Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun canlı təbiət inciləri də tarixi məskənlərinə qovuşur
İşğal müddətində
erməni vandalları
Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda
ekoloji terrora əl ataraq bulaqlarımızı, çaylarımızı
qurutmuş, meşələrimizi
qırıb yandırmış,
flora və faunamıza qənim kəsilmişdilər. Bir
sözlə, düşmən
bu ərazilərdə
"ölü torpaq"
siyasəti həyata keçirərək canlı
aləmi məhv etmişdi. Hətta azadlığından az sonra dədə-baba yurdlarına ziyarətə
yollanan əksər keçmiş məcburi köçkünlərin dəhşət
və təəssüf
hissi ilə dilə gətirdikləri ifadələrdən biri də xarabalıqlara çevrilən o yerlərdən
heç quş səsinin belə gəlməməsi ilə
bağlı idi...
Ancaq şanlı
zəfərlərimiz sayəsində
30 il ərzində düşmənin məhv
etdiyi Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun ekologiyası
da müvəffəqiyyətlə
bərpa olunur. Tarixi məskənlərindən
didərgin salınan faunası yenidən özünə qaytarılır.
Heyvanların müdafiəsi
daim diqqətdə saxlanılır
4 Oktyabr Beynəlxalq
Heyvanları Müdafiə
Günüdür. Həmin
gün 1931-ci ildə İtaliyanın Florensiya şəhərində ekoloqların
nəsli kəsilməkdə
olan bəzi heyvan növlərinin müzakirəsini apardıqları
yığıncağından sonra təqvimə daxil edilib. Bundan
sonra həmin gün dünyadakı heyvanların bütün növlərinə şamil
olunub. Bundan əlavə, oktyabrın
4-ü heyvanların müqəddəs
qoruyucusu hesab edilən İtaliyanın Assasiya əyaləti sakini Françeskonun vəfat etdiyi günə görə təyin olunub.
Bu gün dünyanın bir çox ölkəsində
müxtəlif tədbir,
aksiya, kampaniyalarla qeyd edilir. O cümlədən ölkəmizdə.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda
heyvanların müdafəsi
daim diqqətdə saxlanılır. Hazırda
isə xüsusilə
Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun
heyvanlar aləminin bərpası vacib əhəmiyyət daşıyır.
1993-cü ilə qədər
Qarabağ ərazisində
16 dəstəyə, 57 fəsiləyə
daxil olan 200-ə yaxın quş növü qeydə alınıb. Bunlardan 32 növ "Qırmızı
kitab"ın II nəşrinə
daxil edilib. Qarabağ ərazisində
işğala qədər
6 dəstəyə mənsub
75 məməli növü
qeydə alınıb,
24 növ Azərbaycanın
"Qırmızı kitabı"nın
2013-cü il nəşrinə
salınıb.
İşğaldan azad
olunan Qarabağda erməni vandalizmi səbəbindən bölgənin
faunasına ciddi zərər dəyib. Gələcəkdə aparılacaq
tədqiqatlar vasitəsilə
bölgədə sıradan
çıxmış populyasiyaları
aşkar etmək, daha sonra müəyyənləşdirilmiş
üsullarla heyvanat aləminin yenidən bərpası mümkündür.
Həmin istiqamətdə
layihələr hazırlanıb
həyata keçiriləcək.
"Qırmızı kitab"ın
2023-cü ildəki üçüncü
nəşrində azad
edilmiş ərazilərin
də nadir fauna və flora
növləri haqqında
məlumatlar yer alıb.
Vətən
müharibəsindən sonra işğaldan azad olunmuş ərazilərin
ekoloji vəziyyətinin düzəldilməsi
üçün burada müxtəlif növ ağaclar əkilir,
heyvanların tarixi areala reintroduksiyası üçün
işlər həyata keçirilir.
Tarixi məskənə
qayıdış
Qarabağ və
Şərqi Zəngəzurun
düşmən tərəfindən
məhv edilmiş ekologiyası birbaşa Prezident İlham Əliyevin diqqəti və nəzarəti altında bərpa olunur.
2022-ci il oktyabrın
19-da dövlət başçısı
İlham Əliyevin və birinci xanım Mehriban Əliyevanın reintroduksiya
layihələrinin həyata
keçirilməsi çərçivəsində
Cəbrayıl rayonu ərazisinə 18 baş ceyran buraxmaları heyvanat aləminin də tarixi areallarına qayıdışının
rəmzi oldu. Oktyabrın 20-də isə
Prezident İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Cəbrayıl
ərazisinə daha 15
baş ceyran buraxdılar.
2023-cü il mayın
28-də Prezident İlham
Əliyevin iştirakı
ilə ölkə ərazisində reintroduksiya
layihələrinin həyata
keçirilməsi çərçivəsində
Laçın rayonu ərazisində boyunlarına
xüsusi siqnalötürücü
xaltalar bağlanmış
Şərqi Qafqaz turları (Capra cylindricornis) və şahin quşları təbiətə buraxıldı.
Qeyd edək ki, Şərqi Qafqaz turları ölkəmizdə Böyük
Qafqazın cənub və şərq yamaclarında daha geniş yayılıb. Əsasən dəniz səviyyəsindən 1000-3000 metr
hündürlükdə yaşayan
bu heyvanların sayı ölkəmizdə
7-8 min başdır. Şərqi Qafqaz turlarının fəallığı
mövsümdən və
yem bazasından asılı olaraq dəyişir. Vaxtilə bu heyvanlar Kiçik
Qafqaz dağlarında
yaşasalar da, sonradan həmin ərazidə nəsilləri
tükənib.
Adı "Qırmızı
kitab"a düşən
şahin quşları
Qətərdən Azərbaycana
gətirilib.
Ötən il Müstəqillik Günündə
Prezident İlham Əliyev işğaldan azad olunmuş ərazilərdə su ekosisteminin bərpası istiqamətində 32 mindən
artıq çəki,
qızılbalıq və
qızılxallı forelin
Həkəri çayına
buraxılması mərasimində
də iştirak etmişdi.
“Bəsitçay” və
“Daşaltı” yenidən
fəaliyyət göstərir
Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyindən "Azərbaycan"
qəzetinin sorğusuna
cavab olaraq bildirildi ki, nadir və nəsli
kəsilmək təhlükəsində
olan bioloji növlərin artırılması,
onların tarixən məskunlaşdıqları ərazilərə
reintroduksiya olunması
istiqamətində IDEA İctimai
Birliyinin, Ümumdünya
Təbiəti Mühafizə
Fondunun (WWF) Azərbaycan
nümayəndəliyinin dəstəyi
ilə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
tərəfindən reintroduksiya
layihələri həyata
keçirilir. Reintroduksiya
layihələri çərçivəsində
ceyran (Gazella subgutturosa), Avropa bizonu (Bison bonasus),
nəcib maral (Cervus elaphus), hind tirəndazı (Hystrix indica), Şərqi Qafqaz turu (Capra cylindricornis),
şahin qızılquşu
(Falco pelegrinoides) və bezoar keçisinin (Capra aegagrus) tarixi yaşayış məskənlərində
bərpasına nail olunur: "Azərbaycan Respublikasının işğaldan
azad edilmiş ərazilərinə Böyük
Qayıdışa dair
I Dövlət Proqramı"
üzrə nəzərdə
tutulmuş tədbirlərdə
nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi olan növlərin reintroduksiyasının
həyata keçirilməsi,
fauna növlərinin bərpası və bioloji müxtəlifliyin qorunması əsas prioritet istiqamətlərdəndir".
Məlumata görə,
2024-cü il ərzində
reintroduksiya tədbirləri
çərçivəsində Laçın rayonu ərazisinə kəklik quşlarının reintroduksiyası
həyata keçirilib.
Qeyd olundu ki, fauna növlərinin
qorunması üçün
işğaldan azad edilən ərazilərdə
mütəmadi monitorinqlər
həyata keçirilir
və heyvanların müşahidəsi məqsədilə
əraziyə fototələlər
quraşdırılıb. Qubadlı,
Zəngilan və Cəbrayıl rayonlarının
ərazilərində binokl
vasitəsilə və
vizual olaraq müşahidələr həyata
keçirilib. Həmçinin
"Vectonic Aerospace VHF" antenası vasitəsilə
ceyranlara qoşulmuş
CPS-dən siqnal alınması və yerlərin müəyyən
edilməsi üçün
istifadə olunub.
Hazırkı dövrədək
işğaldan azad edilmiş ərazilərdə
Zəngilan rayonu ərazisində Bəsitçay
çayına, Qubadlı
rayonunda Bərgüşad
çayına, Füzuli
rayonunda Köndələnçay
çayına, Tərtər
rayonu və Ağdərə rayonu ərazisində Suqovuşan
Su Anbarına, Ağdam rayonu ərazisində Xaçınçay
Su Anbarına və Laçın rayonunda Həkəri çayına balıq buraxılışı həyata
keçirilib və növbəti aylarda da bu işlərin davam etdirilməsi nəzərdə
tutulur.
Həmçinin
bildirildi ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə
biomüxtəlifliyin qorunması və zənginləşdirilməsi
məqsədilə Bəsitçay Dövlət Təbiət
Qoruğunun və Daşaltı Dövlət Təbiət
Yasaqlığının fəaliyyətinin bərpası
yenidən təmin edilib, həmin ərazilərdə yeni
xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
yaradılması ilə bağlı araşdırmalar
aparılır. Bundan əlavə,
işğaldan azad edilmiş torpaqlarımızın
faunasının zənginləşdirilməsi
məqsədilə həmin
ərazilərdə biomüxtəliflik
komponentlərinin tarixi
areallarına qaytarılması
layihələrinin icrası
uğurla davam etdiriləcək.
Yaklar Kəlbəcər
və Laçın yaylaqlarında
2022-ci ildə
Azərbaycanda ətlik istiqamət üzrə
ixtisaslaşmış təsərrüfatın
yaradılması üçün Qırğızıstandan
100 baş yak növlü iribuynuzlu heyvan gətirilib. Yaklar gətirilməzdən
əvvəl qırğız
ekspertlərin iştirakı
ilə Kəlbəcər
və Laçın rayonlarında monitorinqlər
keçirilərək müvafiq
ərazilər seçilib.
Dağlıq ərazilərdə
soyuq iqlim şəraitində yaşamağa
uyğunlaşmış heyvanların
Laçın rayonunda
öncədən müəyyən
edilmiş ərazidə
yerləşdirilməsi təmin
edilib.
Ərazidə heyvanların
ovlanmasını qadağan
edən xüsusi xəbərdaredici lövhələr
quraşdırılıb. Bu
heyvanlar dəniz səviyyəsindən 2500-4000 metr
yüksəklikdə yerli
şəraitə daha
yaxşı adaptasiya olunurlar.
Ötən il Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyinin mütəxəssisləri
Qırğızıstandan dəvət olunmuş ekspertlərlə birgə
təsərrüfata baxış
keçirib, heyvanları
müayinə ediblər.
Təsərrüfatın fəaliyyətini
qənaətbəxş hesab
edən qırğız
ekspertlər yakların
sürətli çəki
almasını yerli şəraitə qısa müddətdə adaptasiya
olunmaları, Laçın
və Kəlbəcər
yaylaqlarının qış
otlaqlarının yem bolluğu, keyfiyyətli su mənbələri ilə izah ediblər.
Yakların balalarının
doğulması isə
onların Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun təbiətinə
uğurlu adaptasiyasından
xəbər verir.
Bu ilin
yayında isə Qırğızıstan Prezidenti Sadır
Japarovun azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevə
şəxsi hədiyyəsi olan 101 baş yak və onların
15 balası ölkəmizə gətirilərək
işğaldan azad edilmiş Kəlbəcər rayonunun Qazxan
yaylağında təbiətə buraxılıb. Yakların həm buradakı sürüyə,
həm də yerli təbiətə uyğunlaşması prosesi
davam edir.
Təbiətin dirçəlişi
Qarabağ və
Şərqi Zəngəzurda
ekosistemin bərpası,
o cümlədən flora
və fauna növlərinin qorunması
üçün dövlətimiz
tərəfindən mühüm
və hərtərəfli
işlər həyata
keçirilir. İşğal
dövründə təbiətinə
ciddi ziyan dəymiş ərazilərimizdəki
bulaqlarımız, çaylarımız,
şəlalələrimiz yenidən
çağlayır, meşələrimiz
pöhrələyir, təbii
ərazisindən didərgin
düşən canlılar
öz məskənlərinə
qaytarılır.
İndi bu yerlərin yaşayan təbiətində yenidən
şahinlər uçur,
ceyranlar qaçır,
kəkliklər oxuyur...
Yasəmən MUSAYEVA,
Azərbaycan.-2024.-
4 oktyabr (№ 217).- S.13.