Zhiqun Zhu: Azərbaycan Çinin Avropa ilə artan ticarətində mühüm halqadır

Azərbaycan ilə Çin arasında iqtisadi-ticarət sahəsində əməkdaşlığın kifayət qədər böyük potensialı var. Rəsmi Bakı Pekini təkcə dost ölkə kimi deyil, həm də texnoloji tərəqqinin mənbəyi kimi qəbul edir. Eyni zamanda, ölkələrimiz arasında iqtisadi əməkdaşlıq üçün daha geniş imkanlar var. Azərbaycan Çinə özünün milli prioritetlərindən biri olan rəqəmsal və yaşıl keçiddə tərəfdaş kimi baxır. Bundan əlavə, hər iki ölkə birgə bərpaolunan enerji mənbələri və elektrik avtomobilləri üçün avadanlıq istehsal edə bilər. Bu amilləri nəzərə alan Prezident İlham Əliyev Çin ilə əməkdaşlığı Azərbaycanın prioritet istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirib.

AZƏRTAC çinli ekspert, ABŞ-ın Bucknell Universitetinin Siyasi Elmlər və Beynəlxalq Münasibətlər üzrə professoru Zhiqun Zhu ilə müsahibəni təqdim edir.

-Azərbaycan və Çin arasında iqtisadi əməkdaşlıq potensialını necə qiymətləndirirsiniz? İki ölkə arasında investisiya mühiti hansı mərhələdədir və Çinin Azərbaycana investisiyaları hansı səviyyədədir?

-Çinin Azərbaycanla əməkdaşlığı iki ölkə arasında 1992-ci ildə diplomatik əlaqələr qurulandan bəri davamlı şəkildə inkişaf edir. Çin Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk dövlətlərdən biri olub. Azərbaycanda bütün siyasi qüvvələr ümumilikdə Çinlə dostluq əməkdaşlığının gücləndirilməsinin tərəfdarıdır. İki tərəf arasında yüksək səviyyəli təmaslar tez-tez baş tutur. Bu yaxınlarda Prezident Si Cinpin və Prezident İlham Əliyev 2024-cü ilin iyulunda Astanada Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammiti zamanı görüşdülər və hər iki lider ikitərəfli münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldildiyini elan etdilər.

Çin Xarici İşlər Nazirliyinin statistikasına görə, ikitərəfli ticarət 2022-ci ildə 1,38 milyard dollara çatıb, 2023-cü ildə isə 1,72 milyard dollara yüksəlib. Azərbaycan Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü ildə Çin və Azərbaycan arasında ikitərəfli ticarət dövriyyəsi 3,1 milyard dollar təşkil edib. İki ölkə strateji tərəfdaşlığı həyata keçirdikcə ticarət və investisiyalar artmağa davam edəcək.

Azərbaycan Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün mühüm halqasıdır. Hazırda Azərbaycan Cənubi Qafqazda Çin malları üçün ən böyük bazardır və daha çox Çin sərmayəsini cəlb etmək üçün böyük potensiala malikdir. Ticarət və investisiya ilə yanaşı, təhsil, turizm, idman, texnologiya və media kimi digər sahələrdə də əməkdaşlıq inkişaf edir.

-Üçüncü ölkələrdə Azərbaycan-Çin birgə layihələrinin həyata keçirilməsi üçün hansı imkanlar mövcuddur?

-Hər iki ölkə ikitərəfli əməkdaşlıqla yanaşı, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) kimi çoxtərəfli forumlarda və Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü kimi qlobal layihələrdə də əməkdaşlığa can atır. Azərbaycan yaxın gələcəkdə mümkün tamhüquqlu üzvlüklə ŞƏT-də hüquqi statusunu dialoq tərəfdaşından müşahidəçi statusuna yüksəltmək üçün müraciət edib. Azərbaycan BRICS-in inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar qrupuna qoşulmaqda maraqlı olduğunu bildirib. Çin həm ŞƏT, həm də BRICS-də əsas rol oynayır, ona görə də Azərbaycanın bu qruplarda iştirakı ikitərəfli əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar açır.

Bundan əlavə, Türkiyə və Gürcüstan kimi hər iki tərəflə yaxşı münasibətləri olan üçüncü ölkələr vasitəsilə Çin-Azərbaycan əməkdaşlığını genişləndirmək imkanları var.

-“Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün həyata keçirilməsində Azərbaycanın rolunu necə qiymətləndirirsiniz?

-Bu ilin iyulunda iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq quruldu ki, bu da Çinin qlobal strategiyasında Azərbaycana verdiyi önəmi göstərir. Azərbaycan Cənubi Qafqazın və Avropanın qalan hissəsinə, eləcə də Yaxın Şərqə ötürücü rolunu oynayaraq Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün mühüm halqasına çevrilib. Gələcək əməkdaşlığın perspektivləri ümidverici görünür.

-Bu gün Çin beynəlxalq iqtisadi arenada güclü oyunçuya çevrilib. Bu necə oldu?

-Deng Xiaopingin “islahat və açıqlıq” siyasəti Çin iqtisadiyyatını liberallaşdırmağa və Çin xalqının sahibkarlığını azad etməyə kömək etdi. Çin iqtisadiyyatı 1980-1990-cı illərdə böyüməyə başladı. 2010-cu ildə dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olaraq Yaponiyanı əvəz etdi. O vaxtdan bəri Çin iqtisadiyyatı böyüməyə davam etdi. Son illərdə Çinin inkişafı yavaşlasa da, onun trayektoriyası güclü olaraq qalır. Çinin bütün dünyada investisiyaları var. Son illərdə Qərbin Çinə qarşı siyasi və texnoloji təzyiqlərinə baxmayaraq, Çin və bir çox Qərb ölkələri arasında ticarət artmaqda davam edir. Ticarət tərəfdaşlarını şaxələndirmək üçün Çin Mərkəzi Asiya, Cənubi Avropa, Yaxın Şərq, Cənub-Şərqi Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələri də daxil olmaqla qlobal Cənub ilə ticarəti genişləndirdi. Dünyada artan ticarəti və təsiri ilə Çin, şübhəsiz ki, müasir beynəlxalq siyasi iqtisadiyyatda mühüm qüvvəyə çevrilib.

-Çindən Avropaya ən qısa yol Azərbaycandan keçir. Azərbaycan üzərindən yükdaşımaların artırılması perspektivlərini görürsünüzmü?

-Mütləq. Azərbaycan Çinin Avropa ilə artan ticarətində mühüm halqadır. İki ölkə nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək üçün birgə işləyə bilər. Bu, təkcə özlərinə fayda verməyəcək, həm də Çin və Avropa arasında ticarət və digər mübadilələri xeyli asanlaşdıracaq. Məsələn, Azərbaycan coğrafi mövqeyinə görə Asiya ilə Avropa arasında əlaqə rolunu oynaya bilər. Ölkə Şərq-Qərb və Cənub-Şimal nəqliyyatını, o cümlədən Çin-Avropa ekspres qatarının stabil işləməsini təşviq edə bilər.

-Çin bərpaolunan enerji sahəsində dünya liderlərindən biridir. Azərbaycan da öz növbəsində öz inkişafını bu istiqamətə yönəldib. Bu sahədə əməkdaşlıq müzakirə olunurmu?

-Bu, yaşıl iqtisadiyyatın inkişafı üçün qlobal tendensiyadır. Hazırda həm Çin, həm də Azərbaycan diqqəti bərpaolunan enerji və davamlı inkişafa yönəldir. Buna görə də bərpaolunan enerji iki ölkənin qarşılıqlı fayda üçün əməkdaşlığı genişləndirə biləcəyi yeni sahə olacaq.

-Ölkələrimiz arasında turizm mübadiləsi perspektivlərini necə qiymətləndirirsiniz? Azərbaycanlı turistlər Çinlə sadələşdirilmiş viza rejiminə ümid edə bilərmi?

-İki ölkə arasında turizm və mədəni mübadilənin genişləndirilməsi üçün böyük potensial var. Azərbaycan çox güman ki, orta səviyyəli çinli səyahətçilər üçün yeni məkana çevriləcək. Azərbaycan öz təbii gözəlliklərini, zəngin sərvətlərini, mədəniyyətini və tarixini potensial çinli turistlərə daha fəal şəkildə təbliğ edə bilər. 20 iyul 2024-cü il tarixindən 20 iyul 2025-ci il tarixədək Çin vətəndaşları Azərbaycana ildə 3 dəfə vizasız daxil ola bilərlər və hər girişdə qalma müddəti 30 günə qədərdir. Hazırda Azərbaycan vətəndaşlarının Çinə səfəri üçün viza lazımdır. Ümid edirik ki, Çin azərbaycanlı turistlərin viza almasını asanlaşdıra bilər və tezliklə onlara vizasız statusdan istifadə etməyə icazə verə bilər. COVID-dən bəri Çin əcnəbilərin viza almasını asanlaşdırdı və onlarla ölkə üçün vizasız siyasət qəbul etdi. Gözlənilir ki, Çin və Azərbaycan hər iki tərəfdən səyahət edənlər üçün daha əlverişli siyasətlər elan edə bilər.

-Bu gün Çin elektromobilləri Avropa bazarına daxil olur ki, bu da bir çox Avropa ölkələrində qısqanclığa səbəb olur. Avropa qadağa qoyarsa, Çin digər bazarları, o cümlədən Azərbaycanı hədəf almağı planlaşdırırmı?

-Avropa Birliyi bu yaxınlarda Çindən gələn rəqabətlə mübarizə aparmaq üçün Çinin elektrik avtomobillərinə tariflər tətbiq etdi. Əminəm ki, Çin öz elektromobil bazarını digər regionlara və ölkələrə genişləndirməyə və şaxələndirməyə çalışacaq. Azərbaycan Çinin elektromobillərini istəsə, bu cür elektrik avtomobilləri üçün yeni bazar ola bilər. İki ölkə bu istiqamətdə əməkdaşlıq imkanlarını mütləq araşdıra bilər. Elektrikli nəqliyyat vasitələrinin birgə istehsalı və onların Avropa və digər bazarlarda satışı da bir seçim ola bilər.

Azərbaycan.-2024.- 24 oktyabr (№ 234).- S.6.