Misirli
ekspert: Qarabağ əraziləri yaşıl
enerji regionuna çevrilmək üçün
böyük potensiala malikdir
BMT-nin
İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə
Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu
sessiyasının (COP29) Azərbaycanda keçirilməsi
ölkənin yaşıl enerjiyə keçidində, eləcə
də bərpaolunan enerjinin inkişafı məqsədlərinə
nail olunmasında mühüm rol oynayacaq. Şübhəsiz
ki, bu beynəlxalq
konfransda yaşıl enerjiyə qlobal keçidlə bağlı
mühüm qərarlar
qəbul ediləcək.
Azərbaycan gələcəkdə
ölkənin iqtisadi inkişafına dəstək
olacaq yaşıl enerjinin Avropaya ixracı ilə bağlı layihənin həyata keçirilməsi
üçün əhəmiyyətli
tərəfdaşlar cəlb
edə biləcək.
Nəzərə alsaq
ki, Azərbaycanın alternativ enerji mənbələri üçün
çox böyük potensialı var, belə mühüm layihələrin həyata
keçirilməsi istiqamətində
beynəlxalq maliyyə
kanallarının açılması
yaşıl enerjinin yeni dövrünün başlanğıcı olacaq.
Mövzu ilə
bağlı AZƏRTAC-ın
suallarını misirli
ekspert, Mərkəzi Asiya və Qafqaz
üzrə tədqiqatçı
Əhməd Abdah Tarabeyk cavablandırır.
- Sizcə, Azərbaycanda
keçiriləcək COP29 qlobal iqlim konfransının
əsas məqsədləri
nədən ibarətdir
və bu məqsədlərə nail
olmaq üçün
hansı prioritetlər
qarşıya qoyulacaq?
Bu konfransdan gözləntiləriniz nədir?
- Katibliyi Almaniyanın
Bonn şəhərində
yerləşən Birləşmiş
Millətlər Təşkilatının
İqlim Dəyişikliyi
üzrə Çərçivə
Konvensiyasının Tərəflərinin
Konfransı ən yüksək qərar qəbul edən orqandır. 1995-ci ildən
Berlində bu tədbirin ilk sessiyasının keçirildiyi
vaxtdan dünyanın müxtəlif ölkələrindən
hökumət nümayəndələri
iqlim dəyişikliyinin
qarşısının alınması
və onun zərərli təsirlərinin
aradan qaldırılması
üçün səyləri
birləşdirmək üçün
hər il konfransa toplaşırlar.
Coğrafi mövqeyi
və böyük iqlim fəallığı
ilə Azərbaycan qlobal iqlim konfransının
səylərini gücləndirəcək.
Dünya ölkələri
yeni maliyyələşdirmə
məqsədinə çatmaqda
çətinliklərlə üzləşdiyi bir vaxtda Azərbaycan nail olacağına ümid etdiyi konkret planlar qoyub. Bu, iqlim
dəyişikliyinə uyğunlaşmaq
üçün daha çox investisiya tələblərinin artması
fonunda baş verir. Qarşıdan gələn sammitin əsas məqsədi yoxsul ölkələrə
iqlim dəyişikliyi
ilə mübarizədə
kömək etmək üçün zəngin
ölkələr tərəfindən
ödənilən yeni
illik maliyyə hədəfi üzrə razılığa gəlməkdir.
İnkişaf etməkdə
olan ölkələr
əlavə maliyyə
dəstəyi olmadan emissiyaların azaldılması
hədəflərini yüksəldə
bilməzlər.
Mən Azərbaycanın
təqdim etdiyi təşəbbüslər üzrə
ölkələr arasında
konsensusa nail olacağını gözləyirəm.
Üstəlik, Azərbaycan
2050-ci ilə qədər
yaşıl enerjiyə
keçid üçün
əməli addımlara
başlayan neft ölkələrindən biridir
və ona görə də bu məsələdə neft ölkələri üçün model hesab olunur. Bakı
işğaldan azad edilmiş Qarabağ ərazilərində yaşıl
enerjiyə keçidi
həyata keçirməyə
başlayıb. Azərbaycan
iqlim dəyişikliyi
ilə bağlı fəlakətlər fonunda
həyata keçirilə
biləcək iddialı
təşəbbüslər irəli sürüb və bu, planeti
xilas etmək üçün bütün
ölkələrdən əməkdaşlıq
etməyi tələb
edir.
- Qlobal səviyyədə
yaşıl transformasiya
mümkündürmü? Bu
transformasiya üçün
hansı perspektivlər
var və ölkələr hansı
problemlərlə üzləşəcək?
- İqlim
problemi qlobal problemdir və onun həlli qlobal olmalıdır. Bu isə o deməkdir ki, bütün ölkələr
kompleks həll yollarını hazırlamaq
üçün birgə
çalışmalıdırlar. Buna görə də yüksək səviyyədə
karbon qazı istehsalına səbəb olan sənayeləşmiş
ölkələr inkişaf
etməkdə olan ölkələrin yaşıl
iqtisadiyyata keçidinə
kömək etməlidirlər.
Ona görə də iqlim dəyişikliyi məsələsinə böyük
diqqət yetirilməlidir.
Sənayeləşmiş ölkələr
istər texniki töhfələr, istərsə
də iqtisadi töhfələr vasitəsilə
yaşıl transformasiya
prosesinə ən çox töhfə verməlidilər. Bu, ən
böyük problemdir.
Çünki sənayeləşmiş
ölkələr sənaye
sahəsində yaşıl
texnologiyalardan istifadə
etmək istəmirlər.
Onlar inkişaf etməkdə olan ölkələrin, xüsusən
də neft ölkələrinin qalıq
yanacaq istehsalını
dayandırmasını istəyirlər.
- Azərbaycanı
bərpaolunan enerjiyə
investisiya üçün
perspektivli bazar hesab edirsinizmi?
- Azərbaycanı
bərpaolunan enerji sahəsində investisiyalar
üçün perspektivli
bazar kimi xarakterizə
edən bir çox amillər və elementlər var. Azərbaycanın hündür
dağları var ki, bu
dağlardan keçən
çaylardan su elektrik enerjisi əldə etmək olar. Həm də ölkə bu dağlarda quraşdırıla bilən
külək dəyirmanlarının
köməyi ilə külək enerjisindən
elektrik enerjisi istehsal edə bilər. Azərbaycanda da ilin əksər hissəsində günəş
işığı üstünlük
təşkil edir ki, bu da ona günəş
panelləri vasitəsilə
günəş enerjisi
əldə etməkdə
böyük köməklik
göstərir. Bundan əlavə, ölkə yaşıl hidrogenin istehsal oluna biləcəyi sıx meşələrə sahib olması
ilə məşhurdur.
Azərbaycanın yaşıl
enerji sahəsində
malik olduğu belə
amillər onu bu mühüm sahəyə investisiyalar üçün cəlbedici
mərkəzə çevirir.
Azərbaycan yaşıl
enerji istehsalı sahəsində müasir texnologiyalara malik ölkələrlə
əməkdaşlıq edə
bilər. Çünki
yaşıl enerjiyə
keçiddə Azərbaycanla
səmərəli əməkdaşlığa
nail ola biləcək dövlətlərin
başında ABŞ, Çin
və Avropa Birliyi dayanır.
- Azərbaycan
neft və təbii qaz ixrac etməklə yanaşı, bərpaolunan
enerji mənbələrindən
istehsal olunan elektrik enerjisini də ixrac edən
ölkəyə çevrilməyi
planlaşdırır. Ölkəmizin
bu istiqamətdə imkanlarını necə qiymətləndirirsiniz?
- Ötən
il Birləşmiş Ərəb
Əmirliklərində keçirilən
COP28-də kömür, neft
və təbii qaz kimi mədən
yanacaqları məsələsi
qaldırıldı. COP28-də bəzi ölkələr qalıq yanacaq istehsalının dayandırılmasını
tələb etdilər.
Məhz sənayeləşmiş
ölkələr sahib
olduqları çirkləndirici
fabriklərdən yaranan
böyük emissiyaları
ört-basdır etmək
üçün bu məsələni qaldırıblar.
Lakin bu məsələyə iki aspektdən baxılıb.
Birincisi, dünya ölkələri, o cümlədən
sənayeləşmiş ölkələr
ən azı 2050-ci ilə qədər mədən yanacaqları,
xüsusilə də neft və təbii
qaz olmadan fəaliyyət göstərə
bilməyəcəklər. İkincisi, sənayeləşmiş
ölkələrin qaz
emissiyaları neft və təbii qaz hasil edən
ölkələrin emissiyalarını
xeyli üstələyir.
Azərbaycan neft
ölkəsi olsa da, onun tədricən
təmiz enerji istehsalına keçidlə
bağlı konkret planları var. Azərbaycan BMT-nin İqlim Dəyişmələri
üzrə Çərçivə
Konvensiyası vasitəsilə
iqlim dəyişikliyi
ilə mübarizə
üzrə qlobal proqramlara qoşulub. Ölkə 1990-cı illə
müqayisədə 2030-cu ilə
qədər istixana qazı emissiyalarını
35 faiz azaltmağı
hədəfləyir. Daha
iddialı bir məqsəd də qarşıya qoyulub -
2050-ci ilə qədər
istixana qazları emissiyalarını 40 faiz azaltmaq. Azərbaycan özünün böyük
iqtisadi və texniki imkanları sayəsində mövcud qrafikinə uyğun olaraq bu planları
həyata keçirə
biləcək.
- Sizcə, Azərbaycanın
işğaldan azad edilmiş ərazilərinin
yaşıl enerji zonasına çevrilməsi
üçün hansı
imkanlar var?
- Azərbaycanın işğaldan
azad edilmiş Qarabağ əraziləri bir sıra səbəblərdən
yaşıl enerji regionuna çevrilmək üçün böyük
potensiala malikdir. Bunlardan ən mühümü odur ki, Qarabağ yaşıl enerjiyə keçidlə bağlı
qlobal tendensiyalara uyğun müasir şəkildə bərpa
olunur və yenidən qurulur. Qarabağın hündür
təpələri və
dağları var ki, bu dağların
yamacları boyunca axan çaylar vasitəsilə təmiz elektrik enerjisi əldə etmək olar və bu
dağlardan külək
dəyirmanları vasitəsilə
külək enerjisindən
elektrik enerjisi istehsal etmək də mümkündür.
İşğaldan azad
edilmiş Qarabağda
həm də havanın təmizlənməsinə
və bu ekoloji zonalardan enerji hasil edilməsinə
xidmət edən geniş meşə sahələri var. Ona görə də Qarabağ Azərbaycanın ən mühüm ərazilərindən
biridir, yaşıl enerji regionuna və bununla da beynəlxalq sistemə görə ekoloji cəhətdən təmiz regiona çevrilə bilər. Prezident İlham Əliyev işğaldan azad edilmiş Qarabağ ərazilərinin
yaşıl enerji zonasına çevrildiyini
bəyan edib. 2050-ci ilə qədər bu ərazilərin “sıfır xalis emissiya” zonasına çevrilməsi planlaşdırılır.
Azərbaycan.-2024.-
20 oktyabr (№ 231).- S.4.