasiya olunmuş yanaşmanı təqdim edən "İqlim Fəaliyyəti naminə COP29 Bəyannaməsi" imzalandı və bu bəyanatı 50 ölkə dəstəklədi. COP29 çərçivəsində imzalanan bu bəyanat milli iqlim siyasətləri, o cümlədən NDC-lər və NAP-lar çərçivəsində su ilə əlaqəli mitiqasiya və adaptasiya tədbirlərinin inteqrasiyasını təşviq edir.

Geosiyasi parçalanmaların artdığı bir dövrdə Azərbaycan bütün tərəfləri bir araya gətirərək inklüziv və balanslı qərarlar qəbul edilməsinə nail oldu. Azərbaycan sədrliyi xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr və ekoloji problemlərlə üzləşən regionlar üçün ədalətli həll yolları təqdim etdi.

COP29 iqlim diplomatiyasında Azərbaycanın tarixi uğuru olmaqla yanaşı, qlobal iqlim fəaliyyətinə mühüm töhfələr verdi. Bakıda qəbul edilən qərarlar, xüsusilə Bakı Maliyyə Məqsədi və 6-cı maddə üzrə razılaşmalar, qlobal iqlim maliyyələşdirilməsi arxitekturasını həmişəlik dəyişdirəcək. Azərbaycan, iqlim sahəsində lider ölkə kimi gələcək COP konfransları üçün də örnək rolunu oynayacaq.

Ziyafət ƏSGƏROV,

Milli Məclisin Sədr müavini

Azərbaycan.-2024.- 29 noyabr (№ 263).- S.4.