Orta dəhliz əsas dəhlizə çevrilir

Bu marşruta beynəlxalq miqyasda maraq artmışdır

Dünyada yeni düzən uğrunda mübarizə səngimək bilmir. Əksinə, illərlə diplomatik səviyyədə bağlı qapılar arxasında gedən bu soyuq mübarizə indi açıq müharibələrə keçib. İkiyə bölünmüş Qərb və Şərq bloku arasında baş verən bu qarşıdurma o səviyyəyə çatıb ki, onun nə vaxt sonlanacağı bilinmir.

Əvvəllər baş verən münaqişələr dövlətlər tərəfindən BMT-də beynəlxalq hüquq və normaların prinsiplərinə uyğun müzakirə olunaraq müvafiq qərarlar qəbul edilirdi. Son dövrlər isə xüsusən böyük dövlətlərin orta məxrəcə gələ bilməməsi səbəbindən bu mümkün olmur. Başqa sözlə, bu gün dünyada beynəlxalq hüquq deyilən bir şey yoxdur. Belə vəziyyət sözsüz ki, dünya iqtisadiyyatına da təsirsiz ötüşmür. İlk növbədə beynəlxalq tranzit marşrutlarına ziyan dəyir. Çünki baş verən sulahlı qarşıdurmalar səbəbindən təchizat zənciri zədələnmiş, yüklərin vaxtında daşınması mümkünsüz olmuş, daşıma xərcləri bahalaşmışdır. Məsələn, Qırmızı dənizdə Süveyş kanalı vasitəsilə daşınan yüklərin Afrika qitəsi boyunca hərəkət edərək Avropaya çatdırılması hər ton yükün maya dəyərinin 3-5 dollararası bahalaşmasına səbəb olmuşdur. Bu üzdən dünya ticarətindəki problemi aradan qaldırmaq üçün alternativ marşrutlara ehtiyac yaranmışdır. Belə bir marşrut isə Orta dəhlizdir. Odur ki, Orta dəhlizə beynəlxalq miqyasda maraq artmışdır. Həm Şərqdə, həm də Avropada əmin olmuşlar ki, Orta dəhliz təhlükəsizlik, yüklərin vaxtında və sərfəli qiymətlə daşınması üçün ən yaxşı marşrutdur.

Orta dəhlizin üstünlüklərindən biri də bu marşrutla avtomobil və dəmir yolu ilə yükdaşımaların mümkün olmasıdır. Belə ki, Orta dəhliz Mərkəzi Asiya, Qafqaz, Türkiyə və Şərqi Avropa ölkələri vasitəsilə Çin və Avropa İttifaqı ölkələrinin konteyner dəmir yolu yükdaşıma şəbəkələrini birləşdirir. Bu dəhlizə xas olan multimodal nəqliyyat infrastrukturu Xəzər və Orta dəhlizlərin bərə terminallarını Çin, Qazaxıstan, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Ukrayna və Polşa dəmir yolu sistemi ilə birləşdirir. Dəhlizin belə çevikliyi qısa müddət ərzində müxtəlif ölkələrdəki istehlakçıların ehtiyaclarına və logistik tələblərinə uyğunlaşmağa imkan verir.

Son vaxtlar Avropa ölkələri və orada yükdaşıma ilə məşğul olan logistika şirkətləri ölkəmizdən keçən "Şərq-Qərb" marşrutuna xüsusi maraq göstərirlər. Avropa İttifaqının Orta dəhlizdə infrastrukturun bərpası üçün 10 milyard avro ayırmaq istəməsi də bununla bağlıdır.

Çexiyada fəaliyyət göstərən "MALBI-trans" beynəlxalq nəqliyyat-logistika şirkəti Orta dəhlizdən istifadə etmək üçün pilot layihə həyata keçirir. Bu o deməkdir ki, böyük işlər görmək üçün ilk addım atılır. Şirkət Rumıniya, Konstansa limanı, sonra Bakı və Qazaxıstandan keçməklə pilot qatarların yola salınmasına hazırlaşır. Məlumat üçün bildirək ki, Çexiyanın logistika şirkəti Avropanın hər yerinə, o cümlədən Rusiyaya, MDB-yə, Çinə, Türkiyəyə və İrana ixrac, idxal, tranzit xidmətləri göstərir.

İsveçrə də Orta dəhlizin inkişafına və onun imkanlarından səmərəli istifadə üçün bir çox təklif irəli sürür. Bu ölkə marşrutun nəqliyyat və logistika imkanlarını dövrün tələbinə uyğun modernləşdirilməsini təklif edir. İsveçrəlilər bu qənaətdədirlər ki, dəhliz vasitəsilə yüklərin daşınmasının sadələşdirilməsi onun ticarət əhəmiyyətini daha da artıracaq. Təkmilləşdirilmiş və sadələşdirilmiş prosedurlar qlobal təchizat zəncirlərinə və bazarlarına çıxışları yaxşılaşdıracaq ki, bu da İsveçrə şirkətinin Orta dəhlizdən istifadəyə olan marağını daha da artıracaq.

Bolqarıstan Avropada geniş tranzit imkanlarına malik ölkədir. 2 strateji dəniz limanına malik olan Bolqarıstan Avropanın 5 ölkəsi ilə həmsərhəddir ki, bu da ona əlavə üstünlüklər qazandırır. Üstəlik, Bolqarıstanın inkişaf etmiş nəqliyyat infrastrukturu var. O səbəbdən Bolqarıstan Orta dəhlizdə əməkdaşlıqda maraqlıdır.

Avropa ölkələrinin Orta dəhlizə maraq göstərməsi bu marşrut üzərindən yükdaşımaların həcmini artıracaq. Elə bu dəhlizin yaradılmasının başlıca səbəbi də Asiya ilə Avropa arasında təhlükəsiz və etibarlı ticarət əlaqələri qurmaqdır. Görünən odur ki, dəhlizdə yükdaşıma prosedurlarının sadələşdirilməsi və onun texniki imkanlarının artırılması, həmçinin vahid tarif sisteminin tətbiqi Avropada Orta dəhlizə olan marağı artırıb.

Rüstəm KAMAL,

Azərbaycan.-2024.- 23 oktyabr (№ 233).- S.5.