Torpağa baş əyməsən, başın uca olmayacaq

Cəlilabadlı fermerlər bu sadə həqiqəti çoxdan dərk ediblər

Cəlilabad Azərbaycanın iri kənd təsərrüfatı rayonlarından sayılır. Torpağı münbit, havası mülayim, insanları zəhmətkeşdir bu yerin. Vaxtilə taxıl istehsalında qazandığı yüksək göstəricilərə görə Cəlilabadı "Azərbaycanın Ukraynası" da adlandırıblar.

Amma həyat yerində qalmır, zamanın çarxı daim irəli fırlanır. Müstəqilliyimiz bərpa edildikdən sonra torpaqların kəndlilərə təmənnasız verilməsi aqrar sektor üçün geniş imkanlar yaratdı. Düzdür, əvvəllər kənd camaatı müəyyən çətinliklərlə qarşılaşdı. Lakin zaman keçdikcə bütün ölkədəki kimi, Cəlilabadda da torpaq sahibləri çətinliklərin həll edilməsi yollarını öyrəndilər. Torpaqdan daha çox məhsul götürmək, daha çox qazanc əldə etmək üçün əkinçiliyin müxtəlif sahələrində bəxtlərini sınadılar. Kartof, çiyələk yetişdirməyə təşəbbüs göstərdilər, üzümçülüyün bərpa edilməsinə, bu sahədə itirilmiş şöhrətin geri qaytarılmasına çalışdılar. Digər kənd təsərrüfatı məhsulları - mərci, noxud, lərgə, qarğıdalı, günəbaxan, kələm, sarımsaq yetişdirdilər. Lakin rayonun adına şərəf, şöhrət, şan gətirən taxıl bir gün də olsun unudulmadı. Dağlıq ərazilərdə dəmyə şəraitində buğda yetişdirən kəndlilər indi də bu strateji məhsulun istehsalını artırmağa çalışırlar. Çalışırlar ki, ölkənin taxıl idxalından asılılığını minimuma endirsinlər, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasında əllərindən gələni əsirgəməsinlər, bu istiqamətdə dövlətin dəstəyindən maksimum istifadə etsinlər.

2023-cü ilin payızında bu ilin məhsulu üçün rayon üzrə 56 min 580 hektara buğda, 9 min 650 hektara arpa toxumu səpilmişdir. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, təsərrüfat mövsümü taxılçılıq üçün nisbətən uğurlu olmuşdur. Yağışlar dəmyə torpaqlarda normal çıxış almağa və yaz aylarında onların inkişafına şərait yaratmışdır. Bununla yanaşı, fermerlər də əkinlərin yemlənməsi və ziyanvericilərə qarşı mübarizə tədbirlərinin görülməsi, alaq otlarına qarşı herbisidlərin səpilməsi işini vaxtında həyata keçirmişlər. Çəkilən zəhmət, görülən tədbirlər nəticəsiz qalmamışdı. Hər hektardan 32,3 sentner buğda, 26,8 sentner arpa biçilmişdir ki, bu da əvvəlki ildəkindən xeyli çoxdur. Fermerlərdən Lətif Ağayev, Etibar Hüseynov, Vahid Ağayev, Vüqar Musayev daha yaxşı nəticələr əldə edərək hər hektardan 36 - 38 sentner məhsul götürmüşlər. Taxılçı fermerlər hazırda növbəti ilin məhsulu üçün əkinə hazırlaşırlar. Onlar kifayət qədər yüksək reproduksiyalı toxum tədarük etmişlər. Son vaxtlar yağan yağışlar torpağı xeyli dərəcədə yumşaldaraq əkinə yararlı hala salmışdır.

Taxılçılıqla yanaşı, "ikinci çörək" sayılan kartof istehsalına da rayonda maraq çoxdur. Cəlilabadda hər il üç dəfə kartof yetişdirilir - erkən yazda sellofan örtük altında, yazda açıq havada və payızda. Məhsuldar kartof toxumları, əsasən, Rusiya Federasiyasından idxal edilir. Bununla xüsusi iş adamları məşğul olurlar. Kartof su tələb edən bitkidir. Bu tələbatı ödəmək üçün ayrı-ayrı fermerlər öz sahələrində artezian quyuları qazdırmışlar. Kartof ən çox rayonun Muğan, Maşlıq ərazilərində əkilib-becərilir. Yetişdirilən nübar məhsul, əsasən, Rusiyanın ayrı-ayrı bazarlarına göndərilir.

Bütün bitkilər kimi kartofçuluq da təbiətdən asılıdır. Bəzən hava şəraitinin həddən artıq quraqlıq və ya yağıntıların intensiv olması ucbatından fermerlər yaxşı məhsul götürə bilmirlər. Lakin bu onları heç də ruhdan salmır. Bilirlər ki, əkinçidirlərsə, təbiətin şıltaqlıqlarına dözməlidirlər. Bir il məhsul az olanda gələn il çox ola bilər.

Cari ilin nəticələri də pis olmamışdır. 4 min 266 fermer tərəfindən 28 min hektarda kartof əkilmişdir. Həmin sahələrdən 81 min 760 ton məhsul əldə edilmişdir. Hər hektarın məhsuldarlığı 292 sentner olmuşdur.

Torpağın sahibi olan fermer bu gün ona nə sərf edirsə, onu da əkib-becərir. Əgər bu gün o, çiyələk əkib becərirsə, deməli, qazanc yaxşıdır. Gəlirli sahə olduğundan fermerlər, iş adamları xarici ölkələrdən - Türkiyədən, İtaliyadan, hətta ABŞ-dən məhsuldar sortlar gətirib əkirlər. Kartof kimi çiyələkdən də daha yaxşı gəlir əldə etmək üçün onu örtülü istixana, sellofan altında və açıq hava şəraitində becərirlər. Örtülü istixana şəraitində il boyu məhsul yetişdirmək mümkündür. Bu istixanalar baha başa gəlsə də, yaxşı qazanc gətirir. Göytəpə şəhəri ərazisində sahibkar Mirağa Həsənovun 2 hektar belə çiyələk istixanası var və fermer qazancından narazı deyil.

Cari il rayonda 578 fermer 607 hektarda çiyələk yetişdirmişdir. Toplanan 16 min 100 ton çiyələyin 11 min 967 tonu Rusiya Federasiyasına ixrac olunmuşdur. Hazırda çiyələk sahələrində işlər davam edir, yeni şitillər əkilir, müəyyən tədbirlər həyata keçirilir.

Sovetlər Birliyi zamanı rayonda taxılçılıqdan sonra ikinci mühüm sahə üzüm istehsalı olmuşdur. O zaman rayonda üzüm bağlarının həcmi 30 min hektara çatmışdır. 1982-ci ildə Cəlilabadda 209,2 min ton üzüm yetişdirilmişdir. Məhsuldarlığın və məhsulun ildən-ilə artması əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsinə, tikinti-quruculuq işlərinin genişləndirilməsinə imkan vermişdir. Yeni üzüm emalı zavodları, istehsal müəssisələri yaradılmış, sosial əhəmiyyətli binalar tikilmişdir. Məlum səbəblər üzündən sonralar üzüm bağları, şərab zavodları dağıdılaraq yox edilmişdir.

Müstəqilliyimiz bərpa olunduqdan sonra üzümçülüyə münasibət yenidən dəyişmişdir. Bu sahədə rayonun keçmiş şöhrətini qaytarmaq üçün xarici ölkələrdən daha məhsuldar və keyfiyyətli tinglər gətirilib yeni bağlar salınır. 1410 hektar üzüm bağlarından cari il 19 min 920 ton üzüm yığılmışdır. Hər hektarın məhsuldarlığı 120 sentner olmuşdur. İstehsal edilən həmin üzümün 306 tonu ixrac edilmişdir.

Cəlilabadda torpaq elə məhsuldardır ki, eyni ildə torpaqdan bir neçə dəfə məhsul əldə edilir. Bu məqsədlə cari il 2 min 190 hektarda təkrar əkin aparılmışdır. Həmin sahənin 803 hektarında payızlıq kartof, 1035 hektarında qarğıdalı, 351 hektarında günəbaxan əkilmişdir. Təkrar əkilən qarğıdalı sahələrindən 462 hektarın məhsulu yığılmışdır. 573 hektarın məhsulu isə hələ toplanmamışdır. Təkrar əkin sahələrində becərilən 148 hektar şəkər çuğundurunun yığımına artıq başlanılmışdır.

2024-cü ildə rayon üzrə digər kənd təsərrüfatı məhsulları da istehsal olunmuşdur. 8,7 tondan çox noxud, 391 ton mərci, 279,3 ton lərgə, 320 ton qarğıdalı dəni, 466 ton günəbaxan toxumu, 123 ton soğan, 495 ton sarımsaq, 80,5 ton pomidor, 27 ton xiyar, 3,3 ton badımcan, 85 ton qarpız, 33 ton yemiş və s. kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirilmişdir.

Artıq məhsul yığımı başa çatmaq üzrədir. Cəlilabadlı fermerlər artıq gələn ilin məhsulu üçün düşünüb-daşınırlar. Onların hamısının məqsəd və amalı eynidir - torpağa lazım olan üzvi və mineral gübrələri verməklə onu daha münbit hala gətirmək. Torpaq isə çəkilən zəhməti, göstərilən qayğını heç vaxt itirmir, əvəzini artıqlaması ilə qaytarır.

Seyran CAVADOV,

Azərbaycan.-2024.- 23 oktyabr (№ 233).- S.14.