İnternetdə təhlükəsizlik problemi: çıxış yolu varmı?

Bu gün internetdə təhlükəsizlik sarıdan ən ciddi problem hansıdır? Sualın cavabı zamana bağlı olduğundan və bir də təhlükəsizlik məsələləri daim inkişaf etdiyindən fərqli olur. Digər tərəfdən "hücum" etmək istəyən şəxslərin və ya qurumların da niyyətləri, maraqları sabit deyil.

İnformasiya texnologiyaları üzrə mühəndis-ekspert Bəhruz Əliyev bildirir ki, ən qorxulu təhlükəsizlik problemi nədir sualının dəqiq cavabı yoxdur: "Əsas məsələlərdən biri məlumat oğurluğu və məxfiliyin sındırılması ilə bağlıdır. İnternetdə çoxlu sayda şəxsi və kritik məlumatlar paylaşılır. Bu zəmində istər-istəməz gizliliyin pozulması riski gündən-günə artır. İkinci problem şəbəkə üzərindən hücumlardır. Böyük və ya kiçik şirkətlərə, dövlət təşkilatlarına və ya hər hansı şəxsə qarşı müxtəlif kiberhücumlar ola bilər. Təhlükənin başqa qaynağı isə sosial şəbəkələrdə fəallıqdır. İnsanların internetdə keçirdiyi vaxt artdıqca qarşılıqlı fəaliyyət intensivləşir. Bu da zərərli məzmunların yayılmasına gətirib çıxarır. Ona görə də sosial şəbəkələrdən imkan daxilində konkret və faydalı məqsədlərlə bəhrələnmək gərəkdir. Sonra isə oranı tərk etmək lazımdır. Başqa bir məsələ yalançı xəbərlər və dezinformasiya ilə bağlıdır. Bu, cəmiyyətdə qarşılıqlı şübhələrə səbəb ola bilər. Ona görə də insanlar xəbər əldə edərkən etibarlı mənbələrə müraciət ünvanlamalı və bir neçə mənbədən dəqiqləşdirmə apardıqdan sonra nəticəyə gəlməlidirlər".

Ekspert onu da deyir ki, kiberhücumların mənbələri çox müxtəlifdir: "Bu, hücumun növündən, məqsədindən və hücum edilən təşkilatın tipindən asılı olaraq dəyişir. Ona görə də problemi geniş rakursdan dəyərləndirmək lazımdır. Kiberhücumlardan biri "kriminal qruplar"dan yönəlir. Onlar çoxsaylı hədəflər, başlıcası da pul əldə etmək üçün müxtəlif zərərli proqramlardan istifadə edə, bank məlumatlarını oğurlaya bilərlər. Rəqib dövlətlər və təşkilatlar arasında qarşılıqlı hücumlar da hər zaman mümkündür. Dövlətlər həm siyasi, həm də rəqabət məqsədilə bir-birinin məlumatlarını oğurlamaq, əzələ nümayiş etdirmək üçün belə vasitələrdən istifadə edirlər. Eyni zamanda casusluq və intellektual mülkiyyətin oğurlanması kimi müxtəlif hədəflər var. Digərləri həmin müəssisədəki hər hansı işçiyə hücumla onun kompüteri üzərindən daxili mənbələrdəki məlumatları əldə edə bilərlər. Başqa qrup isə kiminsə özəl məlumatını oğurlamaqdan ötrü kiberhücumlar təşkil edir və bu adətən individual xarakter daşıyır".

B.Əliyevin fikrincə, kiberhücumların müəyyən olunması müxtəlif ola bilər və o, hücumun növündən, məqsədindən, təşkilatın təhlükəsizlik qabiliyyətindən asılıdır: "Hücumun tipi aşkarlanma müddətini təyin edir. Zərərli proqramların zəruri təhlükəsizlik tədbirləri görülübsə, onun tez müəyyən edilməsi mümkündür. Amma "hücumçu"lar daha kompleks hərəkətdədirlərsə, onların aşkarlanması gec baş verir. İkinci, təhlükəsizlik tədbirlərini və davamlı monitorinqləri mütəmadi keçirmək lazımdır. Belə halda hücumlar daha tez aşkarlanır. Hücumların sürətli aşkarlanması üçün adətən avtomatlaşdırılmış monitorinq sistemləri tətbiq olunur. Əsas faktorlardan biri də təcrübədir. Təşkilatın daha əvvəldən yaşadığı kiberhücumlar, təhlükəsizlik qabiliyyəti və qazandığı təcrübə hücumların aşkarlanmasını asanlaşdırır".

Qurban MƏMMƏDOV,

Azərbaycan.-2024.- 25 oktyabr (№ 235).- S.9.