Kanada və Fransa beynəlxalq hüquqa hörmət etmirlər

Hər iki ölkənin insanlığa qarşı cinayətləri və iyrənc əməlləri var

Olkəmizə qarşı patoloji nifrətini gizlədə bilməyən Kanadanın xarici işlər naziri Melani Coli növbəti dəfə qərəz və böhtan nümayiş etdirərək ermənilərin guya Azərbaycanın Qarabağ bölgəsini tərk etməyə məcbur edilməsi ilə bağlı əsassız ittiham irəli sürüb.

Lakin Ermənistanın az qala otuz il davam edən hərbi təcavüzü zamanı azərbaycanlılara qarşı törətdiyi etnik təmizləmə, kütləvi qırğınlar və insanlığa qarşı cinayətlər barədə susmağa üstünlük verən bu başıbəlalı siyasətçi Azərbaycana dərs vermək əvəzinə, təmsil etdiyi ölkənin biabırçı tarixi ilə məşğul olmalı və Kanadanın zərər vurduğu insanlardan üzr istəməlidir.

Xatırladaq ki, XVI əsrdən sonra Avropa müstəmləkəçiləri bölgəyə ayaq açıb və bu əraziləri işğal edərək yerli əhaliyə qarşı ayrı-seçkilik, assimilyasiya və soyqırımı siyasəti apararaq onları özlərinə yad mədəniyyəti mənimsəməyə məcbur ediblər. Bütün bunlar sərt Avropa müstəmləkəçiliyinin qəddar qanunları idi. Onlar həm də özləri ilə müxtəlif yoluxucu xəstəliklər, məcburi köç və müharibələr gətiriblər. Bu siyasətin nəticəsidir ki, tarixən ərazidə məskunlaşan xalqlar hazırda əhalinin cəmi 5 faizini təşkil edir.

1876-cı ildə Kanadada yerli xalqların rezervasiyalarda yerləşdirilməsi etnik təmizləmə və mədəni soyqırımı aktı olaraq qiymətləndirilir. Belə ki, yerli xalqlar kənd təsərrüfatı və maldarlıq üçün faydalı olmayan torpaqlarda yerləşdirilib, nəticədə onlar arasında aclıq və müxtəlif xəstəliklər geniş yayılıb.

1831-1996-cı illərdə kilsə tərəfindən idarə olunan yerli xalqlar üçün 130 məktəb-internat fəaliyyət göstərib. Burada yerli xalqların assimilyasiyası siyasəti həyata keçirilib. Həmin məktəblərdən 150 minə yaxın şagird keçib və onlardan ən azı 3200-ü soyuq hava, pis qidalanma və xəstəliklər səbəbindən vəfat edib. Bundan əlavə, uşaqların çoxu fiziki, seksual və emosional zorakılığa məruz qalıb. 2012-ci ildə yerli xalqların 325 nümayəndəsi Kanada hökumətinə qarşı maddi təzminat tələbi ilə iddia qaldırıb. 2015-ci ildə Həqiqətin Tapılması və Barışıq Komissiyası açıqladığı hesabatda həmin internat-məktəblər sistemini mədəni soyqırımı adlandırıb. Kanada hökuməti yerli xalqlara 2,1 milyard dollar təzminat ödəməyə razı olub. 2021-ci ildə Kanadanın Saskaçevan vilayətində bu tip internat-məktəb həyətinin yanında 751 nəfərə aid məzarlıqlar tapılıb. "The Cowessess First Nation" bəyan edib ki, bu, Kanada ərazisində tapılmış ən böyük məzarlıqdır. Bir müddət sonra Britaniya Kolumbiyasında qazıntılar zamanı bu tip məktəb-internatın yaxınlığında 215 yeniyetmənin məzarlığı aşkar edilib. 3 yaşdan yuxarı olan uşaqlar 1900-1971-ci illərdə orada dəfn edilib. Baş nazir Castin Trüdo etiraf edib ki, bütün bunlara görə Kanada məsuliyyət daşıyır…

2022-ci ilin iyulunda Roma Papası kilsənin Kanadada yerli xalqları zorla assimilyasiya etməsini soyqırımı adlandırıb.

Bütün bu biabırçı faktlardan sonra sağlam düşüncəli hər bir insana aydın olur ki, Kanadanın bölgəmizə sülh və təhlükəsizliyin necə gətirilməsi barədə nəyisə təbliğ etməyə mənəvi haqqı yoxdur.

Bu arada Fransa yerli əhalinin etirazlarını yatırmaq üçün Karib dənizində müstəmləkə altında saxladığı Martinik adasına elit mobil polis bölməsi göndərib. Bir sıra bələdiyyələrin etiraz aksiyalarını qadağan etməsindən sonra xüsusi təhlükəsizlik qüvvələri adaya gəlib. Hökumət həmçinin komendant saatı tətbiq edib.

Məhdudiyyətlər adada qiymətlərin bahalaşması ilə bağlı şiddətli etirazlar başlayandan sonra tətbiq edilib. Martinikdə həmçinin sentyabrın 30-dək neft məhsullarının və partlayıcı maddələrin pərakəndə satışına və konteynerlərdə daşınmasına qadağa qoyulub.

BMT Nizamnaməsinin 73-cü maddəsinə əsasən, Fransa Martinik xalqına daha geniş özünü-idarə və ya müstəqillik hüququ verməlidir. Fransa müstəmləkə siyasətini davam etdirdiyi üçün BMT-nin qətnaməsinin müddəalarını pozur. 1541 (XV) saylı qətnaməyə əsasən, Fransa Martinik xalqına müstəqillik və ya geniş daxili özünüidarə hüququ vermək istəmir və onun müddəalarını bilərəkdən pozur. 1946-cı il qanunsuz referendumu nəticəsində Martinik Fransanın dənizaşırı departamenti statusunu alıb. Bununla Martinik beynəlxalq hüququn və yerli əhalinin öz müqəddəratını təyinetmə hüququna zidd olaraq, Fransa ərazisinin bir hissəsi kimi rəsmi olaraq tanınıb və idarəçilik baxımından Fransa qanunlarına tam şəkildə tabe edilib.

2003-cü il referendumu ilə nəticələr saxtalaşdırılıb və Fransanın ərazidə qeyri-qanuni fəaliyyəti daha da gücləndirilib. Ardınca da 2010-cu il referendumu ilə Fransa Martinik xalqının iradəsinə zidd addımlar atıb və onların hüquqlarını daha da məhdudlaşdırıb. Yerli əhali qondarma referendumun nəticələrinin xalqın tam suverenliyini ifadə etmədiyini vurğulayır. Fransa referendumların xalqın iradəsini əks etdirdiyini bildirsə də, Martinik xalqı bu prosesi yetərsiz, qeyri-şəffaf və siyasi manipulyasiyaya açıq hesab edir.

Nümayişlər zamanı asayiş keşikçiləri ilə mitinq iştirakçıları arasında toqquşmalar baş verib. Polis gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. Nəticədə onlarla adam yaralanıb, 30-dan çox etirazçı saxlanılıb.

Hökumətin qadağaları ada sakinlərinin itaətsizliyi ilə qarşılanıb və onlar kütləvi dinc etiraz aksiyaları keçiriblər.

Politoloq və "Salam, Makron" teleqram kanalının müəllifi S. Listratov Fransanın etirazları yatırtmaq üçün xüsusi təyinatlı polis göndərməsini şərh edib. O hesab edir ki, bu yolla Paris adada iqtisadi təsirini saxlamağa çalışır: "Martinik Fransanın xaricdəki departamentidir və bu, adanı materik Fransanın bir hissəsi edir. Lakin iqtisadi və mədəni baxımdan hələ də müəyyən xüsusiyyətlər var. Qvadelupa və ya Revnyon kimi digər xarici ərazilərlə yanaşı, Martinik də Fransa qanunlarına tabedir, lakin iqtisadi cəhətdən daha çox qeyri-bərabər mübadilə əlaqəsidir. Yəni Fransa bu ərazilərdən istifadə edir, məsələn, orada kənd təsərrüfatı məhsulu yetişdirmək üçün praktiki şəkildə adalarda qul əməyindən istifadə olunur. Beləliklə, Fransa qeyri-bərabər mübadilə münasibətləri çərçivəsində hərəkət etməklə, bu ərazilərin inkişafı ilə məşğul olmamaqla yanaşı, həmin ərazilərdən iqtisadi resursları çıxarır.

Ekspert həmçinin Fransa ilə Martinik arasında münasibətlərin bu günə qədər ada sakinlərinin həyatında əksini tapmış müstəmləkəçilik mirasına diqqət çəkir: "Formal bərabərliyə baxmayaraq, xaricdəki departamentlər materik Fransa ilə müqayisədə iqtisadi gerilikdən, yüksək qiymətlərdən və sosial xidmətlərə zəif çıxışdan əziyyət çəkir. İşsizlik və yoxsulluqla bağlı problemlər də kifayət qədər çoxdur. Parisin Martinik və digər xarici departamentlərlə əlaqələri keçmiş müstəmləkələrdən, məsələn, müstəqillik əldə etmiş Afrika ölkələrindən fərqlənir. Xarici bölgənin rəsmi statusuna baxmayaraq, ada birbaşa metropoliya tərəfindən idarə olunur. Fransa yerli əhaliyə təzyiq mexanizmlərindən istifadə edir, həmçinin adanın idarəçiliyi, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən şirkətlərə rəhbərlik etmək və s. üçün insanları materikdən oraya köçürür. Çünki əhalinin əsas hissəsini təşkil edən ada sakinlərinin 90 faizi birbaşa Fransanın müstəmləkəçiliyi dövründə Afrikadan oraya gətirilən qaradərili qulların törəmələridir".

Fransa hakimiyyətinin etirazları yatırmaq üçün xüsusi dəstələr göndərməsi metropoliyanın neokolonial iddialarını vurğulayır. Metropoliya ilə formal inteqrasiyaya baxmayaraq, bir çox sakinlər iqtisadi və siyasi marginallaşma hiss edirlər. Həyat səviyyəsini yaxşılaşdırmaq üçün çoxları materik Fransaya getməyə çalışır.

Martinikin köklü əhalisi haqlı olaraq hesab edir ki, Paris adanın maraqlarını nəzərə almır və onu Fransanın iqtisadi inkişafının kənarında qoyur. Əslində, adada baş verənlər təkcə sosial bərabərsizliyə etiraz deyil, həm də Fransanın neokolonial siyasətinin kökündə duran qeyri-bərabər mübadilə münasibətlərinin təzahürüdür.

İdxaldan yüksək asılılıq və resurslara məhdud çıxış yerli əhali arasında ədalətsizlik hissini gücləndirir. Üstəlik, ictimai bir hərəkat kimi onlar bu etiraz zamanı fərqli əlamət olaraq qırmızı qolbaqlardan istifadə etdikləri üçün sarı jiletlərə bənzəyirlər. Bu da çox mühüm göstəricidir, çünki bu etirazın əsasını müstəmləkəçilik əleyhinə və sosial şüarlar təşkil edir. Bununla belə, Parisdən gələn cavab qeyri-adi dərəcədə sərt olub. Belə ki, Fransa hökuməti 65 ildə ilk dəfə olaraq adaya CPC mobil polis bölməsini göndərmək qərarına gəlib. Bu, 2021-ci ildə daxili işlər naziri Cerald Darmanen tərəfindən etirazlarla mübarizə üçün yaradılmış xüsusi təyinatlı bölmədir.Təbii ki, Fransanın bu addımı martiniklilərdə müstəmləkə metropoliyasına qarşı narazılıq və nifrət dərəcəsini artırır.

Adanın Sosialist Partiyasının sözçüsü Beatris Belle bu addımı pisləyərək, "Martinikdə vətəndaş müharibəsi deyil, sosial müharibədir" deyib və vurğulayıb ki, Parisin zorakılıq addımı yalnız gərginliyi artırır və diqqəti əhalinin qanuni tələblərindən yayındırır.

Rizvan CƏFƏROV,